ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΚΜΕ: «ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ»

Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2000

Κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή» η μελέτη του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών (ΚΜΕ) για την κατάσταση της εργατικής τάξης της χώρας μας. Η μελέτη αυτή φέρει τον τίτλο: «Προσεγγίσεις στην κατάσταση της εργατικής τάξης στην Ελλάδα».

Η κατάσταση της εργατικής τάξης, ως της κυριότερης παραγωγικής δύναμης, είναι ένα θεμελιακό ζήτημα για ένα επαναστατικό κόμμα. Σχετίζεται κυρίαρχα, με την ανάπτυξη του καπιταλισμού στη χώρα μας και με τις αλλαγές που έχουν συντελεστεί ή συντελούνται. Με τις αλλαγές που προκαλούνται στην ταξική διάρθρωση της κοινωνίας, με τις αλλαγές που σημειώνονται στο εσωτερικό της κάθε τάξης και των άλλων κοινωνικών στρωμάτων, με τις αντιθέσεις και την όξυνση της ταξικής πάλης, με την εκμίσθωση της εργατικής δύναμης κ.ά.

Ολα τα παραπάνω συνδέονται με την πολιτική, ιδεολογική και οικονομική πάλη που αναπτύσσεται σε εθνικό επίπεδο (αλλά και διεθνές), δηλαδή, για να το εκφράσουμε με διαφορετικά λόγια, με τη θέση της κάθε τάξης στην κοινωνία. Με το πρόβλημα της εξουσίας, και μιλώντας για την εργατική τάξη, συνδέεται με την ιστορική της αποστολή, την κατάκτηση της εξουσίας από την πλευρά της, την επαναστατική αλλαγή και την οικοδόμηση του σοσιαλισμού.

Ουσιαστικά η κατάσταση της εργατικής τάξης απεικονίζει τη σχέση ανάμεσα στις δύο βασικές τάξεις της καπιταλιστικής κοινωνίας, της εργατικής και της αστικής, του κεφαλαίου και της μισθωτής εργασίας. Αντανακλά τη βασική αντίθεση της κοινωνίας, «τον άξονα που γύρω του περιστρέφεται το σημερινό μας κοινωνικό σύστημα» κατά την έκφραση του Καρλ Μαρξ.

Κατά προέκταση, η επιστημονική προσέγγιση και η αντικειμενική απόδοση της κατάστασης της εργατικής τάξης, βοηθά την ίδια την εργατική τάξη να αποκτήσει συνείδηση της ιστορικής της θέσης μέσα στην κοινωνία και στο καπιταλιστικό σύστημα, των πραγματικών της αναγκών, των όρων χειραφέτησής της. Η μελέτη αυτή κατατίθεται, όπως γίνεται φανερό, για να συμβάλλει στο μέτωπο της ιδεολογικής αντιπαράθεσης ανάμεσα στην αστική και την εργατική τάξη, στο δρόμο για την κοινωνική απελευθέρωση από την εκμετάλλευση και την καταπίεση της δεύτερης από την πρώτη.

Παρουσιάζει το ιδιαίτερο ενδιαφέρον να επιχειρεί την προσέγγιση σημαντικών ζητημάτων, που αφορούν την κατάσταση της εργατικής τάξης ως συνόλου. Αναδεικνύει τα βασικά προβλήματα της εργατικής τάξης και την παραπέρα έντασή τους. Αντιμετωπίζει σύγχρονες αστικές απόψεις με τρόπο κατανοητό, επιστημονικά θεμελιωμένο και εδραιωμένο πάνω στην κοσμοθεωρία του μαρξισμού - λενινισμού. Κατά συνέπεια, δεν είναι καθόλου παράδοξο ότι μέσα από τις γραμμές αυτής της μελέτης εκτός από το να διαπιστώσει κανείς βασικές πλευρές της σημερινής κατάστασης της εργατικής τάξης της χώρας μας, διαπιστώνει και την ακατάβλητη ζωτικότητα του μαρξισμού-λενινισμού, την ανεξάντλητη διαχρονική επικαιρότητά του, την ικανότητά του, περισσότερο από ποτέ, να αναλύει τη σύγχρονη κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα και να προσανατολίζει την πάλη των εργαζομένων στην ιστορική τους αποστολή.

