Κοινή συνισταμένη των αναλύσεων των ιμπεριαλιστικών κέντρων και οργανισμών αποτελεί η αγωνία τους για την αναιμική πορεία ανάκαμψης σε Ευρωζώνη και ΗΠΑ.

Σε όλες τις σχετικές εκθέσεις επισημαίνεται ότι η «εύθραυστη» ανάκαμψη, που αφορά κυρίως τις ΗΠΑ και πολύ λιγότερο την Ευρωζώνη, αποτελεί προσωρινό αποτέλεσμα μιας ιδιαίτερα μεγάλης κρατικής στήριξης (750 δις δολάρια για τις ΗΠΑ, 400 δις ευρώ για την υλοποίηση του ευρωπαϊκού σχεδίου ανάκαμψης και 750 δις ευρώ ως σχεδιασμός στο πλαίσιο του μηχανισμού στήριξης της Ευρωζώνης), η οποία δεν μπορεί να συνεχιστεί απρόσκοπτα για μεγάλο διάστημα. Αναδεικνύονται οι μεγάλες δυσκολίες, τα διλήμματα και τα αδιέξοδα των διαχειριστικών επιλογών της αστικής διαχείρισης μεταξύ επεκτατικής και περιοριστικής δημοσιονομικής πολιτικής (περιοριστική πολιτική που συμβάλλει σε παρατεταμένη βαθιά ύφεση ή επεκτατική που οδηγεί σε δημόσια υπερχρέωση και εμποδίζει την «απαραίτητη» απαξίωση κεφαλαίου). Η συζήτηση αυτή διεξάγεται στο αστικό πολιτικό σύστημα των ΗΠΑ (διαμάχες Ρεπουμπλικάνων - Δημοκρατικών για το πακέτο Πόλσον, τη μεταρρύθμιση υγείας κλπ.) και της Γερμανίας (προεκλογική αντιπαράθεση Βόρειας Ρηνανίας - Βεστφαλίας). Συνδέεται επίσης με τις ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις για το μέλλον της Ευρωζώνης.

Οι πρόσφατες εκθέσεις (ΔΝΤ, ΕΕ κλπ.) διαπιστώνουν ότι το 2009 εκδηλώθηκε η πιο συγχρονισμένη παγκόσμια κρίση την τελευταία 30ετία, με βάθος που έφτασε το -5% σε ισχυρά ιμπεριαλιστικά κράτη όπως στη Γερμανία, την Ιαπωνία, τη Βρετανία και νωρίτερα το 2008 στις ΗΠΑ (-2,5%). Η παγκόσμια οικονομία σημείωσε συρρίκνωση που υπολογίζεται μεταξύ -0,6% και -1,2%.

Οι εκτιμήσεις των Εκθέσεων συγκλίνουν στην πρόβλεψη ότι το 2010 το παγκόσμιο ΑΕΠ θα εμφανίσει θετικό ρυθμό μεγέθυνσης που θα ξεπεράσει το 3%. Ωστόσο εστιάζουν στην αβεβαιότητα και στην αστάθεια της ανάκαμψης κυρίως για την Ευρωζώνη και την Ιαπωνία και λιγότερο για τις ΗΠΑ. Συγκεκριμένα:

Στις ΗΠΑ εκτιμάται ότι σημειώθηκε ανάκαμψη στα δυο τελευταία τρίμηνα του 2009, αλλά και στο πρώτο του 2010, ενώ προβλέπεται ότι για το 2010 ο ρυθμός μεγέθυνσης θα είναι από 2,8% σύμφωνα με τις εαρινές προβλέψεις (5.5.2010) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ως και 3,1% σύμφωνα με το ΔΝΤ. Οι ανησυχίες σχετίζονται με τη σταθερότητα της ανάκαμψης, αφού η μεγέθυνση του ΑΕΠ εξαρτάται από τα μεγάλα πακέτα κρατικής στήριξης της οικονομίας, τα οποία θα είναι δύσκολο να συνεχιστούν και θα πρέπει σταδιακά να αποσυρθούν. Οι εκθέσεις επισημαίνουν τον κίνδυνο επιστροφής σε ύφεση λόγω πρόωρης απόσυρσης των μέτρων.

Οι εξελίξεις στην Ευρωζώνη, στις οποίες θα αναφερθούμε στη συνέχεια, επιδρούν αντιφατικά στην πορεία ανάκαμψης των ΗΠΑ. Από τη μια η ΕΕ αποτελεί τη σημαντικότερη αγορά για την εξαγωγή εμπορευμάτων των ΗΠΑ και μια υπέρμετρη υποτίμηση του ευρώ σε σχέση με το δολάριο θα πλήξει την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών των ΗΠΑ. Από την άλλη, όσο πιο ασταθές γίνεται το ευρώ και όσο διευρύνεται το χρέος πολλών ευρωπαϊκών κρατών, τόσο περισσότερο γίνεται πιο ελκυστικό το δολάριο, αλλά και τα κρατικά ομόλογα των ΗΠΑ. Σημειώνουμε ότι το δημόσιο έλλειμμα των ΗΠΑ έφτασε το 12,5%, το οποίο μπορούν και διατηρούν ως ηγέτιδα ιμπεριαλιστική δύναμη και λόγω της διεθνούς θέσης του δολαρίου, ενώ το δημόσιο χρέος ξεπέρασε τα 14 τρις δολάρια (98% του ΑΕΠ). Αντίστοιχα το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών των ΗΠΑ προβλέπεται ότι θα αυξηθεί το 2010 στο 3,7% του ΑΕΠ. Επίσης, η ανεργία στις ΗΠΑ θα παραμείνει κοντά στο 10% το 2010 και το 2011, ενώ το 2010 αναμένεται να πενταπλασιαστούν οι κατασχέσεις κατοικιών σε σχέση με το 2009.

Οι εαρινές προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (5.5.2010) προβλέπουν για το 2010 αναιμική ανάκαμψη κατά 1% για την ΕΕ των 27 και 0,9% για την Ευρωζώνη. Υπενθυμίζουν ότι είχε προηγηθεί η μεγαλύτερη πτώση μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στην Ευρωζώνη και στην ΕΕ των 27 το 2009 (-4,1% έναντι 0,6% το 2008 για την Ευρωζώνη και -4,2% έναντι 0,7% για την ΕΕ των 27).

Ωστόσο και η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί επισφαλή και αβέβαιη την πρόβλεψη ακόμα και αυτής της αναιμικής ανάκαμψης, επισημαίνοντας την αύξηση της ανεργίας, την καθήλωση των ιδιωτικών επενδύσεων και της ιδιωτικής κατανάλωσης, προβλέπει αυξημένη διαχειριστική δυσκολία λόγω της αυξητικής πορείας του δημόσιου ελλείμματος και του δημόσιου χρέους, καθώς και της ανισομετρίας στο ρυθμό ανάπτυξης των κρατών-μελών (βλ. στοιχεία Πινάκων Παραρτήματος). Προβλέπεται νέα συρρίκνωση των ακαθάριστων επενδύσεων παγίου κεφαλαίου κατά 0,7% στην Ευρωζώνη, μετά τη μεγάλη συρρίκνωση κατά 17,3% το 2009. Η ανεργία αναμένεται να ξεπεράσει το 10,3% στην Ευρωζώνη το 2010.

Στην πραγματικότητα οι παραδοχές των προβλέψεων είναι επισφαλείς (π.χ. για την Ελλάδα η πρόβλεψη για το ΑΕΠ είναι -3% το 2010, χωρίς συνυπολογισμό της επίδρασης του τελευταίου μεγάλου πακέτου αντιλαϊκών μέτρων στη δημόσια κατανάλωση κλπ.).

Αυτό πιστοποιήθηκε και με τα επείγοντα μέτρα που δρομολογήθηκαν λίγες μέρες μετά τη δημοσίευση των συγκεκριμένων προβλέψεων στην έκτακτη Σύνοδο του Eurogroup και στη συνέχεια του Ecofin, όπου ομολογείται ότι «η ευρωπαϊκή οικονομία απειλείται πλέον με βαθιά ύφεση».

Ετσι, κάτω απ’ την πίεση των εξελίξεων, διαμορφώθηκε μεταξύ των ηγετικών δυνάμεων της ΕΕ ένας νέος προσωρινός συμβιβασμός για τη διαχείριση της κρίσης στην Ευρωζώνη. Το πλαίσιο του προσωρινού συμβιβασμού προβλέπει:

• Αυστηρότερους κανόνες, διαδικασίες και κυρώσεις σχετικά με την τήρηση του Συμφώνου Σταθερότητας.

• Πλαίσιο διαχείρισης των κρίσεων και θωράκισης του ευρώ που συγκεκριμενοποιήθηκε με τον ευρωπαϊκό μηχανισμό στήριξης.

Ο συγκεκριμένος μηχανισμός θα διαθέσει ως και 750 δις ευρώ στις χώρες της Ευρωζώνης με κατανομή 60 δις μέσω δανείων απ’ την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 440 δις απ’ τα κράτη-μέλη του ευρώ και 250 δις ευρώ απ’ το ΔΝΤ.

