Ο Αναστάσης Γκίκας είναι μέλος του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ.
1. Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», τ. Η1΄-Η2΄, εκδ. «Μέλισσα», Αθήνα, 1962, σελ. 506. «Στη ρεφορμιστική τάση», σημειώνεται στο ίδιο, «ανήκαν ονομαστοί κοινοβουλευτικοί παράγοντες, όπως ο Τουράτι, ο Τρέβες, ο Μοντιλιάνι, που ήταν πολλά χρόνια επικεφαλής του σοσιαλιστικού κόμματος, καθώς και πολλά συνδικαλιστικά στελέχη, όπως ο Ντ’ Αραγκόνα, ο Ριγκόλα, ο Μπουότσι, ο Μπαλτέζι».
2. «Τον Ιανουάριο του 1921 έγινε στο Λιβόρνο συνέδριο του σοσιαλιστικού κόμματος όπου πήραν μέρος αντιπρόσωποι 172 χιλ. κομματικών μελών. Η απόφαση των αριστερών που ζητούσαν την ανεπιφύλακτη προσχώρηση στην Κομμουνιστική Διεθνή και τη διαγραφή των ρεφορμιστών από το κόμμα συγκέντρωσε 58 χιλ. ψήφους, η απόφαση των ρεφορμιστών 14 χιλ. και η απόφαση των μαξιμαλιστών [σ.σ. κεντριστών], που προέβλεπε την προσχώρηση στην Κομμουνιστική Διεθνή, αλλά απόρριπτε την πρόταση για τη διαγραφή της ρεφορμιστικής πτέρυγας από το κόμμα, συγκέντρωσε 98 χιλ. ψήφους. Ύστερα από την ψηφοφορία που έγινε στις 21 Ιανουαρίου οι αριστεροί, αφού δήλωσαν πως αποσχίζονται από το σοσιαλιστικό κόμμα, εγκαταλείψανε το συνέδριο τραγουδώντας τη “Διεθνή”. Την ίδια μέρα οργάνωσαν το ιδρυτικό συνέδριο του κομμουνιστικού κόμματος της Ιταλίας» (Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», τ. Η1΄-Η2΄, εκδ. «Μέλισσα», Αθήνα, 1962, σελ. 512-513).
3. «Popolo d’ Italia», 22 Μάη 1921, στο Ρ. Π. Ντατ: «Σοσιαλδημοκρατία και Φασισμός», ΚΟΜΕΠ, τ. 6/2009, σελ. 125.
4. Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», τ. Η1΄-Η2΄, εκδ. «Μέλισσα», Αθήνα, 1962, σελ. 515.
5. «Αποσπάσματα του Λαού»: Μια από τις μαζικότερες και μαχητικότερες αντιφασιστικές οργανώσεις στην οποία μετείχαν και οι κομμουνιστές. Το καλοκαίρι του 1921 η οργάνωση διέθετε σχεδόν 20.000 μέλη.
6. Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», τ. Η1΄-Η2΄, εκδ. «Μέλισσα», Αθήνα, 1962, σελ. 515.
7. Οι διαγραφέντες συγκρότησαν τον επόμενο μήνα το Ενωμένο Σοσιαλιστικό Κόμμα, το οποίο, το 1930, επανεντάχτηκε στο Σοσιαλιστικό Κόμμα.
8. Ρ. Π. Ντουτ: «Σοσιαλδημοκρατία και Φασισμός», ΚΟΜΕΠ, τ. 6/2009, σελ. 125-126.
9. Αναφέρεται στο Σοσιαλιστικό Κόμμα και το Ενωμένο Σοσιαλιστικό Κόμμα (που προήλθε από το πρώτο το 1922 με τη διαγραφή της ρεφορμιστικής του μειοψηφίας - βλ. πιο πάνω).
10. Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», τ. Θ1΄-Θ2΄, εκδ. «Μέλισσα», Αθήνα, 1963, σελ. 100.
11. Καντελόρο: «Το συνδικαλιστικό κίνημα στην Ιταλία», όπως παρατίθεται στο Ουίλιαμ Φόστερ: «Ιστορία του παγκόσμιου συνδικαλιστικού κινήματος», τ. Β΄, εκδ. «Μόρφωση», Αθήνα, 1959, σελ. 138.