Ταυτόχρονα, γίνεται φανερό ότι όλη η επιχειρηματολογία των αστικών απόψεων και των εκπροσώπων τους έχει μετατραπεί πλέον σε μια απολογητική προσπάθεια, σε μια απεγνωσμένη αδιέξοδη επιχείρηση συγκάλυψης και διαστρέβλωσης των πραγματικών εξελίξεων στην κοινωνία, στην οικονομία, στην ιδεολογία και την πολιτική.

Στο πρώτο κεφάλαιο της μελέτης παρουσιάζονται και αναλύονται τα θεωρητικά και μεθοδολογικά δεδομένα, που αφορούν στην κατάσταση της εργατικής τάξης. Προσδιορίζεται το σύνολο των παραγόντων που συνθέτουν την έννοια «κατάσταση της εργατικής τάξης», σχολιάζεται το σύστημα των αναγκών της εργατικής τάξης, η αντικειμενική αύξηση των αναγκών της και η αναντιστοιχία της κάλυψής της από τον καπιταλισμό ως κοινωνικοοικονομικού συστήματος.

Αναπτύσσονται βασικές έννοιες που είναι άμεσα συνδεδεμένες με την παραγωγική διαδικασία και που επιδρούν επίσης άμεσα στην κατάσταση της εργατικής τάξης, όπως είναι η διαδικασία συσσώρευσης του κεφαλαίου, η έννοια της αξίας της εργατικής δύναμης, ο βαθμός εκμετάλλευσης κ.ά..

Στο δεύτερο κεφάλαιο αντιμετωπίζεται ένα επίκαιρο και από κάθε άποψη ενδιαφέρον θέμα, της επίδρασης των νέων τεχνολογιών στην κατάσταση της εργατικής τάξης. Γύρω από το θέμα αυτό έχει αναπτυχθεί έντονη ιδεολογική διαπάλη, ενώ οι αντίπαλοι του μαρξισμού-λενινισμού επιχείρησαν, με εφαλτήριο τις νέες τεχνολογίες, να αποδείξουν τη χρεοκοπία της μαρξιστικής θεώρησης.

Στο κεφάλαιο αυτό οι νέες τεχνολογίες παρουσιάζονται αυτό που πραγματικά είναι. Ως παραγωγικές δυνάμεις της εποχής μας και ως το αποτέλεσμα της αναπόδραστης εξέλιξης της επιστήμης και της τεχνικής. Η επαναστατικοποίηση των μέσων παραγωγής, στα πλαίσια του καπιταλισμού και που έχει πάντα ανάγκη ο καπιταλισμός, γεγονός όμως που προσδιορίζει και τον μη ουδέτερο χαρακτήρα τους.

Με την έννοια αυτή αναλύεται η τάση υποκατάστασης της ζωντανής εργασίας από τη νεκρή-αντικειμενοποιημένη εργασία, η τάση υποβάθμισης της άμεσης εργασίας από τη γενική επιστημονική εργασία. Σημειώνονται οι άμεσες συνέπειες στην εργατική τάξη από την ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών (αύξηση βαθμού εκμετάλλευσης, επίδραση στις μεθόδους οργάνωσης και καταμερισμού εργασίας, στην ταξική πάλη και στα δημοκρατικά δικαιώματα).

Τέλος, δίνονται τεκμηριωμένες απαντήσεις στις διάφορες αστικές θεωρίες για το τέλος της εργατικής τάξης, της εργασίας, για τις θεωρίες περί μεταβιομηχανικής κοινωνίας και την ανυπαρξία της εκμετάλλευσης στην «πνευματική» εργασία. Εμφαση δίνεται στην κριτική του αστικού μύθου της δήθεν μετάβασης σ’ ένα «μετακαπιταλιστικό»-«μεταβιομηχανικό» στάδιο λόγω της ανάπτυξης των νέων τεχνολογιών.

