«Σοσιαλισμός - Η απάντηση για τον 21ο αιώνα»

«Από τον Απρίλη στον Οκτώβρη - Κείμενα για την Οκτωβριανή Επανάσταση»

Εκδ. Σύγχρονη Εποχή

«Η τακτική μας: Πλήρης δυσπιστία, καμία υποστήριξη στη νέα κυβέρνηση, ιδιαίτερα υποπτευόμαστε τον Κέρενσκι, εξο­πλισμός του προλεταριάτου -μοναδική εγγύηση.»¹

Αυτές τις σύντομες οδηγίες τηλεγράφησε ο Λένιν από τη Ζυρίχη προς τους μπολσεβίκους, που ετοιμάζονταν να περάσουν από τη Στοκχόλμη στην επαναστατημένη Πετρούπολη, λίγες μέρες μετά από το ξέσπασμα της επανάστασης του Φλεβάρη, το γκρέμισμα του τσαρισμού και το σχηματισμό στις αρχές Μάρτη της λεγόμενης Προσωρινής Κυβέρνησης, με επικεφαλής αρχικά τον πρίγκιπα Λβοφ και στη συνέχεια τον εσέρο Α. Κέρενσκι. Το τηλεγράφημα μεταφέρθηκε και λίγες μέρες αργότερα, στις 13 (26) Μάρτη, διαβάστηκε στη συνεδρίαση της Ρωσικού Γραφείου της ΚΕ του ΣΔΕΚΡ και, την ίδια μέρα, στη συνεδρίαση της Εκτελεστικής Επιτροπής της Επιτροπής Πετρούπολης του Κόμματος.

Το τηλεγράφημα αυτό, το οποίο επιλέχθηκε ως το εναρκτήριο κείμενο της παρούσας συλλογής, αποτέλεσε ένα από τα πρώτα κείμενα άμεσων κατευθύνσεων του Λένιν σχετικά με τη στάση των μπολσεβίκων μετά από την επανάσταση του Φλεβάρη. Στις συνοπτικές αυτές οδηγίες βλέπουμε, ήδη, να διατυπώνονται δυο βασικές κατευθύνσεις που θα παίξουν κρίσιμο ρόλο: Η στάση πλήρους δυσπιστίας και καμίας υποστήριξης προς την αστική Προσωρινή Κυβέρνηση που συγκροτήθηκε και, στον αντίποδα, η πλήρης υποστήριξη στη μαζική επαναστατική δράση του προλεταριάτου, που αποτυπωνόταν εκείνη την περίοδο στη δράση των επαναστατημένων Σοβιέτ εργατών και στρατιωτών.

Η συλλογή κειμένων που παρουσιάζουμε περιλαμβάνει κείμενα του Λένιν από τη συγκλονιστική αυτήν περίοδο που μεσολάβησε από την επανάσταση του Φλεβάρη μέχρι τον κοσμοϊστορικό Οκτώβρη του 1917. Αποτελείται από κρίσιμα κείμενα που αποτέλεσαν ορόσημα για τη διαμόρφωση της γραμμής των μπολσεβίκων, από κείμενα εισηγήσεων, κομματικών επεξεργασιών και αποφάσεων του Μπολσεβίκικου Κόμματος, από ομιλίες, γράμματα, τηλεγραφήματα και οδηγίες του Λένιν, καθώς και τις αγωνιώδεις επιστολές-εκκλήσεις του προς την ΚΕ για τα μέτρα άμεσης οργάνωσης της εξέγερσης του Οκτώβρη.

Μέσα από τα κείμενα της συλλογής αναδεικνύεται η μεγαλοφυής ανάπτυξη της πολιτικής γραμμής των μπολσεβίκων με επικεφαλής τον Λένιν. Ξεδιπλώνονται μπροστά στον αναγνώστη τα πλούσια γεγονότα αυτής της ρευστής περιόδου, ενώ αναδεικνύεται η ζωντανή διαμόρφωση της επαναστατικής πολιτικής, η ικανότητα του Μπολσεβίκικου Κόμματος, βήμα προς βήμα, να μελετά τη ζωντανή πορεία της ταξικής πάλης και να διαμορφώνει μέσα στη φωτιά των εξελίξεων κατάλληλη γραμμή για το κέρδισμα των επαναστατημένων μαζών.