12. Στις εκλογές της 14ης Σεπτέμβρη 1930 οι Σοσιαλδημοκράτες ήρθαν και πάλι πρώτο κόμμα, αν κι έχασαν 5 ποσοστιαίες μονάδες (24,53%). Δεύτερο ήρθε το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα του Α. Χίτλερ (του οποίου η εκλογική δύναμη εκτοξεύτηκε από το 2,6% στο 18,25%). Το Κομμουνιστικό Κόμμα αναδείχτηκε τρίτο, αυξάνοντας τα ποσοστά του κατά 2,53% (13,13%).
13. Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», τ. Θ1΄-Θ2΄, εκδ. «Μέλισσα», Αθήνα, 1963, σελ. 268.
14. Wolfgang Ruge, «Weimar, Republik auf Zeit», εκδ. «VEB Deutscher Verlag», 1982, σελ. 262, στο Χρήστου Μπαλωμένου: «Από τον οπορτουνισμό στην αστική διακυβέρνηση. Το ιστορικό παράδειγμα του SPD», ΚΟΜΕΠ, τ. 4-5/2012, σελ. 162.
15. Οι Σοσιαλδημοκράτες έλαβαν 21,58% (-2,55%) και το Κομμουνιστικό Κόμμα, που ήρθε τρίτο, 14,32% (+1,19%).
16. Ουίλιαμ Φόστερ: «Ιστορία των τριών Διεθνών», εκδ. «Γνώσεις», Αθήνα, σελ. 479.
17. Η. Winkler: «Βαϊμάρη, η Ανάπηρη Δημοκρατία», εκδ. «Πόλις», Αθήνα, 2010, σελ. 254-255.
18. Χρήστου Μπαλωμένου: «Από τον οπορτουνισμό στην αστική διακυβέρνηση. Το ιστορικό παράδειγμα του SPD», ΚΟΜΕΠ, τ. 4-5/2012, σελ. 163.
19. Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», τ. Θ1΄-Θ2΄, εκδ. «Μέλισσα», Αθήνα, 1963, σελ. 273 και Ουίλιαμ Φόστερ: «Ιστορία του παγκόσμιου συνδικαλιστικού κινήματος», τ. Β΄, εκδ. «Μόρφωση», Αθήνα, 1959, σελ. 480-481. Συγκεκριμένα, οι κομουνιστές πρότειναν στους σοσιαλδημοκράτες τη συγκρότηση ενιαίου μετώπου κατά του φασισμού τον Απρίλη του 1932, στις 29 Ιούλη 1932, στις 30 Γενάρη 1933 και στη 1 Μάρτη 1933.
20. Χρήστου Μπαλωμένου: «Από τον οπορτουνισμό στην αστική διακυβέρνηση. Το ιστορικό παράδειγμα του SPD», ΚΟΜΕΠ, τ. 4-5/2012, σελ. 163. Ο στρατηγός Σλάιχερ διετέλεσε προτελευταίος καγκελάριος της Γερμανίας πριν τον Α. Χίτλερ το διάστημα 2 Δεκέμβρη 1932-28 Γενάρη 1933.
21. Χρήστου Μπαλωμένου: «Από τον οπορτουνισμό στην αστική διακυβέρνηση. Το ιστορικό παράδειγμα του SPD», ΚΟΜΕΠ, τ. 4-5/2012, σελ. 164.
22. Συγκεκριμένα έλαβαν: Το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα 11,73 εκ. ψήφους (33,09%), το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα 7,25 εκ. (20,44%), το Κομμουνιστικό Κόμμα 5,98 εκ. (16,86%), το Κόμμα του Κέντρου 4,23 εκ. (11,93%) και το Εθνικό Λαϊκό Κόμμα 3,79 εκ. (10,69%).
23. Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», τ. Θ1΄-Θ2΄, εκδ. «Μέλισσα», Αθήνα, 1963, σελ. 275.
24. Χέκερτ Φ., Τι συμβαίνει στη Γερμανία;, Βερολίνο, 1945 Ουίλιαμ Φόστερ: «Ιστορία των τριών Διεθνών», εκδ. «Γνώσεις», Αθήνα, σελ. 482.