Στο τρίτο κεφάλαιο περιγράφονται οι αλλαγές που σημειώνονται στην εργατική τάξη από το 1961 έως το 1996.

Ξεκινώντας από τις αλλαγές που παρουσιάζονται στη σύνθεση του πληθυσμού της χώρας μας καταγράφεται η αριθμητική ανάπτυξη και η συγκέντρωση της εργατικής τάξης.

Με βάση τις απογραφές της ΕΣΥΕ για τον οικονομικά ενεργό πληθυσμό εμφανίζεται η κίνηση γύρω από την απασχόληση και την ανεργία, οι εξελίξεις που έλαβαν χώρα στη μισθωτή εργασία, ενώ απεικονίζονται οι απασχολούμενοι μισθωτοί κατά βασικούς τομείς και κλάδους της οικονομίας. Ιδιαίτερη παράγραφος αφιερώνεται για τους αλλοδαπούς εργάτες. Το κεφάλαιο αυτό καταλήγει με τον προσδιορισμό και τη θέση της εργατικής τάξης στην ελληνική κοινωνία.

Το τέταρτο κεφάλαιο αφορά τον εργάσιμο χρόνο. Αναλύεται και σχολιάζεται η θεωρητική προσέγγιση του Μαρξ σε σχέση με το διαχωρισμό σε κοινωνικά αναγκαίο και πρόσθετο χρόνο εργασίας, η επίδραση της επιστημονικοτεχνικής επανάστασης, πάνω στον εργάσιμο χρόνο, η ιστορικά ξεπερασμένη διάσπαση του χρόνου εργασίας, η αναγκαιότητα για την αύξηση του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων ως απαραίτητης προϋπόθεσης για την πολιτιστική και γενικότερα ολόπλευρη ανάπτυξή τους, γεγονός που κατακτιέται ολοκληρωτικά σε συνθήκες σοσιαλιστικής εξουσίας.

Ταυτόχρονα δίνονται στοιχεία για το νομικό πλαίσιο που διαχρονικά διέπει τον εργάσιμο χρόνο στη χώρα μας και μέσα από συγκριτικούς πίνακες αποδεικνύεται ότι οι εργαζόμενοι στη χώρα μας δεν εργάζονται καθόλου λιγότερο σε σχέση με τους εργαζόμενους άλλων χωρών της ΕΕ. Στο ίδιο κεφάλαιο αντιμετωπίζονται μια σειρά από ιδεολογικά ζητήματα γύρω από την οργάνωση του χρόνου εργασίας, που έχουν να κάνουν με τον χρόνο εργασίας και την απασχόληση, τον ανταγωνισμό και τη μείωση του «εργατικού κόστους», τις ελαστικές και ευέλικτες μορφές απασχόλησης, την εφαρμογή του 35ωρου κλπ..

Το πέμπτο κεφάλαιο αναφέρεται στην εκμετάλλευση της εργατικής τάξης. Τεκμηριώνεται μέσα από τη μελέτη των στοιχείων η αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης των εργαζομένων στη χώρα μας. Το ποσοστό εκμετάλλευσης από 68,7% που ήταν το 1982 έφτασε στο 110,5% το 1995. Την ίδια στιγμή αυξήθηκε η σχετική εξαθλίωση της εργατικής τάξης, γεγονός που αποδεικνύεται από τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδας.

Στο κεφάλαιο αυτό, επίσης, δίνονται απαντήσεις και σε ορισμένες απόψεις που δε δέχονται την ύπαρξη της εκμετάλλευσης. Ουσιαστικά αρνούνται την ύπαρξη της υπεραξίας, ενώ σχολιάζονται και οι μέθοδοι εκμετάλλευσης που εφαρμόζονται πάντα με στόχο την αύξηση των κερδών των καπιταλιστών.