Αυτοί οι οκτώ, περίπου, μήνες αποτέλεσαν μια περίοδο εξαιρετικά πυκνού πολιτικού χρόνου, επιβεβαιώνοντας τη λενινιστική διαπίστωση: «Κάποτε μερικοί μήνες επανάστασης διαπαιδαγωγούν πιο γοργά και πιο πλέρια τους πολίτες, απ’ ότι δεκαετίες πολιτικής στασιμότητας.»²

Και είναι αλήθεια ότι μέσα σε αυτούς τους συγκλονιστικούς μήνες η πορεία της ταξικής πάλης δίδαξε και διαπαιδαγώγησε τις μάζες. Χρησιμοποιώντας ξανά τα λόγια του Λένιν: «Κάθε επανάσταση σημαίνει μια απότομη μεταβολή στη ζωή πλατύτατων μαζών του λαού. Αν δεν έχει ωριμάσει μια τέτοια μεταβολή, δεν μπορεί να γίνει αληθινή επανάσταση. Και όπως κάθε μεταβολή στη ζωή οποιουδήποτε ανθρώπου του διδάσκει πολλά, τον αναγκάζει να ζήσει και να νιώσει πολλά, έτσι και η επανάσταση δίνει σε όλο το λαό, μέσα σε λίγο καιρό, τα πιο περιεκτικά και πολύτιμα διδάγματα. Τον καιρό της επανάστασης, εκατομμύρια και δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι διδάσκονται κάθε βδομάδα περισσότερα απ’ ό,τι σ’ ένα χρόνο συνηθισμένης νυσταλέας ζωής.»³

Η νίκη όμως του Οκτώβρη δεν ήρθε ξαφνικά. Είχε προηγηθεί μια πολυετής και σύνθετη προσπάθεια θεωρητικής, πολιτικής και πρακτικής επαναστατικής δράσης με επικεφαλής τον Λένιν. Ένα τεράστιο έργο, συνέχεια του έργου των Μαρξ και Ένγκελς, το οποίο επέτρεψε στους μπολσεβίκους να οδηγήσουν στη νίκη το ρωσικό προλεταριάτο.

Ασφαλώς, η μεγάλη αυτή θεωρητική και πολιτική εργασία του Λένιν δεν ήταν έργο μιας πράξης, αλλά καρπός σύνθετης και απαιτητικής προσπάθειας, συνδυασμού της πρωτοπόρας θεωρητικής δουλειάς με την πρωτοπόρα μαχητική επαναστατική δράση.

Οι μπολσεβίκοι νίκησαν γιατί κατάφεραν να ανταποκριθούν στο ρόλο τους ως επαναστατική πρωτοπορία. Αποτέλεσαν πρωτοπορία σκέψης και δράσης, επαναστατικής θεωρίας και επαναστατικής πολιτικής πράξης.

Το Κόμμα των Μπολσεβίκων κατέκτησε την ικανότητα να αντλεί συμπεράσματα από την ταξική πάλη και την επαναστατική πρωτοβουλία που ανέπτυσσαν οι μάζες. Σε κάθε φάση ανάπτυξης της ταξικής πάλης, επέδειξε χαρακτηριστική ικανότητα εξυπηρέτησης της στρατηγικής με την ανάλογη πολιτική, με συμμαχίες, συνθήματα, ελιγμούς καθώς και εύστοχη αντιπαράθεση με τους μενσεβίκους και τις υπόλοιπες οπορτουνιστικές δυνάμεις. Αξιοποίησε με τον καλύτερο τρόπο τη μαχητική πείρα που απέκτησαν τα μέλη του στις σκληρές ταξικές μάχες ολόκληρης της περιόδου 1905-1917. Η θεωρητική ετοιμότητα και η μαχητική πρακτική ικανότητα έδιναν στο Κόμμα των Μπολσεβίκων τη δυνατότητα να σφυρηλατεί επαναστατικούς δεσμούς με τις εργατικές-λαϊκές δυνάμεις και να μην υποκύπτει στις πρακτικές δυσκολίες που αντιμετώπιζε στη δράση του, όπως η κρατική και η παρακρατική βία.

Αυτή η πορεία θεωρητικής και πολιτικής ωρίμανσης του Κόμματος των Μπολσεβίκων είχε ως θεμέλιο τις λενινιστικές επεξεργασίες.