Για να υπάρξει παροχή οικονομικής στήριξης απευθείας απ’ την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αξιοποιήθηκε το Αρθρο 122 της Συνθήκης της Λισσαβόνας για την ύπαρξη «εξαιρετικών περιστάσεων». Την απόφαση της ΕΕ χαιρέτισαν με ανακοινώσεις οι G-20, G-7, το ΔΝΤ και η ιαπωνική κυβέρνηση. Είχαν προηγηθεί σχετικές συνομιλίες Ομπάμα - Μέρκελ και Μέρκελ - Σαρκοζί για την ανάγκη επιτάχυνσης των παρεμβάσεων, καθώς και εκτενείς αναλύσεις βασικών επιτελείων και στα δυο ιμπεριαλιστικά κέντρα που συνέκλιναν στην ανάδειξη των δυσοίωνων επιλογών για το μέλλον της Ευρωζώνης αναδεικνύοντας τρία σενάρια:

α) Την αναμόρφωση της Ευρωζώνης με χειρισμούς αποπομπής αδύναμων κρίκων, όπως η Ελλάδα, η Πορτογαλία κ.ά. μέχρι και τη διάλυσή της.

β) Την ανάληψη πρόσθετων βαρών απ’ τη Γερμανία και άλλες ισχυρότερες οικονομίες για τη στήριξη της Ευρωζώνης [αγορά κρατικών ομολόγων απ’ την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ)].

γ) Αναδιαπραγμάτευση - αναδιάρθρωση του ύψους και του χρόνου πληρωμής του χρέους ορισμένων κρατών-μελών (μερική διαγραφή και μετατόπιση μέρους των βαρών στους ομίλους του χρηματοπιστωτικού συστήματος).

Οι προαναφερόμενες αναλύσεις εστιάζουν επίσης στη σημασία των εξελίξεων στην Ευρωζώνη για την πορεία ανάκαμψης στις ΗΠΑ. Γενικότερα δε θ’ αφεθεί μια μεγάλη πτώση του ευρώ, όπως δεν αφέθηκε πριν δυο περίπου χρόνια για το δολάριο ΗΠΑ, όταν στηρίχτηκε με ταυτόχρονη παρέμβαση της ΕΚΤ, των Κεντρικών Τραπεζών Βρετανίας, Ιαπωνίας ακόμη και Ρωσίας.

Στην πραγματικότητα ο συμβιβασμός που οδήγησε στη συγκρότηση Μηχανισμού Στήριξης στοχεύει:

• Στη στήριξη των τραπεζικών μονοπωλιακών ομίλων της Γαλλίας, Γερμανίας, Βρετανίας που αποτελούν τους δανειστές των αδύναμων κρίκων του Μεσογειακού Νότου (Πορτογαλίας, Ισπανίας, αλλά και Ιρλανδίας κλπ.).

• Στη θωράκιση του ευρώ στον ανταγωνισμό του στη διεθνή αγορά, στην προστασία της Ευρωζώνης από επερχόμενες κερδοσκοπικές επιθέσεις που αφορούν το κόστος δανεισμού ορισμένων κρατών-μελών της.

• Στην αξιοποίηση του μηχανισμού ως μοχλού προώθησης των αντιλαϊκών αναδιαρθρώσεων σύμφωνα με τη «στρατηγική της ΕΕ για το 2020». Η επιβολή δέσμης μέτρων σε κάθε χώρα που θα δανείζεται, προβάλλεται ως απαραίτητος και αναγκαίος όρος για το δανεισμό της.

Ωστόσο, ο συγκεκριμένος μηχανισμός δεν μπορεί να αντιμετωπίσει ούτε την αιτία εκδήλωσης της κρίσης υπερσυσσώρευσης ούτε την ένταση της ανισομετρίας στο εσωτερικό της Ευρωζώνης και τις συνέπειες που έχει στην όξυνση των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων.

Οπως είχαμε έγκαιρα επισημάνει, το ευρώ αποτέλεσε νομισματική συγκόλληση οικονομιών κρατών-μελών με βαθιές ανισομετρίες στην ανάπτυξη και διάρθρωση των βιομηχανικών κλάδων, επομένως της παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητάς τους, καθώς και της στρατιωτικής και πολιτικής ισχύος τους. Σε συνθήκες κρίσης ήταν αναμενόμενο να δοκιμαστεί η συνοχή της Ευρωζώνης.

Η Γερμανία υπήρξε η μεγάλη ωφελημένη της προηγούμενης περιόδου από τη συγκρότηση της Ευρωζώνης. Από τη μια διατήρησε ισχυρό το ευρώ και από την άλλη έδωσε διέξοδο στις εξαγωγές της στο εσωτερικό της Ευρωζώνης, διατηρώντας εμπορικά πλεονάσματα, τη στιγμή που αντίστοιχα διευρύνονταν τα ελλείμματα σε Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία και όχι μόνο στην Ελλάδα. Είναι ένα από τα κεντρικά ζητήματα στα οποία εκφράζεται η αντίθεση Γερμανίας - Γαλλίας, με τη δεύτερη να προσανατολίζεται σε πιο σταθερές συμμαχικές σχέσεις με τα κράτη-μέλη του μεσογειακού Νότου.

Στη βάση αυτών των αντιθέσεων, μεταξύ των οικονομικών αναλυτών των προερχομένων από τις ΗΠΑ, περιλαμβάνεται στα ενδεχόμενα ακόμα και η «έξοδος της Γερμανίας από το ευρώ». Πρακτικά η γερμανική αστική πολιτική αντιμετωπίζει το δίλημμα «εάν, σε ποιο ύψος και με ποιους όρους» θα επωμιζόταν τον κίνδυνο ενός διευρυμένου και παρατεταμένου δανεισμού των υπερχρεωμένων κρατών της Ευρωζώνης, για να διασωθεί η ζώνη του ευρώ, ενώ και η ίδια αντιμετωπίζει τον κίνδυνο μιας παρατεταμένης ύφεσης. Βεβαίως, στην περίπτωση της δανειοδότησης, που τελικά επέλεξε, την εξυπηρετούσε η ανάμειξη του ΔΝΤ και για το λόγο της κάλυψης ενός μέρους του δανείου και λόγω της τεχνογνωσίας του σε ζητήματα ελέγχου των δημοσιονομικών μεγεθών, που συνδέονται και με σοβαρές αλλαγές στις λειτουργίες κρατικών μηχανισμών, στον άξονα «κοινωνικών πολιτικών» (π.χ. ασφαλιστικό, εισοδηματική πολιτική κλπ.). Αλλωστε οι αναδιαρθρώσεις και η επίθεση αφορά και τη δική της εργατική τάξη, με λάβαρο τη δημοσιονομική πειθαρχία.

Η θέση-επιχείρημα «γιατί μια χώρα παραγωγική και νοικοκυρεμένη, όπως η Γερμανία, να αναλάβει το κόστος δανειοδότησης σε βάρος του λαού της;» είναι πέρα για πέρα ψευδεπίγραφη και αποπροσανατολιστική για τους εξής λόγους:

• Δανείζει με κέρδος, με επιτόκιο καθόλου ευκαταφρόνητο.

• Από την απαξίωση ελληνικού δημοσίου χρέους θα χάσουν οι γερμανικές τράπεζες που κατέχουν σημαντικό μέρος.

• Υπάρχει το ζήτημα των πολεμικών αποζημιώσεων που ακόμα δεν έχει δώσει.

Η τελευταία Σύνοδος του Eurogroup επιβεβαιώνει την όξυνση των αντιθέσεων στο εσωτερικό της Ευρωζώνης. Ο Γερμανός υπουργός Β. Σόιμπλε ανέπτυξε αίτημά του να εγγραφεί η δέσμευση μείωσης του δημοσιονομικού ελλείμματος στο Σύνταγμα των άλλων κρατών-μελών.

Οι εκπρόσωποι αρκετών κρατών-μελών (Γαλλίας, Ιταλίας, Ισπανίας και Πορτογαλίας) επιφυλάχθηκαν. Αντίστοιχα τριβές προκαλούν οι γερμανικές προτάσεις του σχεδίου για τη σταθεροποίηση του ευρώ που προβλέπουν αφαίρεση του δικαιώματος ψήφου και πρόστιμα για κράτη-συνειδητούς παραβάτες των ορίων του Συμφώνου Σταθερότητας.

Οξύνεται επίσης η διαπάλη Ευρωζώνης - ΗΠΑ και Βρετανίας με βάση τα αιτήματα της Γερμανίας για νέα ρύθμιση της αγοράς παραγώγων και νέο πλαίσιο λειτουργίας των οίκων πιστοληπτικής αξιολόγησης. Η Γερμανία απαγόρευσε ήδη τις «ανοικτές πωλήσεις» ασφαλίστρων κινδύνου (CDS) κρατικών ομολόγων, σε επενδυτές που δεν κατέχουν σχετικά ομόλογα. Πρότεινε επίσης την καθιέρωση άδειας-διαβατηρίου για τη δράση των εταιριών hedge funds (διαχείρισης κεφαλαίων) στο εσωτερικό της Ευρωζώνης. Υπενθυμίζουμε ότι οι εκτιμήσεις αυτών των οίκων, σε συνδυασμό με τις κινήσεις της αγοράς των παραγώγων CDS, παίζουν καταλυτικό ρόλο στο διεξαγόμενο πόλεμο ευρώ - δολαρίου, αξιοποιώντας το δημοσιονομικό εκτροχιασμό κρατών της Ευρωζώνης. Το ευρώ έχει ήδη υποχωρήσει κατά 18% σε σχέση με την ισοτιμία 1,5 δολ. που είχε στις 25 Νοέμβρη του 2009.