25. «Η Κομμουνιστική Διεθνής, 1919-1943», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2009, σελ.172.
26. Ουίλιαμ Φόστερ: «Ιστορία των τριών Διεθνών», εκδ. «Γνώσεις», Αθήνα, σελ. 483.
27. Οι απόψεις αυτές διατυπώθηκαν στο συνέδριο της Σοσιαλιστικής Εργατικής Διεθνούς στο Παρίσι τον Αύγουστο του 1933. Βλ. Ι. Krivoguz: «The Second International, 1889-1914», εκδ. «Progress», Moscow, 1989, σελ. 377.
28. Βλ. H. A. Marquand et al, «Organized labor in four continents», σελ. 104 και F. Heckert, «What is happening in Germany?», σελ. 22, στο Ουίλιαμ Φόστερ: «Ιστορία του παγκόσμιου συνδικαλιστικού κινήματος», τ. Β΄, εκδ. «Μόρφωση», Αθήνα, 1959, σελ. 100.
29. Ουίλιαμ Φόστερ: «Ιστορία του παγκόσμιου συνδικαλιστικού κινήματος», τ. Β΄, εκδ. «Μόρφωση», Αθήνα, 1959, σελ. 101.
30. Ουίλιαμ Φόστερ: «Ιστορία των τριών Διεθνών», εκδ. «Γνώσεις», Αθήνα, σελ. 483 και Ουίλιαμ Φόστερ: «Ιστορία του παγκόσμιου συνδικαλιστικού κινήματος», τ. Β΄, εκδ. «Μόρφωση», Αθήνα, 1959, σελ. 100.
31. Ουίλιαμ Φόστερ: «Ιστορία των τριών Διεθνών», εκδ. «Γνώσεις», Αθήνα, σελ. 483 και Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», τ. Θ1΄-Θ2΄, εκδ. «Μέλισσα», Αθήνα, 1963, σελ. 435-436.
32. R. P. Dutt, «Fascism and Social Revolution», εκδ. «Proletarian Publishers», Chicago, 1974, σελ. 163.
33. Ο. Bauer, «Tactical Lessons of the Austrian Catastrophe», στο «International Information», 8 Μάρτη 1934, R. P. Dutt, «Fascism and Social Revolution», εκδ. «Proletarian Publishers», Chicago, 1974, σελ. 163.
34. Βλ. Ο. Μπάουερ: «Η Αυστριακή Δημοκρατία μέσα στις φλόγες», σελ. 34, στο Ουίλιαμ Φόστερ: «Ιστορία του παγκόσμιου συνδικαλιστικού κινήματος», τ. Β΄, εκδ. «Μόρφωση», Αθήνα, 1959, σελ. 100 και Ουίλιαμ Φόστερ: «Ιστορία των τριών Διεθνών», εκδ. «Γνώσεις», Αθήνα, σελ. 502.
35. Βλ. αντίστοιχα Ουίλιαμ Φόστερ: «Ιστορία των τριών Διεθνών», εκδ. «Γνώσεις», Αθήνα, σελ. 525 και Θανάση Παπαρήγα: «Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1996, σελ. 38-39. Η εξέγερση των Αστουριών ξεκίνησε ως απεργία των εργαζομένων στα ορυχεία και τελικά καταπνίγηκε στο αίμα έπειτα από επέμβαση του στρατού (συντονιστής της οποίας υπήρξε ο μετέπειτα φασίστας δικτάτορας Φ. Φράνκο). Ως αποτέλεσμα, σχεδόν 3.000 εργάτες δολοφονήθηκαν, ενώ άλλοι 30.000-40.000 φυλακίστηκαν.
36. «Κομμουνιστική Διεθνής, 1919-1943», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2009, σελ. 192.
37. Θανάση Παπαρήγα: «Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1996, σελ. 39.