Στο κομβικής ιστορικής σημασίας έργο του, γραμμένο στα χρόνια του πολέμου, Ο ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού, ο Λένιν μελέτησε βαθιά την εξέλιξη και ανάπτυξη της καπιταλιστικής κοινωνίας και οικονομίας, που τον κύριο ρόλο πια παίζει το μονοπωλιακό κεφάλαιο. Ανέδειξε ότι ο μονοπωλιακός καπιταλισμός σημαίνει βάθεμα της βασικής αντίθεσης της καπιταλιστικής κοινωνίας ανάμεσα στον κοινωνικό χαρακτήρα της παραγωγής και την ατομική ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της, τον παρασιτικό ρόλο του μετόχου-καπιταλιστή, ότι ο ιμπεριαλισμός έχει πια περάσει σε μια «αντίδραση σε όλη τη γραμμή» και δεν μπορεί να προσφέρει αξιοποίηση των δυνατοτήτων που έχουν αναπτυχθεί προς όφελος της κοινωνικής προόδου. Τεκμηρίωσε ότι στο μονοπωλιακό καπιταλισμό οξύνονται όλες οι αντιθέσεις της καπιταλιστικής κοινωνίας και ταυτόχρονα αναπτύσσεται ολόπλευρα η κοινωνικοποίηση της παραγωγής, γίνεται η «υλική προετοιμασία» για την επαναστατική ανατροπή του καπιταλισμού και το πέρασμα στον κομμουνιστικό τρόπο παραγωγής.

Στο έργο του Κάτω από ξένη σημαία συνοψίζει ως εξής την εποχή του μονοπωλιακού καπιταλισμού: «Η εποχή που μόλις αρχίζει βάζει την αστική τάξη στην ίδια κατάσταση που βρίσκονταν οι φεουδάρχες στην πρώτη εποχή (δηλαδή την εποχή της επαναστατικής ανόδου της αστικής τάξης, με τη Γαλλική αστική Επανάσταση του 1789). Είναι η εποχή του ιμπεριαλισμού και των ιμπεριαλιστικών κλονισμών, καθώς και των κλονισμών που απορρέουν απ’ τον ιμπεριαλισμό.»

Ο Λένιν κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο μονοπωλιακός καπιταλισμός αποτελεί την ολόπλευρη υλική προετοιμασία του σοσιαλισμού, την παραμονή της σοσιαλιστικής επανάστασης.

Ταυτόχρονα, μελετώντας την ανισομετρία της οικονομικής και πολιτικής ανάπτυξης των διάφορων χωρών την εποχή του ιμπεριαλισμού, κατέληξε πως μπορεί να διαφοροποιείται ο χρόνος διαμόρφωσης των πολιτικών προϋποθέσεων για την εκδήλωση της επανάστασης στις διάφορες χώρες.

Οι επεξεργασίες αυτές ανέδειξαν τις δυνατότητες που δημιουργούσε η ανισόμετρη οικονομική και πολιτική ανάπτυξη και η όξυνση των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών ώστε να σπάσει η ιμπεριαλιστική αλυσίδα στον αδύναμο κρίκο της και να ξεκινήσει η προσπάθεια οικοδόμησης του σοσιαλισμού σε μία χώρα ή ομάδα χωρών. Οι επεξεργασίες αυτές συνέβαλαν καθοριστικά ώστε ο Λένιν, αναπτύσσοντας τη στρατηγική των μπολσεβίκων, να ξεπεράσει στην πράξη τις θέσεις που κυριαρχούσαν ως τότε στο μαρξισμό (Πλεχάνοφ, Κάουτσκι κ.ά.), όπως και των μενσεβίκων, που θεωρούσαν ότι η Ρωσία έπρεπε να περάσει ένα στάδιο «ωρίμανσης» του καπιταλισμού και μετά να τεθεί το θέμα της εργατικής εξουσίας.

Ο Λένιν φώτισε την ανάπτυξη των καπιταλιστικών σχέσεων, τη δημιουργία μονοπωλιακών ομίλων στις μεγάλες πόλεις και τη δυνατότητα των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής να δώσουν μεγάλη ώθηση στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Αναδείκνυε τη δυνατότητα εκδήλωσης και νίκης της επανάστασης στη Ρωσία, η οποία χαρακτηριζόταν από βαθιά ανισομετρία στην καπιταλιστική ανάπτυξη, συγκριτικά με άλλες καπιταλιστικές χώρες.