Η όξυνση των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων εντός ΕΕ σχετίζεται και με τη συνεχιζόμενη προσέγγιση της Γερμανίας και της Ιταλίας με τη Ρωσία. Η προσέγγιση αυτή ενισχύθηκε μετά τη δρομολόγηση της κατασκευής του ενεργειακού αγωγού φυσικού αερίου Nord Stream (απευθείας σύνδεση Ρωσίας - Γερμανίας).

Σημειώνεται επίσης στροφή της Ρωσίας σχετικά με την επιθυμία άμεσης ένταξης στον ΠΟΕ και ανάδειξης ως προτεραιότητας της ζώνης ελεύθερων συναλλαγών με Καζακστάν, Λευκορωσία και άλλες γειτονικές χώρες. Η Ρωσία καταγράφει σημαντικά γεωπολιτικά κέρδη το τελευταίο διάστημα, π.χ. σε Ουκρανία, Κιργιζία, τα οποία έχουν επισημανθεί σε σχετικά κείμενα της ΚΟΜΕΠ (τ. 2/2010 και 5/2009).

Για την Κίνα εκτιμάται ότι η μεγέθυνση του ΑΕΠ ήταν στο 8,7% το 2009, ενώ για το 2010 προβλέπεται μεγέθυνση κατά 10%. Στην ουσία η επιβράδυνση της οικονομίας της Κίνας ήταν μόλις κατά 1% σε σχέση με το 2008. Αυτό επιτεύχθηκε με τη βοήθεια του κρατικού πακέτου ύψους περίπου 600 δις δολαρίων, αλλά και με τη στροφή της Κίνας στην εγχώρια αγορά και στις χώρες της Ασίας. Στην Κίνα η ανησυχία δεν εστιάζεται στο δημόσιο χρέος, δεδομένου ότι είναι οικονομία με πλεόνασμα. Εστιάζεται στην επίδραση της διεθνούς κρίσης και στις κινέζικες εξαγωγές, καθώς και στην εκδήλωση κρίσης υπερσυσσώρευσης στις κατασκευές όπου σημειώνεται σημαντική άνοδος των τιμών σε όλα τα μεγάλα αστικά κέντρα. Προβλέπεται ότι το 2010 η Κίνα θα έχει πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών 6,2% από 5,8% το 2009. Επίσης η Κίνα έχει μειώσει σημαντικά την αγορά αμερικανικών κρατικών ομολόγων μετά το 2006, γεγονός που θα επιδράσει μεσοπρόθεσμα στο κόστος δανεισμού των ΗΠΑ το επόμενο διάστημα.

Ανάλογα θετική εικόνα με την Κίνα, παρουσιάζουν και οι οικονομίες της ομάδας BRIC (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα). Σύμφωνα με το ΔΝΤ (Απρίλης 2010), προβλέπεται ότι η Ινδία θα εμφανίσει μεγέθυνση του ΑΕΠ κατά 8,8% για το 2010, η Ρωσία 4%, η Βραζιλία 5,5%. Αντίστοιχα πληθαίνουν οι μεταξύ τους συμφωνίες σε μια σειρά τομείς, ιδιαίτερα στην ενέργεια, στο εμπόριο και στις επενδύσεις.

Σημειώνουμε επίσης την πρόβλεψη του ΔΝΤ για το ρυθμό ανάπτυξης της Τουρκίας που είναι 3,7% για το 2010 και 4,8% για το 2011. Αντίστοιχα ο ΟΟΣΑ προβλέπει ετήσιο ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ της Τουρκίας 6,5% για την περίοδο 2011-2017.

Η αυξημένη δυσκολία του καπιταλιστικού συστήματος να διαχειριστεί την εξέλιξη της κρίσης και η όξυνση των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων μεγαλώνουν τον κίνδυνο για νέο κύκλο περιφερειακών πολεμικών συγκρούσεων, πίσω απ’ τις οποίες κρύβονται οι γενικότερες αντιθέσεις ανάμεσα στα ιμπεριαλιστικά κέντρα (π.χ. Αφγανιστάν - Πακιστάν, Β. Κορέα - Ν. Κορέα, Ταϊλάνδη, Ιράν, Δυτ. Βαλκάνια, διαμόρφωση νέου δόγματος του ΝΑΤΟ).

Σύμφωνα με τις πρόσφατες εκτιμήσεις του Μνημονίου του Μηχανισμού Στήριξης της ελληνικής οικονομίας, καταγράφεται μείωση του ΑΕΠ κατά 2% το 2009 και πρόβλεψη μεγαλύτερης μείωσης κατά 4% για το 2010. Προβλέπεται επίσης αρνητική μεταβολή και το 2011 με ρυθμό μείωσης 2,5%. Η εκτίμηση της Εκθεσης του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος προέβλεπε μικρότερη μείωση κατά 2% για το 2010, ωστόσο διευκρίνιζε ότι υπάρχουν σημαντικές πιθανότητες μεγαλύτερης μείωσης του ρυθμού ανάπτυξης. Η ετήσια αρνητική μεταβολή του ΑΕΠ είναι βασικός δείκτης αποτύπωσης της πορείας της κρίσης υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου.

Η συρρίκνωση του ΑΕΠ αφορά όλους τους κλάδους της βιομηχανικής παραγωγής (ενέργεια, μεταφορές, κατασκευές, τηλεπικοινωνίες) και όχι μόνο τη Μεταποίηση. Συρρίκνωση καταγράφεται επίσης και σε άλλους τομείς (τουρισμός, εμπόριο) με εξαίρεση την αγροτική παραγωγή.

Συγκεκριμένα η βιομηχανική παραγωγή υποχώρησε κατά 9,4% το 2009, έναντι μείωσης κατά 4% το 2008 (στην αστική στατιστική δεν καταγράφονται σε αυτή την κατηγορία οι τηλεπικοινωνίες και οι μεταφορές).

Η συρρίκνωση της μεταποιητικής παραγωγής ήταν ακόμα μεγαλύτερη κατά 11,2% το 2009, έναντι συρρίκνωσης κατά 4,7% το 2008. Ο δείκτης παραγωγής κεφαλαιακών αγαθών παρουσιάζει μείωση κατά 23% το 2009, έναντι μείωσης κατά 7,4% το 2008 (μόλις και φτάνει στο 71% του αντίστοιχου επιπέδου του 2005). Εξίσου μεγάλη είναι η μείωση στην παραγωγή διαρκών καταναλωτικών αγαθών που φτάνει το 20,7% το 2009, ενώ η μείωση το 2008 ήταν 5,7%.

Συρρίκνωση παρατηρείται σε όλους τους κλάδους της Μεταποίησης. Ορισμένοι βρίσκονται κάτω από το 60% του επιπέδου του 2005 (ηλεκτρονικά προϊόντα, κλωστοϋφαντουργία, ξυλουργεία). Οι μόνοι κλάδοι της Μεταποίησης που ξεπερνούν το 2009 το επίπεδο (100) του 2005 είναι τα Τρόφιμα (100,8), τα Ποτά (104,3), η Διύλιση Πετρελαίου (104,8) και τα Φαρμακευτικά Προϊόντα (147,7).

Ακόμα και ο τομέας της Ενέργειας εμφανίζει συρρίκνωση κατά 2,9% το 2009, σε συνέχεια του 2,4% το 2008. Σημαντική είναι η μείωση και του τομέα εξόρυξης και λατομείων (-11,8% το 2009 και -4,5% το 2008).

Μεγάλη είναι η ετήσια μείωση παραγωγής στον κλάδο κατασκευών (20,4%) η οποία συνδέεται και με την αντίστοιχη μείωση της παραγωγής τσιμέντων (21,4%). Υπενθυμίζουμε ότι ειδικότερα στον κλάδο των οικοδομικών έργων του τομέα κατασκευών ο δείκτης παραγωγής βρίσκεται σε φάση συρρίκνωσης συνολικά για την περίοδο 2004-2009, σε αντίθεση με το δείκτη παραγωγής των δημοσίων έργων όπου η συρρίκνωση καταγράφεται το 2009, μετά από ανοδική πορεία των τριών προηγούμενων ετών. Αντίστοιχα αρνητική είναι η μεταβολή και της ετήσιας έκδοσης αριθμού οικοδομικών αδειών μετά το 2004. Η πτώση τιμών στην αγορά κατοικιών κατά 3,9% το 2009 είναι σχετικά μικρή και δείχνει αξιοσημείωτη «ανθεκτικότητα». Απ’ τις αρχές του 2007 ως το τέλος του 2008 είχε σημειωθεί επιβράδυνση του θετικού ρυθμού μεταβολής των τιμών.