Στη μελέτη υπάρχει ειδικό κεφάλαιο (έκτο) γύρω από τα εργατικά ατυχήματα, τους επαγγελματικούς κινδύνους και την προστασία της υγείας των εργαζομένων, όπου καταδείχνεται ο βαρύς φόρος αίματος που πληρώνει η εργατική τάξη στο βωμό των κερδών του κεφαλαίου.

Το έβδομο κεφάλαιο αναφέρεται στην ανεργία, όπου τονίζεται ότι η ανεργία είναι όρος ύπαρξης του καπιταλιστικού συστήματος ως «μοχλός της κεφαλαιοκρατικής συσσώρευσης», ως «εφεδρικός στρατός» του συστήματος. Στο κεφάλαιο αυτό αντιμετωπίζονται επίσης ορισμένες αστικές θεωρίες γύρω από την ανεργία, διευκρινίζεται το πώς ο σύγχρονος καπιταλισμός προσπαθεί να αντιμετωπίσει την όξυνση του προβλήματος της ανεργίας (μείωση θέσεων πλήρους απασχόλησης, αύξηση θέσεων μερικής απασχόλησης), ενώ παράλληλα εξετάζεται το πρόβλημα της ανεργίας και στη χώρα μας.

Τέλος, στο όγδοο κεφάλαιο γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στο πρόβλημα της εργατικής κατοικίας και των συνθηκών στέγασης των εργαζομένων.

Η μελέτη αυτή του ΚΜΕ είναι μια συλλογική μελέτη και στην έκδοσή της συνέβαλαν οι συγγραφείς-ερευνητές του ΚΜΕ: Πολυμερίδης Γιώργος, Παπαδόπουλος Μάκης, Κυρίτσης Νίκος, Μαγγανάς Γιώργος, Κάππος Κώστας, Ντούρος Γιάννης και Στρατής Γιώργος.

Αφιερώνεται στα 25χρονα του ΚΜΕ, 25 χρόνια ύπαρξης, δράσης στο πλευρό του εργατικού κινήματος και υπεράσπισης της μαρξιστικο-λενινιστικής κοσμοθεωρίας.

Η έκδοση φιλοδοξεί να γίνει ένας χρήσιμος σύμβουλος για κάθε εργαζόμενο, για το εργατικό κίνημα, ιδιαίτερα τώρα, που η ταξική πάλη διεξάγεται κάτω από δύσκολες συνθήκες.

Το εργατικό κίνημα οφείλει να έχει στο επίκεντρο της πάλης τα ζητήματα που θίγει η μελέτη του ΚΜΕ, για να αποκρούσει την ολόπλευρη και παρατεταμένη επίθεση που δέχεται από τις δυνάμεις του κεφαλαίου, για να βελτιωθούν οι συνθήκες διαβίωσης των εργαζομένων, για να ενισχύσει το εργατικό κίνημα την ενότητά του, για να κατανοήσει τους όρους της απαλλαγής του από την καπιταλιστική εκμετάλλευση. Γι’ αυτό κάθε επιμέρους κατάκτηση δεν μπορεί να καλλιεργεί αισθήματα εφησυχασμού, ικανοποίησης, αλλά, αντίθετα, πρέπει να πεισμώνει το εργατικό κίνημα, να το ενδυναμώνει και πιο συνειδητά, πιο επίμονα να βαθαίνει τον προσανατολισμό του, την ταξική του συνείδηση και όλα τα βήματα να οδηγούν καθημερινά και σταθερά στο στρατηγικό στόχο. Στην κατάκτηση της εξουσίας από την εργατική τάξη, στην αλλαγή της κοινωνίας, στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Ο σοσιαλισμός ποτέ δεν ήταν πιο επίκαιρος και με το πέρασμα του χρόνου όλο και περισσότερο θα γίνεται επίκαιρος.