Παράλληλα, η θεωρητική εργασία του Λένιν για τον ιμπεριαλισμό και τα καθήκοντα του προλεταριάτου στην εποχή του μονοπωλιακού καπιταλισμού, αποτέλεσαν το υπόβαθρο που έδωσε τη δυνατότητα στους μπολσεβίκους να διαμορφώσουν επαναστατική γραμμή ενάντια στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο.

Με την έκρηξη του Α΄ Παγκόσμιου Πόλεμου ο Λένιν προσανατόλισε το Μπολσεβίκικο Κόμμα σε γνήσια διεθνιστική θέση που καλούσε την εργατική τάξη να παλέψει για την έξοδο από τον πόλεμο με ανατροπή της αστικής τάξης της Ρωσίας. Αυτή η κατεύθυνση, παρά τις δυσμενείς συνθήκες, ήταν σχεδόν μοναδική στο διεθνές εργατικό κίνημα και έδωσε στους μπολσεβίκους τις απαραίτητες προϋποθέσεις και την ικανότητα ώστε να ηγηθούν της πάλης για την επανάσταση κατά τη διάρκεια του πολέμου και κατά τη λήξη του, αξιοποιώντας την επαναστατική κατάσταση που αντικειμενικά προέκυψε.

Η στάση απέναντι στον πόλεμο αποδείχθηκε ζήτημα κορυφαίας σημασίας για να μπορέσουν οι μπολσεβίκοι να διαμορφώσουν επαναστατική γραμμή. Ο Λένιν ανέδειξε ότι το κύριο ζήτημα για τον προσδιορισμό του χαρακτήρα του πολέμου βρίσκεται στην απάντηση του ερωτήματος ποια τάξη διεξάγει τον πόλεμο και για ποιο σκοπό. Εξόπλισε θεωρητικά την εργατική τάξη και προσανατόλισε στο καθήκον μετατροπής του ιμπεριαλιστικού πολέμου σε πάλη για την εξουσία, εξασφαλίζοντας την πολιτική ανεξαρτησία του προλεταριάτου. Άσκησε σφοδρή πολεμική στη διολίσθηση της ηγεσίας των συμβιβασμένων σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων των οποίων η αναθεώρηση εξελίχθηκε σε ανοιχτή προδοσία των συμφερόντων της εργατικής τάξης με το ξέσπασμα του Α΄ Παγκόσμιου Πόλεμου.

Το σχίσμα ανάμεσα στις συμβιβασμένες και τις επαναστατικές δυνάμεις, που προκλήθηκε από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ήταν βαθύ και ουσιαστικά αποτέλεσε τη ληξιαρχική πράξη γέννησης των κομμουνιστικών κομμάτων και ομάδων που αποσπάστηκαν από τη χρεοκοπημένη σοσιαλδημοκρατία.

Η είσοδος της Ρωσίας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο όξυνε τις κοινωνικές αντιθέσεις. Οι επανειλημμένες ήττες του ρωσικού στρατού στο μέτωπο, οι απώλειες εδαφών (π.χ. Πολωνίας, Βαλτικών Χωρών) προκάλεσαν σημαντική δυσαρέσκεια, όχι μόνο στους εργάτες και τους αγρότες που υπέφεραν από τις καταστροφές του πολέμου, αλλά και στην αστική τάξη της Ρωσίας. Το γεγονός ότι οι κύκλοι του τσαρισμού άρχισαν να προσανατολίζονται προς τη Γερμανία και στο ενδεχόμενο της σύναψης ξεχωριστής ειρήνης πυροδότησε την αντίδραση της αστικής τάξης, αντίδραση που υποβοηθήθηκε από την Αγγλία και τη Γαλλία και οδήγησε στην οργάνωση σχεδίων για την ανατροπή του τσάρου.