Μεγάλη είναι η συρρίκνωση δραστηριότητας για το 2009 στις τηλεπικοινωνίες (8,7%), στις χερσαίες μεταφορές (31,5%) και στις εναέριες μεταφορές (12,6%).

Αξιοσημείωτη είναι η συρρίκνωση στους τομείς του χονδρικού εμπορίου (9,3%), του τουρισμού (9,1%), των νομικών - λογιστικών υπηρεσιών (12,9%), των τεχνικών-επιστημονικών υπηρεσιών (18,6%).

Τα απολογιστικά στοιχεία του α΄ τριμήνου του 2010 που ανακοίνωσε η ΕΛΣΤΑΤ (πρώην ΕΣΥΕ) δείχνουν μείωση του ΑΕΠ κατά 2,5% σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2009 και μείωση κατά 1% σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο .

Σημειώνουμε ότι η προηγηθείσα αρνητική πορεία πραγματοποιήθηκε με αυξημένη δημόσια κατανάλωση (9,6%) το 2009 και μικρή μείωση της ιδιωτικής κατανάλωσης (-1,8%). Τα μεγέθη αυτά θα μεταβληθούν αρνητικά τη διετία 2010-2011. Αρκεί να συνυπολογίσουμε τη μείωση των δημόσιων δαπανών, την επίδραση της αύξησης της ανεργίας και της εφαρμογής των αντιλαϊκών μέτρων στην ιδιωτική κατανάλωση.

Η ΡΑΓΔΑΙΑ ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ

Σύμφωνα με την Ελληνική Στατιστική Αρχή (πρώην ΕΣΥΕ), το επίσημο ποσοστό ανεργίας το Φλεβάρη του 2010 ανήλθε σε 12,1% έναντι 9,1% το Φλεβάρη του 2009 και 11,3% το Γενάρη του 2010. Οι άνεργοι ανήλθαν σε 605.277 άτομα, αυξήθηκαν κατά 154.280 άτομα σε σχέση με το Φλεβάρη του 2009 και κατά 38.145 σε σχέση με το Γενάρη του 2010. Η κατάσταση είναι εκρηκτική στις ηλικίες 15-24 ετών, όπου φτάνει το 32% και στις ηλικίες 25-34 με 15,2%. Στις γυναίκες το επίσημο ποσοστό φτάνει το 15,3% (Φλεβάρης 2010).

Σε επίπεδο περιφερειών πιο οξυμένη παρουσιάζεται η κατάσταση στη Δυτική Μακεδονία, στην Ανατολική Μακεδονία-Θράκη, στα Ιόνια νησιά, στα νησιά του νοτίου Αιγαίου και στην Κρήτη.

Το πραγματικό ποσοστό ανεργίας μπορεί να ξεπεράσει το 15% μέσα στο 2010. Σημειώνουμε ότι η αστική στατιστική καταγραφή δε θεωρεί ως άνεργους αυτούς που εργάστηκαν έστω και μια ώρα με σκοπό την αμοιβή ή το κέρδος στο χρονικό διάστημα της διερεύνησης. Καλύτερη προσέγγιση της κατάστασης έχουμε αν συνυπολογίσουμε την ετήσια μεταβολή των πραγματοποιηθέντων ωρών εργασίας ανά εργαζόμενο που μειώθηκαν κατά 1,3% το 2009 έναντι του 2008.

Μια ιδιαίτερη πλευρά που πρέπει να σημειώσουμε είναι και η μετανάστευση Ελλήνων επιστημόνων στο εξωτερικό. Σύμφωνα με σχετική έρευνα του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, από τους Ελληνες αποφοίτους ΑΕΙ που εργάστηκαν στο εξωτερικό την τελευταία εξαετία, μόνο το 15,9% αποφάσισε ή σκέφτεται να επιστρέψει στην Ελλάδα την επόμενη περίοδο (πόλεις που συγκεντρώνουν Ελληνες επιστήμονες στο εξωτερικό είναι το Λονδίνο, η Νέα Υόρκη, οι Βρυξέλλες, η Βοστόνη και το Παρίσι.) Η Ελλάδα διαθέτει το μεγαλύτερο ποσοστό (περίπου 30%) ανέργων πτυχιούχων στην ΕΕ.

Για την πορεία της κερδοφορίας των μονοπωλιακών ομίλων έγινε αναλυτική αναφορά στο κείμενο του Τμήματος Οικονομίας που δημοσιεύτηκε στην ΚΟΜΕΠ τ. 2/2010.

Η σχετική ετήσια έρευνα της ICAP διαπιστώνει για το 2009 μείωση του κύκλου εργασιών κατά 10,32% και των κερδών προ φόρων κατά 24%. Η έρευνα περιλαμβάνει 4.100 μεγάλες εταιρίες σε μεταποίηση, κατασκευές, εμπόριο, τουρισμό. Από τους 10 πρώτους σε κερδοφορία ομίλους καταγράφεται αύξηση κερδών το 2009 σε 6 από αυτούς. Επισημαίνεται επίσης η αύξηση του μέσου όρου προθεσμίας είσπραξης απαιτήσεων σε 107 ημέρες το 2009 από 94 ημέρες το 2008.

Η πορεία της ελληνικής οικονομίας θα εξαρτηθεί και από τις εξελίξεις στις οικονομίες της ΝΑ Ευρώπης. Το 2009 η συρρίκνωση του ΑΕΠ έφτασε σύμφωνα με εκτιμήσεις της Τράπεζας της Ελλάδος σε 5% για τη Βουλγαρία, 7,1% για τη Ρουμανία, 2,9% για τη Σερβία και 4,7% για την Τουρκία.

Η συρρίκνωση συνδέεται και με τη σημαντική πτώση των εξαγωγών αυτών των χωρών προς τα ισχυρότερα κράτη-μέλη της ΕΕ και με τη μεγάλη μείωση των μεταναστευτικών εμβασμάτων λόγω της διεθνούς καπιταλιστικής κρίσης. Το 2009 υπήρξε επίσης σημαντική κάμψη, σχεδόν κατά 50%, των Αμεσων Ξένων Επενδύσεων (ΑΞΕ) στη συγκεκριμένη περιοχή.

Ωστόσο για το 2010 καταγράφονται πιο αισιόδοξες προβλέψεις (Σερβία 2%, Ρουμανία 0,8%, Βουλγαρία 0,2%, Τουρκία 5,2%).

ΕΞΕΛΙΞΗ ΙΣΟΖΥΓΙΟΥ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΡΕΟΥΣ

Το 2009 εμφανίζεται μείωση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών κατά 8,2 δις ευρώ. Το έλλειμμα διαμορφώθηκε στο 11,2% του ΑΕΠ (26,6 δις ευρώ) έναντι 14,6% το 2008. Αντίστοιχα, το έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο μειώθηκε και έφτασε στα 30 δις ευρώ έναντι 44 δις ευρώ το 2008.

Ωστόσο η συγκεκριμένη βελτίωση αποτελεί συγκυριακό φαινόμενο και δεν αντανακλά τάση βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής καπιταλιστικής οικονομίας. Στην πραγματικότητα σχετίζεται με την επίδραση της κρίσης, τη μείωση των εισαγωγών λόγω πτώσης της εγχώριας ζήτησης, τη μείωση των τιμών του αργού πετρελαίου σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Η διατήρηση του ελλείμματος σε ψηλά επίπεδα παρά τη συγκυριακή μείωση, αντανακλά την υποχώρηση των μεριδίων αγοράς των ελληνικών εξαγωγών και γενικότερα την απώλεια ανταγωνιστικότητας στη διεθνή καπιταλιστική αγορά.

Πτωτική είναι η πορεία της εθνικής αποταμίευσης ως ποσοστό του ΑΕΠ, ολόκληρο το διάστημα 2000-2008 (η εθνική αποταμίευση ορίζεται ως το μέρος του εθνικού εισοδήματος που δεν αποτελεί τελική καταναλωτική δαπάνη και περιλαμβάνει τόσο την αποταμίευση της γενικής κυβέρνησης όσο και του ιδιωτικού τομέα). Η πτωτική πορεία αντανακλά τόσο την αύξηση του δημοσιονομικού ελλείμματος όσο και τη χαμηλή αποταμίευση των νοικοκυριών (που σχετίζεται με τη στασιμότητα του πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος και την εντυπωσιακή αύξηση του δανεισμού για στεγαστικές, καταναλωτικές ανάγκες την ίδια περίοδο).