38. «Σύμφωνα με τα στοιχεία της πρεσβείας στη Μαδρίτη», αναφέρει ο Θ. Παπαρήγας, «οι ΗΠΑ έδωσαν συνολικά 1.886.000 τόνους καυσίμων, ενώ τρεις εταιρίες (η Φορντ, η Στουντεμπέικερ και η Τζένεραλ Μότορς) έδωσαν 12.000 φορτηγά.» (Θανάση Παπαρήγα: «Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1996, σελ. 50). Για τη Βρετανία βλ. R. Fraser, «Blood of Spain: An Oral History of the Spanish Civil War», εκδ. «Pantheon», New York, 1979, σελ. 279, 410.
39. Το σπάσιμο του εμπάργκο δεν ήταν απλή υπόθεση: Χιλιάδες φορτία κατασχέθηκαν στα σύνορα με τη Γαλλία, ενώ πολλά σοβιετικά πλοία δέχτηκαν επίθεση και βυθίστηκαν στην προσπάθειά τους να μεταφέρουν βοήθεια στο μαχόμενο ισπανικό λαό. Η
ΕΣΣΔ κινδύνεψε να χάσει το μισό εμπορικό της στόλο σ’ αυτήν την προσπάθεια. Παρόλ’ αυτά, η σοβιετική βοήθεια υπήρξε πολύτιμη, μετρώντας συνολικά 806 αεροπλάνα, 362 τανκς και 1.555 πυροβόλα όπλα (χώρια η βοήθεια σε τεχνική υποστήριξη και ανθρώπινο δυναμικό). Βλ. Academy of Sciences of the USSR, «International Solidarity with the Spanish Republic, 1936-1939», εκδ. «Progress», Moscow, 1974, σελ. 329-330.
40. Θανάση Παπαρήγα: «Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1996, σελ. 41-42.
41. Το Λαϊκό Μέτωπο στη Γαλλία συγκροτήθηκε στις 30.5.1935 από το Κομμουνιστικό, το Σοσιαλιστικό, το Ριζοσπαστικό, το Ριζοσπαστικό-Σοσιαλιστικό και το Δημοκρατικό-Σοσιαλιστικό Κόμμα. Την επόμενη χρονιά το Μέτωπο κέρδισε τις εκλογές και σχημάτισε κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον ηγέτη του Σοσιαλιστικού Κόμματος Λ. Μπλουμ. Το ΚΚΓ δε μετείχε στην κυβέρνηση, στήριξε όμως την κοινοβουλευτική πλειοψηφία του Λαϊκού Μετώπου έως την έκρηξη του ισπανικού εμφυλίου, όταν και διαφώνησε με τη στάση των Σοσιαλιστών-Ριζοσπαστών και ήρε την υποστήριξή του. Ο Λ. Μπλουμ παρέμεινε πρωθυπουργός έως τις 10 Απρίλη 1938 (παρεμβλήθηκε η πρωθυπουργία του Κ. Σοτά του Ριζοσπαστικού Κόμματος, 22 Ιούνη 1937 - 13 Μάρτη 1938), όταν τον διαδέχτηκε ο Ε. Νταλαντιέ (ηγέτης του Ριζοσπαστικού-Σοσιαλιστικού Κόμματος).
42. Χ. Λαρούζ : «Ο οπορτουνισμός στο ενιαίο μέτωπο ενάντια στο φασισμό: Οι διεθνείς πηγές του», στην ΚΟΜΕΠ, τ.1/2009, σελ. 86, Θανάση Παπαρήγα: «Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1996, σελ. 35, «Κομμουνιστική Διεθνής, 1919-1943», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2009, σελ. 183-184.
43. Η Συμφωνία του Μονάχου, που επιτεύχθηκε μεταξύ της ναζιστικής Γερμανίας και της φασιστικής Ιταλίας από τη μια και της Γαλλίας και της Βρετανίας από την άλλη, υπογράφτηκε στις 30 Σεπτέμβρη 1938 και προέβλεπε το διαμελισμό και τελικά την παράδοση της Τσεχοσλοβακίας στον Χίτλερ, ενώ ουσιαστικά άνοιγε διάπλατα το δρόμο της φασιστικής πολεμικής μηχανής προς Ανατολάς (δηλαδή τη Σοβιετική Ένωση). Μόνο η ΕΣΣΔ προθυμοποιήθηκε να συνδράμει την Τσεχοσλοβακία. Η τσεχοσλοβακική κυβέρνηση ωστόσο επέλεξε να μην αξιοποιήσει το σχετικό σύμφωνο μεταξύ των δύο χωρών που προέβλεπε τη σοβιετική στρατιωτική βοήθεια σε περίπτωση γερμανικής επίθεσης.
