Σε αυτήν την ενότητα της ΚΟΜΕΠ δημοσιεύονται κείμενα που δίνουν πληροφόρηση για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση στην ΕΣΣΔ και τις χώρες της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης. Στο παρόν τεύχος δημοσιεύεται ένα σημαντικό ντοκουμέντο: Κείμενο του Αντρέι Ζντάνοφ, μέλους του Πολιτικού Γραφείου της ΚΕ του Πανενωσιακού Κομμουνιστικού Κόμματος (Μπολσεβίκων) της Σοβιετικής Ενωσης -ΠΚΚ(μπ)- μεταφρασμένο από τη ρώσικη δημοσίευσή του στο περιοδικό «Ζητήματα Ιστορίας», τεύχος 2-3 του 1992.
Στις σελίδες του περιοδικού «Ζητήματα Ιστορίας» δημοσιεύθηκαν τα υλικά της Ολομέλειας του ΠΚΚ(μπ) του Φεβρουαρίου - Μαρτίου του 1937 που αφορούσε τη διεξαγωγή εκλογών για τα Σοβιέτ, με βάση το τότε νέο Σύνταγμα της ΕΣΣΔ, όπως είχε διαμορφωθεί το 1936.
Το κείμενο που δημοσιεύουμε είναι η εισήγηση του Αντρέι Ζντάνοφ στην Ολομέλεια. Υπενθυμίζουμε ότι με βάση το νέο Σύνταγμα καταργήθηκαν όλοι οι περιορισμοί που προβλέπονταν, μέχρι τότε, στα δικαιώματα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι για ορισμένες κατηγορίες πληθυσμού (πρώην καπιταλιστές, κουλάκους, παπάδες κλπ.). Ετσι τα δικαιώματα ψήφου και υποψηφιότητας έγιναν καθολικά. Επίσης καταργήθηκε το διαφορετικό εκλογικό μέτρο ανάμεσα στις εργατικές και αγροτικές περιοχές που ίσχυε έως τότε.
Αλλαξε ο τρόπος εκλογής. Η βαθμιδωτή διαδικασία με ανοικτή ψηφοφορία για την εκλογή των ανώτερων οργάνων (μέσω σωμάτων) αντικαταστάθηκε από την άμεση ταυτόχρονη εκλογή των εκπροσώπων όλων των βαθμίδων από τους Σοβιετικούς πολίτες, μέσω διαδικασίας μυστικής ψηφοφορίας. Επίσης, οι περιφέρειες αντικατέστησαν ως εκλογικές μονάδες τις κολεκτίβες των παραγωγικών μονάδων, όπως ίσχυε μέχρι τότε.
Αυτό που χρήζει περισσότερης μελέτης είναι τα αποτελέσματα εφαρμογής αυτών των μέτρων και μάλιστα σε βάθος χρόνου. Σε ποιο βαθμό συνέβαλαν στην αντιμετώπιση των προβλημάτων, στην πιο ενεργητική και υπεύθυνη στάση των εργαζομένων στην άσκηση και στον έλεγχο των οργάνων της εργατικής εξουσίας, σε αλλαγές στην ταξική σύνθεση των οργάνων εξουσίας και στη λειτουργία των παραγωγικών μονάδων ως πυρήνων-κυττάρων της εργατικής εξουσίας κλπ.
Η εισήγηση του Α. Ζντάνοφ δε στέκεται αναλυτικά σε επιχειρήματα που τεκμηριώνουν την αναγκαιότητα των αλλαγών. Τέτοια στοιχεία μπορεί να βρει ο αναγνώστης στο κείμενο «Για το σχέδιο Συντάγματος της ΕΣΣΔ», Ι. Β. Στάλιν, Απαντα, τ. 14, σελ. 174-225.