Οι επιδιώξεις αυτές συνδέθηκαν με μεγάλες λαϊκές κινητοποιήσεις και απεργίες, που πραγματοποιήθηκαν το Φλεβάρη του 1917, ως αποτέλεσμα των ελλείψεων σε τρόφιμα, της μαζικής ανεργίας και της ραγδαίας όξυνσης των κοινωνικών προβλημάτων. Η διαμόρφωση επαναστατικής κατάστασης, η μαζική πολιτική δράση των οργανωμένων στα Σοβιέτ εργατών και αγροτών, η αποσύνθεση στις γραμμές του στρατού, οδήγησαν τελικά στην επαναστατική ανατροπή του τσάρου.

Η επαναστατική κατάσταση γεννήθηκε στο έδαφος μιας σύνθετης διαδικασίας που περιλάμβανε μια σειρά σημαντικούς παράγοντες: Την όξυνση των ενδοϊμπεριαλιστικών ανταγωνισμών, τα δεινά που ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος είχε συσσωρεύσει τα προηγούμενα 3 χρόνια στις πλάτες των λαϊκών στρωμάτων, τον κλονισμό της συμμαχίας του τσαρισμού με την αστική τάξη, που δεν επέτρεπε πια στους «πάνω» να κυβερνούν όπως πριν, την πολιτική και οργανωτική δουλειά των μπολσεβίκων πριν και κατά τη διάρκεια του πολέμου στις γραμμές της εργατικής τάξης και των στρατιωτών.

Η απότομη όξυνση των αντιθέσεων μεταξύ αστικής τάξης και τσαρισμού σε συνθήκες κρίσης και ιμπεριαλιστικού πολέμου, το αναπόφευκτο του οποίου είχαν επισημάνει οι μπολσεβίκοι, είχε ως αποτέλεσμα η αστική τάξη να πάρει το πάνω χέρι στην επανάσταση του Φλεβάρη.

Η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση συγκροτήθηκε από εκπροσώπους των αστικών φιλελεύθερων κομμάτων της Ρωσίας και αποτέλεσε όργανο της αστικής εξουσίας. Ταυτόχρονα, όμως, η μαζική πολιτική πάλη των εργατών και των αγροτών έφερε στην επιφάνεια την οργάνωση των ένοπλων μαζών που συμμετείχαν στην ανατροπή του τσάρου μέσω των Σοβιέτ.

Στα Σοβιέτ εκείνη την περίοδο κυριαρχούσαν οι μενσεβίκοι και οι εσέροι, οι οποίοι έθεταν ως καθήκον τη στήριξη της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης. Εμφανίστηκε, λοιπόν, μια κατάσταση που ο Λένιν χαρακτήρισε ως «δυαδική εξουσία», για να περιγράψει μια μεταβατική στιγμή της επαναστατικής διαδικασίας, όπου η αστική τάξη είχε μεν πάρει την εξουσία, όμως δεν ήταν τόσο ισχυρή για να διαλύσει την οργάνωση των λαϊκών μαζών που ήταν ένοπλη (π.χ. τα Σοβιέτ είχαν δικές τους φρουρές).

Ο Λένιν, διαπιστώνοντας το συμβιβασμό ανάμεσα στην Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση και τα Σοβιέτ, θεωρούσε ότι έπρεπε να ξεδιπλωθεί μια συγκεκριμένη πολιτική, για να πειστούν οι εργάτες μέσα από την πείρα τους για την ανάγκη: α) Να μη στηρίξουν την Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση, η οποία ήταν κυβέρνηση της αστικής τάξης. β) Να συνειδητοποιήσουν ότι ο πόλεμος που συνεχιζόταν ήταν ιμπεριαλιστικός, ληστρικός και άδικος. γ) Να εγκαταλείψουν τους μενσεβίκους και τους εσέρους, για να αλλάξει ο συσχετισμός υπέρ των μπολσεβίκων στα Σοβιέτ. δ) Τα Σοβιέτ να πάρουν την εξουσία ως προϋπόθεση για να λυθούν όλα τα φλέγοντα αιτήματα των λαϊκών στρωμάτων (ειρήνη, ψωμί, γη).