44. Η ρήση ήταν του Βρετανού πρωθυπουργού Ν. Τσάμπερλεν και διατυπώθηκε σε λόγο του στις 30 Σεπτέμβρη 1938 κατά την επιστροφή του από το Μόναχο, όπου μόλις είχε υπογραφεί η σχετική συμφωνία.
45. Ουίλιαμ Φόστερ: «Ιστορία των τριών Διεθνών», εκδ. «Γνώσεις», Αθήνα, σελ. 533-534.
46. Στις εκλογές τον Ιούλη του 1939 το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα είχε έρθει πρώτο με μεγάλη διαφορά συγκεντρώνοντας το 39,77% των ψήφων. Πρωθυπουργός ορίστηκε ο πρώην τραπεζίτης Ρίστο Ριούτι του κατά πολύ μικρότερου Εθνικού Προοδευτικού Κόμματος (4,81%), με το οποίο οι σοσιαλδημοκράτες σχημάτισαν κυβέρνηση.
47. «Petite encyclopedie politique du monde», σελ. 136.
48. Ουίλιαμ Φόστερ: «Ιστορία των τριών Διεθνών», εκδ. «Γνώσεις», Αθήνα, σελ. 534. Το αντι-Κομιντέρν Σύμφωνο (κατά της Κομμουνιστικής Διεθνούς δηλαδή) υπογράφτηκε στις 25 Νοέμβρη 1936 μεταξύ της ναζιστικής Γερμανίας και της Ιαπωνίας. Τα επόμενα χρόνια στο Σύμφωνο προσχώρησαν άλλες 10 χώρες.
49. Στέλεχος του Βρετανικού Εργατικού Κόμματος και ΓΓ του βρετανικού Συμβουλίου των Συνδικάτων. Ο Σιτρίν έγινε ιδιαίτερα γνωστός στη χώρα μας το 1945, όταν ανέλαβε κεντρικό ρόλο στην αντιμετώπιση του Εργατικού Αντιφασιστικού Συνασπισμού (ΕΡΓΑΣ) και την αποκατάσταση του κρατικά ενσωματωμένου συνδικαλισμού.
50. Στέλεχος του Γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος κι εκπρόσωπός του στη Σοσιαλιστική Εργατική Διεθνή.
51. Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», τ. Ι1΄-Ι2΄, εκδ. «Μέλισσα», Αθήνα, 1965, σελ. 824-825.
52. Ό.π., σελ. 825.
53. Ό.π., σελ. 825-826.
54. J. Price, «The International Labour Movement», εκδ. «Oxford University Press», London, 1945, σελ. 216.
55. Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», τ. Ι1΄-Ι2΄, εκδ. «Μέλισσα», Αθήνα, 1965, σελ. 393-394.
56. Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», τ. Ι1΄-Ι2΄, εκδ. «Μέλισσα», Αθήνα, 1965, σελ. 85.
57. Στο Μ. Mazower, «Black Continent: Europe’s Twentieth Century», εκδ. «Palgrave/ Macmillan», New York, 1994, σελ. 144.
58. «The Montreal Gazette», 25 Γενάρη 1941. Βλ. επίσης T.C. Imlay, «Facing the Second World War: Strategy, politics and Economics in Britain and France, 1938-1940», εκδ. «Oxford University Press», Oxford, 2003, ιδιαίτερα σελ.141-185.
59. R. Belot, «La Résistance sans De Gaulle», εκδ. «Fayard», Paris, 2006.
60. «Biographisches Handbuch», p. 720, στο:http://www.jewishgen.org/austriaczech/ towns/kolodeje/stampfer.html
61. Ουίλιαμ Φόστερ: «Ιστορία των τριών Διεθνών», εκδ. «Γνώσεις», Αθήνα, σελ. 587.