Μια σύντομη απάντηση θα μπορούσε να είναι η υπεροχή του επιστημονικού κεντρικού σχεδιασμού της παραγωγής με γνώμονα τις λαϊκές ανάγκες. Όμως θα μπορούσε να μας ρωτήσει κάποιος: Οι επιχειρηματικοί όμιλοι στον καπιταλισμό δεν έχουν σχέδια; Οι ιμπεριαλιστικές συμμαχίες, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, και οι αστικές κυβερνήσεις δεν υλοποιούν συγκεκριμένους σχεδιασμούς; Το κεφάλαιο αδιαφορεί για τις λαϊκές ανάγκες; Προσπαθεί να πουλήσει άχρηστα εμπορεύματα; Κατασκευάζει άχρηστα έργα, άχρηστους δρόμους, άχρηστα λιμάνια; Ας δούμε λοιπόν βαθύτερα ποια είναι η πραγματική διαφορά.
Πράγματι, οι μονοπωλιακοί όμιλοι στις ΗΠΑ, στην Ευρώπη, στην Κίνα, στην Ιαπωνία έχουν σχέδια για την παραγωγή και δεν αδιαφορούν γενικά για τις κοινωνικές ανάγκες. Σχεδιάζουν πώς θα αξιοποιήσουν τις κοινωνικές ανάγκες με κριτήριο να αυξήσουν τα κέρδη τους και τα μερίδιά τους στην αγορά. Γι’ αυτό, για παράδειγμα, η υλοποίηση των σχεδίων των ενεργειακών ομίλων διασφαλίζει μεγάλα κέρδη για τους ίδιους, μεγαλύτερο ξεζούμισμα για τους εργαζόμενούς τους και σημαντικά ποσοστά ενεργειακής φτώχειας για το λαό. Αντίστοιχα, η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι κυβερνήσεις των κρατών-μελών της έχουν σχέδια που υπηρετούν τα στρατηγικά συμφέροντα του μονοπωλιακού κεφαλαίου και ταυτόχρονα επιχειρούν να ενσωματώσουν τη λαϊκή δυσαρέσκεια. Για παράδειγμα, τα μέτρα της ΕΕ που αφορούν την ενέργεια από τη μια προσπαθούν να ρυθμίσουν αντιθέσεις μεταξύ των ενεργειακών ομίλων και των ενεργοβόρων βιομηχανιών και, από την άλλη, να συγκαλύψουν το πρόβλημα της ακρίβειας με κρατικές επιδοτήσεις που δίνονται από τις δικές μας τσέπες, διατηρούν ψηλά τις τιμές και μεταφράζονται τελικά σε νέα κέρδη των ομίλων.
Τι αλλάζει όμως στο σοσιαλισμό;
α) Αλλάζουν τα χέρια που κρατούν το τιμόνι της εξουσίας και τα κλειδιά της οικονομίας: Από τα χέρια της αστικής τάξης η εξουσία περνάει στα χέρια της εργατικής τάξης. Καταργείται η καπιταλιστική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής με την κοινωνικοποίησή τους, περνάμε δηλαδή στην κοινωνική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής.
Από την απόλυτη εξουσία του κεφαλαίου, δηλαδή τη δικτατορία του κεφαλαίου, περνάμε στην εργατική εξουσία, τη δικτατορία του προλεταριάτου.
Το σοσιαλιστικό κράτος ασφαλώς αντιμετωπίζει-καταστέλλει τους εχθρούς του σοσιαλισμού, όμως παίζει ταυτόχρονα και δημιουργικό ρόλο πολιτικά και πολιτιστικά.
β) Αλλάζει επίσης ο σκοπός της παραγωγής.
Τη θέση του καπιταλιστικού κέρδους καταλαμβάνει η ικανοποίηση του συνόλου των αναγκών της κοινωνίας που συνεχώς διευρύνονται.
Η ανάπτυξη της επιστήμης, της τεχνολογίας, των παραγωγικών δυνάμεων γεννά νέες κοινωνικές ανάγκες, αλλά και νέες δυνατότητες για να τις ικανοποιήσουμε.
Εδώ αποδεικνύεται η υπεροχή του κεντρικού σχεδιασμού της οικονομίας, η ανωτερότητα του σοσιαλισμού.
Για παράδειγμα, στον τομέα της Ενέργειας, μόνο ο σοσιαλισμός μπορεί να διασφαλίσει την αξιοποίηση όλων των ενεργειακών πηγών μιας χώρας με γνώμονα να ικανοποιείται συνδυασμένα το σύνολο των κοινωνικών αναγκών. Δηλαδή να διασφαλίζεται ταυτόχρονα η μείωση της ενεργειακής εξάρτησης της χώρας από εισαγωγές, η ενεργειακή της επάρκεια, η προστασία της υγείας των κατοίκων και του περιβάλλοντος, η επαρκής εκπαίδευσης και ασφάλεια των εργαζόμενων. Πάνω απ’ όλα, η εξάλειψη της ενεργειακής φτώχειας, αφού η ενέργεια θα πάψει να αποτελεί εμπόρευμα και θα κατοχυρωθεί ως κοινωνικό δικαίωμα.