Η δυναμική του δημόσιου χρέους χαρακτηρίζεται από την έκθεση του Διοικητή της ΤτΕ ως εκρηκτική. Σύμφωνα με το βασικό σενάριο που προβλέπει επίτευξη των ετήσιων κυβερνητικών στόχων μείωσης του δημοσιονομικού ελλείμματος, το δημόσιο χρέος προβλέπεται να σταθεροποιηθεί στο 134,5% το 2014. Ωστόσο, οι πρόσφατες προβλέψεις του ΔΝΤ είναι σαφώς πιο απαισιόδοξες. Στο βασικό σενάριο, το ΔΝΤ προβλέπει εκτίναξη του χρέους στο 148% του ΑΕΠ μέχρι το 2013 και αναφέρεται σε πιθανότητα σταδιακής αποκλιμάκωσής του στο 120% του ΑΕΠ το 2020. Η έκθεση εκφράζει σαφείς επιφυλάξεις για τις προβλέψεις του κυβερνητικού Προγράμματος Σταθερότητας, εκτιμώντας βαθύτερη κρίση μεγαλύτερης διάρκειας, όξυνση της ταξικής πάλης που θα εμποδίσει την πλήρη εφαρμογή των μέτρων, δυσκολία επανόδου της χώρας στο δανεισμό από ιδιωτικούς ομίλους με ανεκτά επιτόκια μετά το 2012, μεγαλύτερη υστέρηση των κρατικών εσόδων λόγω της βαθύτερης συρρίκνωσης του ΑΕΠ.

Στην έκθεση του Διοικητή της ΤτΕ τονίζεται ότι στην περίπτωση κλιμακούμενης αύξησης του δημόσιου χρέους και μιας νέας αύξησης των επιτοκίων δανεισμού, θα ήταν αναγκαία η λήψη πρόσθετων μέτρων. Ωστόσο η ίδια η Εκθεση επισημαίνει ότι λόγω της υπαρκτής αύξησης της φορολογικής επιβάρυνσης του λαού είναι περιορισμένες πλέον οι δυνατότητες νέων μεγάλων φόρο-επιδρομών. Ενισχύεται λοιπόν ο προσανατολισμός της μείωσης των κρατικών δαπανών και επιτάχυνσης των ιδιωτικοποιήσεων.

Η Εκθεση του Διοικητή εστιάζει στη διασύνδεση της διόγκωσης του ελλείμματος και χρέους με το εξωτερικό έλλειμμα και χρέος (τα λεγόμενα δίδυμα ελλείμματα) και στην υστέρηση της εθνικής αποταμίευσης, θεωρώντας ότι αυτοί είναι οι παράγοντες που διαφοροποιούν το δημοσιονομικό εκτροχιασμό στην Ελλάδα απ’ τις περιπτώσεις Ιαπωνίας, Ιταλίας (όπου υπάρχει εσωτερική αποταμίευση).

Η κυβέρνηση προβάλλει την επιλογή προσφυγής στο Μηχανισμό Στήριξης ως επιλογή σωτηρίας της ελληνικής οικονομίας απ’ τη χρεοκοπία. Οπως ήδη εξηγήσαμε, πρόκειται για μηχανισμό δανεισμού με υψηλό επιτόκιο που έχει σαν στόχους:

α) Τη θωράκιση του ευρώ στον ανταγωνισμό των νομισμάτων.

β) Τη διασφάλιση των γαλλικών, γερμανικών, βρετανικών και εγχώριων ομίλων που έχουν δανείσει το ελληνικό δημόσιο.

γ) Τη στήριξη των εγχώριων μονοπωλιακών ομίλων και των τραπεζών, για τις οποίες προβλέπεται πακέτο πρόσθετων εγγυήσεων 10 δις.

δ) Την αξιοποίηση του δανεισμού ως μοχλού για την προώθηση συνεχών κυμάτων αντιλαϊκών μέτρων με στόχο την αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης και την κατεδάφιση δικαιωμάτων της εργατικής τάξης.

Η εφαρμογή των νέων αντιλαϊκών μέτρων θα επιδράσει παράλληλα στο βάθεμα της κρίσης την επόμενη διετία. Το ίδιο το μνημόνιο οικονομικής πολιτικής που συνοδεύει τη συμφωνία ενεργοποίησης του μηχανισμού στήριξης για την Ελλάδα, προβλέπει με δεδομένη την πιστή εφαρμογή των προβλεπόμενων αντιλαϊκών μέτρων και αναδιαρθρώσεων τα ακόλουθα:

• Μείωση του ρυθμού ανάπτυξης κατά 4% το 2010 και 2,5% το 2011.

Συνεχή αύξηση του δημόσιου χρέους ως ποσοστού του ΑΕΠ ως το 2013.

• Πρόβλεψη για κινδύνους χαμηλότερων δημόσιων εσόδων, ψηλότερων δημόσιων δαπανών που θα οδηγήσουν σε αρνητική αναθεώρηση της πρόβλεψης για το ρυθμό ανάπτυξης και λήψη πρόσθετων αντιλαϊκών μέτρων.

• Πρόβλεψη μείωσης δημόσιων επενδύσεων κατά 0,2% έως 0,4% του ΑΕΠ ετησίως για την περίοδο 2010-2012.

Τα νέα αντιλαϊκά μέτρα δημοσιονομικής πολιτικής που ήδη ενεργοποιήθηκαν περιλαμβάνουν κυρίως:

• Νέες μεγαλύτερες μειώσεις μισθών και συντάξεων όχι μόνο στο δημόσιο, αλλά και στον ιδιωτικό τομέα.

• Αναβάθμιση του φορολογικού ελέγχου και εφαρμογή των τεκμηρίων διαβίωσης στους αυτοαπασχολούμενους, ΕΒΕ κλπ.

• Αύξηση του ΦΠΑ και γενικότερα της έμμεσης φορολογίας.

Βασικοί άξονες κλιμάκωσης της αντιλαϊκής επίθεσης το αμέσως επόμενο διάστημα είναι:

• Αναδιάρθρωση του ασφαλιστικού, που αποτελεί τη σημαντικότερη παρέμβαση της περιόδου (ενίσχυση ανταποδοτικότητας, αύξηση ορίου συνταξιοδότησης, υποβάθμισης μέσω ενοποίησης των ταμείων σε 3, αποχαρακτηρισμός ΒΑΕ κλπ.).

• Μεταρρύθμιση του τομέα υγείας με αύξηση της ανταποδοτικότητας, με το διαχωρισμό του κλάδου υγείας απ’ τον κλάδο συνταξιοδότησης, την κάρτα υγείας, την ολοήμερη λειτουργία των νοσοκομείων, τις αλλαγές στους μηχανισμούς τιμολόγησης και κοστολόγησης του φαρμάκου, την ανακοστολόγηση ιατρικών πράξεων, το λογιστικό έλεγχο χρήσεων στα νοσοκομεία κλπ.

• Αναδιάρθρωση της αγοράς εργασίας (μισθοί ιδιωτικού τομέα, ευελιξία και σύνδεση μισθού - παραγωγικότητας, παράταση/διεύρυνση μαθητείας, ευρύτερη χρήση μερικής απασχόλησης κλπ.).

• Απελευθέρωση των «κλειστών επαγγελμάτων».

• Επιτάχυνση των ιδιωτικοποιήσεων και της αύξησης των τιμολογίων λαϊκής κατανάλωσης σε πρώην ΔΕΚΟ (ΟΣΕ, Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο, ΕΥΔΑΠ - ΕΥΑΘ, ΟΛΘ, ΟΠΑΠ και περιορισμό της κρατικής συμμετοχής στη ΔΕΗ).

Οι δέσμες αντιλαϊκών μέτρων με στόχο τη θωράκιση της ανταγωνιστικότητας των μονοπωλιακών ομίλων δεν έχουν ημερομηνία λήξης. Θα κλιμακωθούν την επόμενη περίοδο της τρέχουσας βαθιάς κρίσης και θα συνεχιστούν σε περίοδο αναιμικής ανάκαμψης, στο όνομα της διατήρησης της δημοσιονομικής εξυγίανσης και της βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας.

Η ΝΔ, αν και στηρίζει στρατηγικές επιλογές της κυβέρνησης, εκφράζει επιφυλάξεις για την αποτελεσματικότητα του προτεινόμενου μίγματος, που δεν αφορούν αποκλειστικά προπαγανδιστικές σκοπιμότητες. Εκφράζει τμήμα του βιομηχανικού και εμπορικού κεφαλαίου που ανησυχεί για την επίδραση των μέτρων στο βάθεμα της κρίσης, στην καθήλωση σ’ ένα φαύλο κύκλο ύφεσης και επίμονων ελλειμμάτων. Στηρίζει τις αντιλαϊκές κατευθύνσεις των αναδιαρθρώσεων (εργασιακές σχέσεις, ασφαλιστικό κλπ.) και προβάλλει ως προτεραιότητα τα μέτρα τόνωσης της ανάπτυξης με ελάχιστο δημοσιονομικό κόστος (π.χ. πώληση - ενοικίαση ακίνητης περιουσίας του δημοσίου, λιμανιών - αεροδρομίων, επιτάχυνση ιδιωτικοποιήσεων). Θέτει στο επίκεντρο την αδυναμία του σημερινού κρατικού μηχανισμού να συμβάλει στην αναβάθμιση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας και στην προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων.

Αποδίδει σκοπιμότητα στους χειρισμούς της κυβέρνησης το τελευταίο επτάμηνο σχετικά με το δανεισμό της χώρας (απόφαση διόγκωσης ελλείμματος για το 2009, κυβερνητικές εξαγγελίες για κίνδυνο χρεοκοπίας πριν διασφαλιστεί ο δανεισμός της χώρας με καλύτερους όρους, άρνηση λήψης του πρώτου πακέτου προσφορών με μικρότερα επιτόκια κλπ.).