Ο Λένιν επέστρεψε στη Ρωσία στις 3 Απρίλη. Η μέρα εκείνη μετατράπηκε σε πραγματική γιορτή για την επαναστατημένη Πετρούπολη. «Μόλις έφτασε η είδηση για την επικείμενη άφιξη του Λένιν στην Πετρούπολη, η Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος και η Επιτροπή της Πετρούπολης πήραν επειγόντως μέτρα για να ειδοποιήσουν όλες τις περιοχές, τις επιχειρήσεις, τις στρατιωτικές μονάδες (...). Οι μπολσεβίκοι της περιοχής του Βίμποργκ βγήκαν στους δρόμους της περιοχής με την αφίσα: ‘‘Σήμερα, μας έρχεται ο Λένιν!” Στην περιοχή του νησιού Βασίλιεφσκι τοιχοκολλήθηκαν προκηρύξεις που ενημέρωναν για την ώρα και το μέρος της συγκέντρωσης για την πορεία προς το Φινλανδικό Σταθμό όπου και θα έφτανε ο Λένιν.»⁴

Μπροστά σε ένα τεράστιο πλήθος που είχε συγκεντρωθεί για να τον υποδεχτεί, και ανεβασμένος σ’ ένα τεθωρακισμένο, ο Λένιν χαιρέτησε το επαναστατημένο προλεταριάτο και τον επαναστατημένο στρατό. Τελείωσε την ομιλία του με το σύνθημα: «Ζήτω η σοσιαλιστική επανάσταση!» Κοντά στο αρχοντικό Κσεσίνσκαγια, όπου μετά από την επανάσταση του Φλεβάρη είχε γίνει η έδρα της Κεντρικής Επιτροπής και της Επιτροπής Πετρούπολης των μπολσεβίκων, πραγματοποιήθηκε νέα συγκέντρωση στην οποία ο Λένιν εκφώνησε ομιλία στηριγμένη στο προσχέδιο θέσεων που έγραψε στη διάρκεια του ταξιδιού του. Πρόκειται για την αρχική παραλλαγή των περίφημων «Θέσεων του Απρίλη».

Οι «Θέσεις του Απρίλη» με την ανάλυση του Λένιν και το νέο τρόπο τοποθέτησης των προβλημάτων κατέπληξαν πολλούς, ακόμη και στελέχη των μπολσεβίκων.

Ο Λένιν ουσιαστικά εισηγήθηκε ένα σύνολο θέσεων που αποτελούσαν πλαίσιο για την ανασυγκρότηση του επαναστατικού εργατικού κινήματος σε νέα βάση και διαμόρφωνε τη στρατηγική του Κόμματος των μπολσεβίκων με τη νίκη της επανάστασης του Φλεβάρη. Οι «Θέσεις του Απρίλη» καλούσαν σε πλήρη διαχωρισμό και ανεξαρτησία του επαναστατικού εργατικού κινήματος από το παλιό οπορτουνιστικό σοσιαλδημοκρατικό ρεύμα, σε καμία παροχή στήριξης προς την Προσωρινή Κυβέρνηση και σε συνέχιση της επαναστατικής δραστηριότητας των μαζών με στόχο την εργατική εξουσία. Το καθήκον που μπήκε στην ημερήσια διάταξη ήταν αυτό της προετοιμασίας για τη σοσιαλιστική-προλεταριακή επανάσταση. Οι «Θέσεις του Απρίλη» αποτέλεσαν υλικό για την πραγματοποίηση της κομματικής Συνδιάσκεψης των Μπολσεβίκων στο τέλος του μήνα.

Ο Λένιν έθεσε ζήτημα αλλαγής του Προγράμματος του Κόμματος των Μπολσεβίκων και ιδιαίτερα στα σημεία που αφορούσαν τον ιμπεριαλισμό και τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο, τη δικτατορία του προλεταριάτου κ.ά. Όπως χαρακτηριστικά σημείωνε: «Πρέπει να αναθεωρήσουμε ολόκληρο το Πρόγραμμα, επειδή έχει ολότελα παλιώσει, πράγμα που στους κομματικούς κύκλους τονιζόταν πολύ πριν τον πόλεμο.»⁵ Έθεσε, επίσης, ζήτημα αλλαγής του ονόματος του Κόμματος σε Κομμουνιστικό και καλούσε στη συγκρότηση μιας νέας Διεθνούς αφού η συμβιβασμένη Β΄ Διεθνής είχε χρεοκοπήσει ολοκληρωτικά. Καλώντας σε προγραμματική ανασύνταξη το επαναστατικό εργατικό κίνημα, κάλεσε επιπλέον το κόμμα του να εγκαταλείψει την ονομασία του ως σοσιαλδημοκρατικό: «Πρέπει να ονομαστούμε Κομμουνιστικό Κόμμα, όπως ονόμαζαν τον εαυτό τους ο Μαρξ και ο Ένγκελς. Πρέπει να επαναλάβουμε ότι είμαστε μαρξιστές και παίρνουμε για βάση το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο», που η σοσιαλδημοκρατία το πρόδωσε και το διαστρέβλωσε (...). Καιρός πια να πετάξουμε το βρόμικο πουκάμισο, καιρός πια να φορέσουμε καθαρά ασπρόρουχα.»⁶