Η εργατική εξουσία στην Ελλάδα θα αξιοποιήσει, για παράδειγμα, τα εγχώρια αποθέματα λιγνίτη με σύγχρονες μονάδες υψηλής απόδοσης, αφού θα έχουμε απαλλαγεί από τις δεσμεύσεις της πράσινης μετάβασης της ΕΕ και ειδικότερα του Εμπορίου Ρύπων. Θα προχωρήσει η κατασκευή νέων μεγάλων υδροηλεκτρικών έργων, αφού δε θα εξαρτάται πλέον ο βαθμός συμμετοχής τους στο ενεργειακό μίγμα της χώρας από τον ανταγωνισμό των ομίλων και τα κερδοσκοπικά παιχνίδια στο Χρηματιστήριο Ενέργειας και στις εισαγωγές ηλεκτρικού ρεύματος.
Στη Σοβιετική Ένωση, όπου οι καιρικές συνθήκες ήταν πολύ πιο δύσκολες (-10ο, -15ο), δεν κρύωνε κανείς και δε σταματούσε ποτέ η κυκλοφορία. Κάντε μια απλή σύγκριση με την Ελλάδα του 21ού αιώνα, όπου υπάρχει ενεργειακή φτώχεια και με το πρώτο χιόνι παραλύουν αμέσως κεντρικές οδικές αρτηρίες (Αττική Οδός, Κατεχάκη), ενώ μετράμε νεκρούς από μαγκάλια που ανάβουν οι άνθρωποι στα σπίτια τους για να ζεσταθούν.
Στην ΕΣΣΔ, για πρώτη φορά στην Ιστορία, υπήρξε η δυνατότητα να σχεδιαστούν επιστημονικά και να συντονιστούν όλοι οι σκοποί της παραγωγής με στόχο την ολόπλευρη ικανοποίηση των αναγκών της κοινωνίας.
Για πρώτη φορά στην Ιστορία αποδείχτηκε και στην πράξη η δυνατότητα να αποκτά όλο και πιο σαφή επιστημονικό χαρακτήρα η στοχοθετημένη, η κεντρικά σχεδιασμένη διεύθυνση της κοινωνικής παραγωγής, η δυνατότητα να βελτιώνεται η οργάνωση και ο συντονισμός της συλλογικής προσπάθειας εκατομμυρίων εργαζόμενων για την ευημερία της κοινωνίας.
γ) Τι έπαιξε και παίζει καθοριστικό ρόλο ώστε να υπάρχει αυτή η δυνατότητα; Η ριζική αλλαγή του ρόλου των εργαζόμενων.
Οι εργαζόμενοι από το παρασκήνιο περνάνε στο προσκήνιο της Ιστορίας και αποκτούν συνεχή ενεργό ρόλο στη λήψη, την εφαρμογή και τον έλεγχο των αποφάσεων. Σ’ αυτό το πλαίσιο διασφαλίζονται και αξιοποιούνται οι δυνατότητες για να μπορούν να παίξουν αυτόν το ρόλο, δηλαδή εξασφαλίζεται η μόρφωσή τους και ο απαιτούμενος χρόνος και τα δικαιώματα για να ασκήσουν πολιτικά καθήκοντα.
Έτσι, αναδεικνύεται η δύναμη της συλλογικότητας, της αλληλοβοήθειας και της άμιλλας για τη βελτίωση της παραγωγής.
Οι εργαζόμενοι, απαλλαγμένοι πλέον από το ζυγό της μισθωτής σκλαβιάς, δεν αναζητούν αφεντικό για να πουλήσουν την εργατική τους δύναμη, για να συνενωθούν με τα μέσα παραγωγής.
Αποφασίζουν στις Γενικές Συνελεύσεις τους. Εκλέγουν και ελέγχουν ουσιαστικά τους αντιπροσώπους τους και μπορούν άμεσα να τους ανακαλέσουν.
Τέτοιοι θεσμοί της εργατικής εξουσίας στην ΕΣΣΔ ήταν τα Σοβιέτ. Γεννήθηκαν πριν το σοσιαλισμό, στην επανάσταση του 1905 στη Ρωσία, ως πυρήνες οργάνωσης της επαναστατικής δράσης της εργατικής τάξης. Αποτέλεσαν μια νέα, ανώτερη μορφή οργάνωσης της εργατικής τάξης με εκλεγμένους αντιπροσώπους, τα φύτρα της μελλοντικής εργατικής εξουσίας.
Επομένως, πού διαφέρει και γιατί υπερέχει ο επιστημονικός κεντρικός σχεδιασμός του σοσιαλισμού απέναντι στα αστικά σχέδια για την οικονομία;
Υπερέχει, γιατί μιλάμε για μια ανώτερη μορφή οργάνωσης της κοινωνίας κατά την οποία αλλάζει η ιδιοκτησία, ο σκοπός της παραγωγής και ο ρόλος των εργαζόμενων. Ο Κεντρικός Σχεδιασμός αποτελεί κοινωνική σχέση παραγωγής προκειμένου να χρησιμοποιηθούν τα κοινωνικοποιημένα μέσα παραγωγής για να υπάρξει λαϊκή ευημερία.