Η πρόσφατη τοποθέτηση του προέδρου της για «κατάργηση του Μνημονίου μέσα από ανάπτυξη» δεν αναιρεί τον προσανατολισμό της ΝΔ στη στρατηγική της ΕΕ για αναδιάρθρωση συνταξιοδοτικού και εργασιακών σχέσεων με απώλεια κατακτήσεων. Αυτή η τοποθέτηση δεν είναι συμπαγής. Ενα τμήμα της ουσιαστικά επιθυμούσε εμφανή υπερψήφιση της συμφωνίας με ΔΝΤ-ΕΕ (όχι μόνο η Μπακογιάννη αλλά και ο Αβραμόπουλος και άλλοι, ανεξάρτητα από το πώς ψήφισαν). Αντίστοιχα και το ΠΑΣΟΚ δεν είναι συμπαγές ως προς το μίγμα πολιτικής.

Ο ΣΥΡΙΖΑ καταγράφει 2 βασικές παραλλαγές στις προτάσεις του:

• Η πρώτη, του ΣΥΝ, στηρίζει ανοιχτά την αστική διαχειριστική πρόταση της επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής, για να δοθεί ώθηση στην καπιταλιστική ανάπτυξη με κρατικές επενδύσεις. Εστιάζει στην αναδιαπραγμάτευση του χρέους (διαγραφή ενός μέρους, χρονική μετακύληση του υπολοίπου, μείωση επιτοκίων κλπ).

Ο Γ. Δραγασάκης, εκφραστής αυτής της θέσης, ομολογεί ότι πρόκειται στην ουσία για την πρόταση Brady, υφυπουργού οικονομικών των ΗΠΑ το 1989, για την καπιταλιστική διαχείριση σε συνθήκες υπερχρέωσης. Διανθίζει την πρότασή του με τις γνωστές θέσεις περί δίκαιης αναδιανομής και παραγωγικής ανασυγκρότησης στο πλαίσιο της ΕΕ και γενικότερα του καπιταλισμού.

• Η δεύτερη, συνιστωσών του ΣΥΡΙΖΑ και άλλων οπορτουνιστικών ομάδων (Μέτωπο Αλληλεγγύης και Ανατροπής, ΚΟΕ κλπ.), καθώς και της Αριστερής Πρωτοβουλίας του ΠΑΣΟΚ, ανοίγει ζήτημα συγκρότησης πατριωτικού μετώπου που θα οδηγήσει σε στάση και άρνηση πληρωμών του χρέους, θα διαπραγματευτεί την έξοδο απ’ την Ευρωζώνη και θα διαφοροποιήσει τις συμμαχίες της χώρας με τα ιμπεριαλιστικά κέντρα (άνοιγμα σε Ρωσία, Κίνα, Αραβικά κεφάλαια κλπ.).

Αυτή η γραμμή εκφράζεται με διάφορες παραλλαγές και αποχρώσεις. Η διαφορά τους με την πρώτη είναι κυρίως ως προς την έξοδο από την Ευρωζώνη. Η θέση ορισμένων να τεθούν «οι τράπεζες υπό δημόσιο έλεγχο» σχετίζεται με τον έλεγχο για να μην εξαγοραστούν «για ένα κομμάτι ψωμί», αφού θα υποστούν απαξίωση κεφαλαίου με την υποτίμηση του νομίσματος και για να ελεγχθεί η εκροή κεφαλαίων Η συγκεκριμένη πρόταση αφήνει στο απυρόβλητο την καπιταλιστική ιδιοκτησία των μονοπωλιακών ομίλων και τη συμμετοχή της χώρας στην ΕΕ. Αν και συχνά κάνουν κριτική στον καπιταλισμό με βαρύτατους χαρακτηρισμούς (Ν. Γαλάνης της ΚΟΕ: «τέλος εποχής ολόκληρου του καπιταλισμού», εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» 19.5.2010), προβάλλουν έναν εκτατικό τύπο δημοσιονομικής διαχείρισης με κυβερνητικό φορέα την Αριστερά.

Ο ΛΑ.Ο.Σ. συνδυάζει τη στήριξη των κυβερνητικών μέτρων με την ψευδεπίγραφη κριτική των αναπτυξιακών πρωτοβουλιών της κυβέρνησης για την ανάγκη επιτάχυνσης και τη δημιουργία ευνοϊκότερου κλίματος για τις ιδιωτικές επενδύσεις και ιδιαίτερα για τις ξένες επενδύσεις.

Στο πλαίσιο της προετοιμασίας διάδοχων σχημάτων διακυβέρνησης, αναμόρφωσης του πολιτικού συστήματος, δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητη και η πρόσφατη επίθεση του προέδρου του ΣΕΒ Δασκαλόπουλου στο πολιτικό προσωπικό της αστικής τάξης. Οι συγκεκριμένες δηλώσεις, σε συνδυασμό με κινήσεις αστών πολιτικών (Μπακογιάννη, Μάνος), σηματοδοτούν κινητικότητα για την εμφάνιση φιλελεύθερου πόλου με άξονα την εναντίωση στον κρατισμό και την επιτάχυνση των αναδιαρθρώσεων.

Οι πρόσφατες εξελίξεις πρέπει να εξεταστούν μέσα στο πλαίσιο της όξυνσης των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων και της προώθησης ιμπεριαλιστικών σχεδιασμών στην ευρύτερη περιοχή (Βαλκάνια - Αν. Μεσόγειος - Μέση Ανατολή - Κασπία - Μαύρη Θάλασσα).

Στη σημερινή περίοδο ιδιαίτερη σημασία αποκτά η προτεραιότητα των ΗΠΑ για ένταξη των Δυτικών Βαλκανίων στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ, η αξιοποίηση των κρατιδίων Κοσσόβου - ΠΓΔΜ για τον έλεγχο των ενεργειακών δρόμων και πηγών της περιοχής και ο περιορισμός της ρωσικής και κινεζικής επιρροής στη Σερβία. Διαπάλη για το μέλλον των Δυτικών Βαλκανίων υπάρχει και στο εσωτερικό της ΕΕ (π.χ. αντίδραση Γαλλίας στη δρομολόγηση ένταξης της Βοσνίας και του Κοσσόβου στην ΕΕ).

Τόσο η αστική τάξη της Ελλάδας όσο και της Τουρκίας επιδιώκουν να αναβαθμίσουν το γεωστρατηγικό τους ρόλο, να διαχειριστούν προς όφελός τους τις αντιθέσεις και τις τάσεις ανακατάταξης ανάμεσα στα ιμπεριαλιστικά κέντρα, που επιταχύνονται με την εκδήλωση της διεθνούς οικονομικής κρίσης. Ετσι αναπτύσσεται μια αντιφατική σχέση συνεργασίας και ανταγωνισμού ανάμεσα στην ελληνική και την τουρκική αστική τάξη. Η Τουρκία ως περιφερειακή δύναμη, που έχει ήδη ενταχθεί στο G20, προωθεί τις διεκδικήσεις της, αξιοποιώντας κοινά συμφέροντα με τις ΗΠΑ στην περιοχή και στο Αιγαίο, ακόμα και αντιθέσεις των ΗΠΑ με την Ευρωπαϊκή Ενωση. Επίσης, αξιοποιεί τις ενεργειακές, οικονομικές συμφωνίες με τη Ρωσία, διαμορφώνοντας πολύμορφα το έδαφος για την επέκταση της δράσης της στη Μέση Ανατολή, στα Βαλκάνια, στην περιοχή της Ευρασίας.

Στα Δυτικά Βαλκάνια η τουρκική επιρροή δεν περιορίζεται μόνο στη Βοσνία, όπου υπάρχουν οι προνομιακοί όροι της μουσουλμανικής κοινότητας. Εδραιώνεται με συμφωνίες οικονομικής δραστηριότητας σε Κόσσοβο - ΠΓΔΜ - Αλβανία, ιδιαίτερα στην κατασκευή έργων υποδομής. Η Τουρκία έχει ήδη παρουσία στη στρατηγικής σημασίας βάση του Αυλώνα. Θα συμμετάσχει επίσης μαζί με τη Σερβία, την Κροατία και την ΕΕ στη διάσκεψη για το Βοσνιακό, τον Ιούνη, στο Σεράγεβο. Εχει αυξημένη επιρροή στο μουσουλμανικό θύλακα του Σαντζάκ στη Σερβία. Παράλληλα, στην προσπάθεια διεύρυνσης του «στρατηγικού βάθους» της, σύμφωνα με την περιβόητη στρατηγική Νταβούτογλου για τα νεοθωμανικά Βαλκάνια, προσπαθεί να βελτιώσει τις σχέσεις της με το Ιράν, την Αρμενία, το Ιράκ, τη Συρία. Φυσικά δεν πρόκειται για εύκολη προσπάθεια, χωρίς αντιφάσεις. Είναι χαρακτηριστική η όξυνση των σχέσεών της με το Ισραήλ και το Αζερμπαϊτζάν που προκάλεσαν τα συγκεκριμένα ανοίγματα.