Απέναντι στις θέσεις του Λένιν, μια ομάδα στελεχών των μπολσεβίκων (Κάμενεφ, Ζηνόβιεφ, Ρίκοφ, Καλίνιν κ.ά.), οι λεγόμενοι «παλιοί μπολσεβίκοι», (επειδή υπερασπίζονταν την «παλιά» γραμμή) υποστήριξαν τη θέση ότι η αστικοδημοκρατική επανάσταση δεν είχε ολοκληρωθεί, ότι δεν είχαν πραγματοποιηθεί μια σειρά αιτήματα και στόχοι όπως η Συντακτική Συνέλευση, η αγροτική μεταρρύθμιση κλπ., και πρόβαλαν την προηγούμενη επεξεργασία των μπολσεβίκων για τη «δημοκρατική δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς», που αφορούσε την περίοδο της επανάστασης του 1905, όταν έμπαινε αντικειμενικά ως ζητούμενο η ανατροπή του τσαρισμού. Ο Λένιν απαντούσε ότι το κύριο ζήτημα σε κάθε επανάσταση ήταν το ζήτημα της εξουσίας και ότι με αυτήν την έννοια η αστικοδημοκρατική επανάσταση είχε τελειώσει, αφού η αστική τάξη είχε πάρει την εξουσία. Σημείωνε χαρακτηριστικά: «Η επαναστατική-δημοκρατική δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς έχει ήδη πραγματοποιηθεί στη ρώσικη επανάσταση, γιατί η “διατύπωση” αυτή προβλέπει μόνο το συσχετισμό των τάξεων και όχι το συγκεκριμένο πολιτικό θεσμό, που πραγματώνει αυτόν το συσχετισμό...» εξηγώντας ότι αυτό έχει πραγματωθεί ουσιαστικά μέσα από τα Σοβιέτ Εργατών και Στρατιωτών.

«Όποιος καθοδηγείται στη δράση του μόνο από τη διατύπωση: “Η αστικοδημοκρατική επανάσταση δεν έχει τελειώσει”, είναι σα να εγγυάται έτσι πως οι μικροαστοί είναι ασφαλώς ικανοί να τραβήξουν ανεξάρτητα από την αστική τάξη. Αυτός παραδίνεται έτσι ανίσχυρος τη στιγμή αυτή στο έλεος των μικροαστών (…). Το λάθος του σ. Κάμενεφ είναι ότι αυτός και στα 1917 βλέπει μόνο το παρελθόν της επαναστατικής-δημοκρατικής δικτατορίας του προλεταριάτου και της αγροτιάς. Ενώ στην πράξη άρχισε ήδη γι’ αυτήν το μέλλον.»⁷

Ο Λένιν, αναγνωρίζοντας ότι σε εκείνη την περίοδο οι μάζες ακόμη έδειχναν ευπιστία προς την Προσωρινή Κυβέρνηση θεωρούσε ότι έπρεπε να ξεδιπλωθεί μια ευέλικτη και υπομονετική τακτική από τους μπολσεβίκους με σκοπό να πειστούν οι εργάτες μέσα από την πείρα τους. Και γι’ αυτό απαιτούσε την άρνηση κάθε υποστήριξης προς την Προσωρινή Κυβέρνηση, το ξεσκέπασμα των γεμάτων απάτη υποσχέσεών της, το ξεκαθάρισμα στις μάζες ότι τα Σοβιέτ αποτελούν τη μοναδική δυνατή μορφή επαναστατικής κυβέρνησης.