Δεν πρόκειται, δηλαδή, απλά για ένα «καλύτερο τεχνοκρατικά» σχέδιο, αλλά για ανώτερη κοινωνική σχέση που καθορίζεται από την κοινωνική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής. Σχέση που εκφράζει το ριζικά διαφορετικό τρόπο που συνενώνονται οι εργαζόμενοι με τα μέσα παραγωγής.
Και ποιος είναι αυτός ο ριζικά διαφορετικός τρόπος; Δε μεσολαβεί πλέον η αγορά για τη θέση των εργαζόμενων στην παραγωγή. Στην ΕΣΣΔ κανένας δεν είχε άλλον άνθρωπο στη δούλεψή του.
Αντίθετα, δίνει τη δυνατότητα στους εργαζόμενους να παίξουν αποφασιστικό ρόλο για το τι - πότε - πώς θα παραχθεί και πώς θα διανεμηθεί.
Όλα όσα προαναφέραμε βοηθούν να κατανοήσουμε γιατί ο σοσιαλισμός αποτελεί μια ανώτερη μορφή οργάνωσης της κοινωνίας. Για να απαντήσουμε, αρκεί μια απλή σύγκριση με την αστική δημοκρατία, τη δικτατορία του κεφαλαίου, όπου στην πραγματικότητα:
– Έχουμε την ελευθερία να αναζητήσουμε και ν’ αλλάξουμε αφεντικό.
– Τυπικά είμαστε όλοι ίσοι απέναντι στο νόμο, ουσιαστικά όμως είμαστε άνισοι, αφού υποχρεωτικά είμαστε θύματα εκμετάλλευσης αυτών που κατέχουν τα μέσα παραγωγής.
– Ας σκεφτούμε ποιας τάξης τα συμφέροντα θωρακίζει και προωθεί το σημερινό νομοθετικό πλαίσιο και οι θεσμοί απονομής της δικαιοσύνης. Ας σκεφτούμε πώς βγαίνουν παράνομες και καταχρηστικές οι περισσότερες απεργίες. Ας σκεφτούμε ότι δεν υπάρχει αστικό σύνταγμα που να μη θεωρεί ιερό και απαραβίαστο το δικαίωμα της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας.
– Τυπικά, όλοι δικαιούμαστε 1 ψήφο κάθε 4 χρόνια. Όλοι έχουμε 1 ψήφο, αλλά δεν έχουμε όλοι εργοστάσια, καράβια, κανάλια, ποδοσφαιρικές ομάδες, μαζί και το κράτος. Αυτοί στην πράξη διαθέτουν χιλιάδες, εκατομμύρια ψήφους.
Ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής και η αστική πολιτική ασκούν επίσης διαβρωτική επίδραση στη συνείδηση του εργαζόμενου.
Αυτός που πουλά την εργατική του δύναμη, τον εαυτό του, ανταγωνίζεται συνανθρώπους του.
Αυτή η πραγματικότητα καλλιεργεί στη συνείδησή του τον ατομισμό, δηλαδή την αποξένωση από άλλους ανθρώπους, την ιδιοτέλεια και επίσης τη λατρεία της ατομικής ισχύος. Επιδρά αρνητικά στην προσωπικότητα, στη συνείδηση, στις ατομικές επιλογές και στη συμπεριφορά.
Δικαιολογημένα θα σκεφτεί κάποιος:
Αν είναι έτσι τα πράγματα, αφού υπερέχει τόσο ο κεντρικός σχεδιασμός και η εργατική εξουσία, πώς και γιατί ανατράπηκε ο σοσιαλισμός στον 20ό αιώνα;
Θα δούμε ότι ακόμα και η αρνητική πείρα του 20ού αιώνα επιβεβαιώνει την υπεροχή του σοσιαλισμού και τις νομοτέλειες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.
Όπως απέδειξε ο 20ός αιώνας, η πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης προς τον κομμουνισμό δεν είναι μια εύκολη και ανέμελη υπόθεση.
Μετά τη νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης απέχουμε πολύ από μια κοινωνία του κομμουνισμού, που τα καθήκοντα σχεδιασμού και ελέγχου της παραγωγής δε θα απαιτούν να έχει η εργατική τάξη την εξουσία, μια εποχή που θα απονεκρώνεται το κράτος, μια εποχή που η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και η αύξηση του πλούτου της κοινωνίας θα μας επιτρέπει να αμείβουμε «τον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του». Απαιτείται σκληρός αγώνας για να φτάσουμε από το σοσιαλισμό, την ανώριμη βαθμίδα που γεννιέται η κομμουνιστική κοινωνία, στην πλήρη κοινωνική απελευθέρωση, στον κομμουνισμό.
Μακάρι να μπορούσαμε να προχωρήσουμε πολύ εύκολα και πολύ γρήγορα.