Μεγαλύτερη συμβολή μέχρι στιγμής στην αναβάθμιση της διαπραγματευτικής της δύναμης έχει το πλέγμα συμφωνιών που υπέγραψε με τη Ρωσία (κατασκευή πυρηνικών εργοστασίων, αγωγοί πετρελαίου και φυσικού αερίου, τουρισμός, υπηρεσίες, αναβάθμιση εμπορικών συναλλαγών).

Σε σχέση με τις ελληνοτουρκικές σχέσεις η Τουρκία δίνει προτεραιότητα σε δυο συμπληρωματικά σκέλη προώθησης της στρατηγικής στόχευσής της. Στη μεθόδευση μιας συνολικής διαπραγμάτευσης για τα κυριαρχικά δικαιώματα στο Αιγαίο (μέσα από τη συγκρότηση του Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας των δύο κυβερνήσεων) και στην ενίσχυση της διμερούς οικονομικής συνεργασίας.

Στο σκέλος αναβάθμισης της οικονομικής συνεργασίας έχει ήδη δημιουργηθεί υπόβαθρο με την αύξηση του όγκου των εμπορικών ανταλλαγών και των ελληνικών ΑΞΕ στην Τουρκία. Στις εισαγωγές από την Τουρκία δεσπόζουν οι κλάδοι της Κλωστοϋφαντουργίας, των χημικών - πλαστικών, των μηχανών και των πετρελαιοειδών - προϊόντων διύλισης. Το εμπορικό ισοζύγιο είναι ελλειμματικό για την Ελλάδα, με συγκυριακή βελτίωση του λόγου εξαγωγών προς εισαγωγές το 2009 (48,9% έναντι 37,8% το 2008), λόγω της επίδρασης της κρίσης και της σημαντικής μείωσης των εισαγωγών προς την Ελλάδα. Η αξία των συνολικών εμπορικών συναλλαγών δεν ξεπερνούσε τα 250 εκ. δολάρια το 1992 για να φτάσει τα 4 δις δολάρια το 2008. Η Ελλάδα κατέλαβε επίσης την 5η θέση μεταξύ των ξένων επενδυτών στην Τουρκία την περίοδο 2006-2009, με επενδύσεις στον τραπεζικό τομέα, στις τηλεπικοινωνίες, στα τρόφιμα, στην ενέργεια και στις κατασκευές: εξαγορά της Finansbank από την Εθνική, εξαγορά της Tekfenbank από την Eurobank, εξαγορά της Alternatifbank από την Alpha Bank, συμφωνία της ΤΙΤΑΝ με την Adocin Cimentobeton, θυγατρική της S&b στην Τουρκία, δραστηριότητα ΙΝΤΡΑΛΟΤ, κατασκευή ηλεκτρικών σταθμών από τον όμιλο Μυτιληναίου, δραστηριότητα της ΧΑΛΚΟΡ του ομίλου ΒΙΟΧΑΛΚΟ που ελέγχει την τουρκική εταιρεία Sega Bakir SA. Στη συνολική κατάταξη των χωρών-επενδυτών της Τουρκίας, η Ελλάδα βρίσκεται στην 22η θέση.

Οι ελληνικοί όμιλοι κινήθηκαν επενδυτικά προς την Τουρκία για να εκμεταλλευθούν τη φτηνότερη εργατική δύναμη, το ευνοϊκότερο φορολογικό καθεστώς και τη δυνατότητα εισόδου τους στην ευρύτερη ασιατική αγορά μέσω θυγατρικών και ελληνοτουρκικών κοινοπραξιών. Γι’ αυτό και οι ελληνικές επενδύσεις στην Τουρκία ξεπέρασαν τα 5,3 δις ευρώ, ενώ οι τουρκικές στην Ελλάδα δεν ξεπερνούν τα 2,5 εκατ. ευρώ. Σύμφωνα με το Εμπορικό Επιμελητήριο της Σμύρνης δραστηριοποιούνται στην Τουρκία 360 ελληνικές επιχειρήσεις και στην Ελλάδα 10 Τουρκικές.

Το τελευταίο διάστημα όμως τουρκικοί όμιλοι βλέπουν ως επενδυτική ευκαιρία την είσοδο στην ελληνική αγορά, με ευρύτερο προσανατολισμό προς την ΕΕ και τα Βαλκάνια (π.χ. ο τραπεζικός όμιλος Ziraat Bank, οι αλυσίδες λιανικού εμπορίου Istikbal στο έπιπλο, Ipekyol και Inci Shoes στην ένδυση - υπόδηση). Ο αναμενόμενος υψηλός ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης της Τουρκίας για την περίοδο 2011-2017 που προαναφέραμε συμβαδίζει με την ενίσχυση της επενδυτικής δράσης και των ΑΞΕ των τουρκικών ομίλων,

Ετσι στο πρόσφατο Ελληνο-Τουρκικό Επιχειρηματικό Φόρουμ υπήρξε μεγάλη συμμετοχή και από τις δυο πλευρές. Παρέστησαν εκπρόσωποι 250 ελληνικών επιχειρήσεων, μεταξύ των οποίων και 75 που δραστηριοποιούνται ήδη στην τουρκική αγορά.

Η υπογραφή 21 μνημονίων, διακηρύξεων και συμφωνιών ανάμεσα στις δυο κυβερνήσεις επιστέγασε τόσο την κοινή στόχευση των αστικών τάξεων σχετικά με την εκμετάλλευση των λαών της περιοχής όσο και την άνοδο της διαπραγματευτικής δύναμης της Τουρκίας.

Στον τομέα της Ενέργειας το μνημόνιο συναντίληψης προβλέπει για πρώτη φορά τη συμμετοχή της τουρκικής εταιρείας BOTAS μαζί με τη ΔΕΠΑ και EDISON στον ελληνο-ιταλικό αγωγό φυσικού αερίου, που αποτελεί προέκταση του ελληνοτουρκικού αγωγού. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την αναστολή υλοποίησης του αγωγού πετρελαίου Μπουργκάς - Αλεξανδρούπολη και την ενεργοποίηση του σχεδίου αγωγού Σαμψούντα - Τσεϊχάν, οδηγεί σε αναβάθμιση της Τουρκίας ως ενεργειακού κόμβου της περιοχής.

Παράλληλα, η πρόταση για κοινή δράση στον τομέα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) και της ηλεκτρικής ενέργειας ανοίγει το δρόμο για ηλεκτροδότηση - ενεργειακή εξάρτηση νησιών του Αιγαίου από την Τουρκία, αφού θα συνδυαστεί με κλείσιμο των συμβατικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής και σύνδεσή τους με το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας της Τουρκίας. Το μνημόνιο, σε συνδυασμό με την τροπή των διαπραγματεύσεων εφ’ όλης της ύλης για το Αιγαίο, καλλιεργεί το έδαφος για τη συνεκμετάλλευση των πετρελαϊκών κοιτασμάτων και του ορυκτού πλούτου. Ωστόσο στο συγκεκριμένο θέμα δεν είναι εύκολο να διασφαλιστεί συναίνεση ούτε στο εσωτερικό της αστικής τάξης, αφού χώρες με μικρότερη ισχύ (π.χ. Λιβύη, Βενεζουέλα) έχουν πετύχει ικανοποιητικούς όρους εκμετάλλευσης του εγχώριου ενεργειακού πλούτου τους. Εξάλλου οι ελληνικοί όμιλοι (ΕΛΠΕ, Ενεργειακή Αιγαίου) διαθέτουν ήδη τεχνογνωσία έρευνας και εξόρυξης σε συγκεκριμένο βάθος (π.χ. κοιτάσματα Πρίνου) και έχουν ήδη αναλάβει διερευνητικές γεωτρήσεις στην Αίγυπτο και στη Λιβύη.

Αξιοσημείωτο είναι το Μνημόνιο του τουρισμού που προβλέπει κοινά τουριστικά πακέτα για την προσέλκυση τουριστών από την Κίνα και άλλες χώρες, συνεργασία στον τομέα πολιτιστικού τουρισμού, της προστασίας μνημείων κλπ. Ηδη σημαντικοί Tour Operators και μεγάλοι όμιλοι (Hilton, Starwood) αντιμετωπίζουν τις δυο χώρες ως ενιαίο προορισμό. Στην ίδια κατεύθυνση κινούνται και οι εφοπλιστικοί όμιλοι της κρουαζιέρας.

Υπογράφηκαν ακόμα Μνημόνιο προθέσεων για την ανάπτυξη των σιδηροδρομικών και συνδυασμένων μεταφορών, Μνημόνιο για την προώθηση ΑΞΕ, Μνημόνιο κατανόησης σε θέματα τυποποίησης, Μνημόνιο συνεργασίας μεταξύ της Ελληνικής Ενωσης Τραπεζών και της Ενωσης Τουρκικών Τραπεζών, Μνημόνιο για την προστασία του περιβάλλοντος με αναφορές στη διαχείριση των νερών του Εβρου, στην προστασία της βιοποικιλότητας και στην έρευνα για τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής στα δασικά συστήματα.