Ο Α. Ζντάνοφ, στην εισήγησή του, αναδεικνύει με αναλυτική περιγραφή σημαντικά προβλήματα που είχαν εμφανιστεί στη λειτουργία των Σοβιέτ (οικογενειοκρατία, τυπική εκλογή, μη συμμετοχή των εκλεγμένων αντιπροσώπων στα Σοβιέτ κλπ.). Στην αντιμετώπιση τέτοιων προβλημάτων στόχευε η καθιέρωση του νέου τρόπου εκλογής, μέσω της συνταγματικής αλλαγής.
Στο πλαίσιο της γενικότερης κατεύθυνσης, με την οποία προωθήθηκαν οι αλλαγές στο Σύνταγμα του 1936, ο Ζντάνοφ υποστήριζε στην εισήγησή του ότι τα μέτρα αυτά θα ενίσχυαν τη συμμετοχή των μαζών στη διοίκηση, το λαϊκό έλεγχο στα σοβιετικά όργανα, θα διευκόλυναν την αντιμετώπιση αρνητικών φαινομένων και προβλημάτων.
Το ότι τα νέα μέτρα ενείχαν κινδύνους γίνεται φανερό και από την εκτίμηση του Ζντάνοφ ότι οι κομματικές δυνάμεις θα έρχονταν αντιμέτωπες με εχθρική προπαγάνδα και καμπάνια, αλλά και από τις ίδιες τις αναφορές του κειμένου σε προσπάθειες αντεπαναστατικών δυνάμεων να οργανωθούν και να εξασφαλίσουν την εκλογή δικών τους ανθρώπων στα Σοβιέτ (π.χ. παπάδες). Επισημαίνεται ιδιαίτερα η ανάγκη να ξεπεραστεί η ολιγωρία των κομματικών δυνάμεων απέναντι στις προσπάθειες του αντιπάλου.
Οπως φαίνεται βέβαια και στο κείμενο, τα προβλήματα δεν εντοπίζονταν μόνο στα Σοβιέτ. Σημαντικά προβλήματα υπήρχαν στη λειτουργία των κομματικών οργανώσεων: Οργανωτική χαλαρότητα, μη τήρηση του καταστατικού, μη κινητοποίηση των κομματικών δυνάμεων, αντισυλλογικές πρακτικές από στελέχη, φαινόμενα διορισμών (κοπτάτσιες) αντί εκλογών. Είναι βέβαιο ότι αντανάκλαση συτών των προβλημάτων ήταν και τα προβλήματα στη λειτουργία των σοβιετικών οργάνων, αφού ο ρόλος του ΚΚ ως καθοδηγητή είναι καθοριστικός για τη σοβιετική εξουσία, τη λειτουργία των οργάνων της, αλλά και την κινητοποίηση των μαζών στα καθήκοντα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Επομένως γεννιέται ο προβληματισμός: Μήπως το ζήτημα θα έπρεπε να επικεντρωθεί περισσότερο στην αντιμετώπιση των προβλημάτων της κομματικής λειτουργίας και δευτερευόντως των σοβιετικών οργάνων;
Παρά τους προβληματισμούς, τις επιφυλάξεις, ακόμα και τυχόν αντιρρήσεις σε σχέση με τις αλλαγές που εφαρμόστηκαν με το Σύνταγμα του 1936, μέσα από την εισήγηση του Α. Ζντάνοφ γίνεται σαφής ο προσανατολισμός της κομματικής ηγεσίας και της σοβιετικής εξουσίας για χτύπημα των φαινομένων γραφειοκρατίας, καριερισμού, μη αξιοποίησης, ακόμη και κατάπνιξη της γνώμης των κομματικών μελών, των μη κομματικών εργαζομένων, των αντιδημοκρατικών ενεργειών, της προσπάθειας κατάπνιξης της κριτικής κλπ. Το γεγονός αυτό φανερώνει ακόμα μια φορά την απόσταση ανάμεσα στα πραγματικά γεγονότα και την αναπαραγόμενη μυθολογία για τον «ολοκληρωτισμό» της σοβιετικής εξουσίας και ιδιαίτερα στη λεγόμενη «σταλινική περίοδο».