Ωστόσο η σημαντικότερη εξέλιξη αφορά τη συμφωνία της ελληνικής κυβέρνησης στη σύσταση Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας μεταξύ των δυο κυβερνήσεων που αντικειμενικά δρομολογεί το διάλογο εφ’ όλης της ύλης στα κυριαρχικά δικαιώματα στο Αιγαίο.

Η πολλαπλή γεωστρατηγική σημασία του Αιγαίου δεν εξαντλείται στο ζήτημα του στρατιωτικού ελέγχου και στα πιθανά πλούσια πετρελαϊκά κοιτάσματά του. Το Αιγαίο αποτελεί κρίσιμο κρίκο της αλυσίδας Βαλκάνια - Αν. Μεσόγειος - Μέση Ανατολή, τόσο στο σκέλος του ελέγχου των θαλασσίων μεταφορών εμπορευμάτων όσο και των δρόμων μεταφοράς ενέργειας. Η προωθούμενη νέα δομή του ΝΑΤΟ λαμβάνει υπόψη όλους τους προαναφερόμενους παράγοντες και επιβάλλει την αντιμετώπιση του Αιγαίου ως ενιαίου επιχειρησιακού χώρου.

Ο Τ. Ερντογάν και από την Αθήνα επανέλαβε με σταθερότητα ότι διατηρείται το Casus Beli αν η Ελλάδα επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα σύμφωνα με τη διεθνή σύμβαση για το δίκαιο της θάλασσας. Ζήτησε στην ουσία εγκαθίδρυση ειδικού καθεστώτος για τον εναέριο χώρο των ελληνικών νησιών και πολυμερή διάσκεψη για το Κυπριακό, στην κατεύθυνση επικύρωσης κάποιας παραλλαγής του Σχεδίου Ανάν. Ζήτησε επίσης εκλογή της θρησκευτικής ηγεσίας της μειονότητας στη Θράκη.

Οι πρώτες συμφωνίες περιορίστηκαν στην κατάργηση θεώρησης εισόδου στους κατόχους τουρκικών υπηρεσιακών διαβατηρίων (περίπου 600.000) και στη διακήρυξη για θέματα παράνομης μετανάστευσης στο πλαίσιο της κατασταλτικής πολιτικής κατά των μεταναστών.

Η αυξανόμενη διαχειριστική δυσκολία της αστικής τάξης και η πιθανότητα μιας παρατεταμένης κρίσης σε ΕΕ και ΗΠΑ βοηθά να ξεδιπλώσουμε τη στρατηγική αντιπαράθεση. Γίνεται όλο και πιο ορατό ότι η εργατική τάξη πληρώνει την κρίση με την απαξίωση μεταβλητού κεφαλαίου, καθώς και το αδιέξοδο των δυο αστικών διαχειριστικών λύσεων (επεκτατικής - περιοριστικής πολιτικής που προσπαθούν να ελέγξουν την έκταση απαξίωσης κεφαλαίου και την κατανομή της για το κεφάλαιο που έχει συγκεντρωθεί στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, ενώ ακόμα δεν έχει γίνει παντού μεγάλη απαξίωση κεφαλαίων στη μορφή εμπορευμάτων.

Στην Ελλάδα πρέπει να προβάλλουμε επιθετικά την κριτική μας σχετικά με το «μονόδρομο της ΕΕ», συνδυασμένη με τη θέση μας για την ανάγκη κοινωνικοποίησης όλων των συγκεντρωμένων μέσων παραγωγής. Σε αυτή τη βάση να αναδείξουμε τα προβλήματα και την αρνητική προοπτική σημαντικών κλάδων της μεταποίησης (π.χ. κλωστοϋφαντουργία, ναυπηγεία). Παράλληλα μπορούμε τώρα πιο πειστικά να φωτίσουμε την επερχόμενη επιδείνωση της κατάστασης της εργατικής τάξης και του λαού, με την αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης, θυσίες χωρίς ημερομηνία λήξης, διόγκωση της ανεργίας. Πρόκειται για μαύρο μέλλον διαρκείας, τόσο στη φάση βαθέματος της κρίσης (η οποία θα ξεπεράσει το -5% το 2010, με ανεργία μεγαλύτερη του 15%) όσο και στη συνέχεια μιας αναιμικής ανάκαμψης που θα προετοιμάσει την εκδήλωση της επόμενης κρίσης.

Αντικειμενικά θα συγκρούονται δύο τάσεις. Από τη μια, η τάση εκτόνωσης της λαϊκής δυσαρέσκειας προς την αντικατάσταση του φθαρμένου μεταπολιτευτικού πολιτικού συστήματος με ένα νέο, όπου θα είναι πιο υποβαθμισμένη η παρουσία του ΚΚΕ και θα ισχυροποιείται η νέα οπορτουνιστική γραμμή (στάση πληρωμών - πιθανή έξοδο από την Ευρωζώνη και αλλαγή ιμπεριαλιστικής συμμαχίας). Σε αυτή την κατεύθυνση εκδηλώνεται σήμερα πολύμορφη προληπτική επιχείρηση της αστικής εξουσίας για να παρεμποδίσει τη συσπείρωση ευρύτερων εργατικών και λαϊκών δυνάμεων με το ΚΚΕ (π.χ. αναμόρφωση του πολιτικού συστήματος, στήριξη αναδιατάξεων στο οπορτουνιστικό ρεύμα). Από την άλλη, η τάση να κερδίζει η γραμμή της οργάνωσης και πάλης για σύγκρουση-ρήγμα στο επίπεδο της εξουσίας. Σε αυτή τη γραμμή η διαπάλη θα κριθεί μέσα στο κίνημα, στα σωματεία, στην οργάνωση κατά τόπο εργασίας, που είναι το ζητούμενο. Ταυτόχρονα είναι και ζήτημα ιδεολογικοπολιτικής ζύμωσης και αξιοποίηση της συγκυρίας για την ανάδειξη της υπεροχής της πρότασης του ΚΚΕ.

Πιο πειστικά μπορούμε να αναδείξουμε για παράδειγμα ότι η κοινωνική - κρατική ιδιοκτησία στα συγκεντρωμένα μέσα παραγωγής, με κεντρικό επιστημονικό σχεδιασμό και πρόγραμμα, εργατικό έλεγχο και λαϊκή συμμετοχή, μπορεί:

• Να αξιοποιήσει το σύνολο των εγχώριων ενεργειακών πηγών (λιγνίτη, ανεξερεύνητων κοιτασμάτων πετρελαίου, αιολικής και ηλιακής ενέργειας, γεωθερμίας) προς όφελος της κοινωνικής ευημερίας.

• Να αναπτύξει τη ναυπηγική βιομηχανία με βάση τις μεγάλες ανάγκες των θαλάσσιων μεταφορών και την υπεράσπιση των κυριαρχικών δικαιωμάτων (πολεμικό ναυτικό).

• Να δώσει ώθηση στη συνδυασμένη ανάπτυξη της αγροτικής παραγωγής με βασικούς κλάδους της εγχώριας μεταποίησης (π.χ. τρόφιμα-ποτά, κλωστοϋφαντουργία, ένδυση).

Αντίστοιχα η όξυνση των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων πρέπει επίσης να αναδειχτεί ως ευκαιρία για το λαϊκό κίνημα και όχι μόνο απ’ τη σκοπιά του κινδύνου εγκλωβισμού στο ψευτοδίλημμα επιλογής του καλύτερου ιμπεριαλιστικού κέντρου. Η όξυνση αυτή, ιδιαίτερα στο εσωτερικό της ΕΕ, αυξάνει τις δυνατότητες να προβάλουμε το δρόμο της αποδέσμευσης με λαϊκή εξουσία.

Ιδιαίτερη σημασία στην προσπάθεια οργάνωσης της πάλης από τα κάτω έχει η προβολή του ριζοσπαστικού πλαισίου πάλης αντιπαραθετικά στην κυβερνητική προπαγάνδα περί κινδύνου χρεοκοπίας και στην οπορτουνιστική γραμμή διαφορετικής διαχείρισης του χρέους, από την οποία δήθεν μπορεί να προκύψει μικρότερη απώλεια για την εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα. Η μικρότερη απώλεια είναι ζήτημα πάλης και μάλιστα ενταγμένης σε γραμμή συνολικής σύγκρουσης με το κεφάλαιο και την εξουσία του και όχι ζήτημα αστικής διαχείρισης από την «Αριστερά». Η επιμονή μας ότι έχουν ωριμάσει οι υλικές προϋποθέσεις για να ικανοποιηθούν βασικά δικαιώματα (π.χ. πλήρη σταθερή εργασία, δημόσια δωρεάν υγεία) είναι ζήτημα-κλειδί, για να μη νομιμοποιηθεί στη λαϊκή συνείδηση σαν αναγκαία η κυβερνητική πολιτική, για να βαθύνει ο αντικαπιταλιστικός χαρακτήρας της πάλης του λαϊκού κινήματος, ζήτημα που θα απαιτήσει σκληρό μακρόχρονο αγώνα, ετοιμότητα, κλιμάκωση και επιμονή.