Το σύνθημα «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» προβλήθηκε ως στόχος, αλλά και ως σύνθημα ζύμωσης με σκοπό να αποκαλυφτεί η στάση των μενσεβίκων και των εσέρων, στάση ουράς στην αστική τάξη. Προβλήθηκε η ανάγκη δουλειάς για αλλαγή των συσχετισμών στα Σοβιέτ υπέρ των μπολσεβίκων.

Οι μπολσεβίκοι ξεκίνησαν κατευθείαν μια εντατική και τιτάνια δουλειά για το κέρδισμα των επαναστατημένων μαζών. Έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην οργάνωση του προλεταριάτου. Καλούσαν στη συγκρότηση Σοβιέτ σε όλη τη Ρωσία και δούλεψαν δραστήρια για τη συγκρότηση Σοβιέτ Εργατών και Στρατιωτών, επιτροπών στο στρατό, αγροτικών οργανώσεων στο χωριό, συγκρότησαν τις πρώτες Κόκκινες Φρουρές από εργάτες. Παράλληλα, από την πρώτη στιγμή δόθηκε βάρος στην παρέμβαση στο στρατό. Από τις πρώτες κιόλας μέρες τις επανάστασης για την καθοδήγηση της κομματικής δουλειάς στο στρατό ιδρύθηκε δίπλα στην ΚΕ και στην Επιτροπή Πετρούπολης η «Στρατιωτική Οργάνωση» («Βοένκα»), με επικεφαλής τον Ν. Ι. Ποντβόικσκι.⁸

Η νέα επεξεργασία του Λένιν που επανεξόπλιζε στρατηγικά το Κόμμα, παρά τις αρχικές δυσκολίες που συνάντησε για να γίνει πλήρως αποδεκτή, μέσα σε διάστημα μερικών βδομάδων συσπείρωσε γύρω της τη συντριπτική πλειοψηφία του Κόμματος. Αξίζει να παραθέσουμε την παραδοχή του ίδιου του Ι. Β. Στάλιν, που ήταν από τα στελέχη των μπολσεβίκων που έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην επανάσταση.

«Χρειαζόταν ένας νέος προσανατολισμός του Κόμματος μέσα στις νέες συνθήκες πάλης. Το Κόμμα (η πλειοψηφία του), προσπαθούσε ψηλαφητά να φτάσει στο νέο αυτό προσανατολισμό. Υιοθέτησε μια πολιτική πίεσης των Σοβιέτ πάνω στην Προσωρινή Κυβέρνηση στο ζήτημα της ειρήνης, δεν αποφάσιζε όμως να κάνει ένα βήμα προς τα μπρος από το παλιό σύνθημα της δικτατορίας του προλεταριάτου και της αγροτιάς, στο νέο σύνθημα της εξουσίας των Σοβιέτ. Αυτή η μεσοβέζικη πολιτική απέβλεπε στο να δώσει στα Σοβιέτ τη δυνατότητα να δουν, με βάση τα συγκεκριμένα ζητήματα της ειρήνης, τον αληθινό ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα της Προσωρινής Κυβέρνησης και να τα αποσπάσει έτσι από αυτήν. (…) Αυτήν τη λαθεμένη θέση την συμμεριζόμουν και εγώ μαζί με άλλους συντρόφους του Κόμματος και την εγκατέλειψα ολοκληρωτικά στα μέσα του Απρίλη, όταν τάχθηκα με τις θέσεις του Λένιν. Χρειαζόταν ένας νέος προσανατολισμός. Το νέο αυτό προσανατολισμό τον έδωσε στο Κόμμα ο Λένιν στις περίφημες Θέσεις του Απρίλη.»⁹

Στη Συνδιάσκεψη του Κόμματος, που έγινε στα τέλη του Απρίλη,¹⁰ αποτυπώθηκε η συσπείρωση της συντριπτικής πλειοψηφίας γύρω από τις θέσεις του Λένιν.

Απαντώντας ξανά στη θέση ότι η Ρωσία δεν ήταν αρκετά «ώριμη» για τη σοσιαλιστική επανάσταση ο Λένιν απάντησε στον Ρίκοφ χαρακτηριστικά: «Ο σ. Ρίκοφ λέει πως ο σοσιαλισμός πρέπει να έλθει από άλλες χώρες με πιο ανεπτυγμένη βιομηχανία. Αυτό όμως δεν είναι σωστό. Δεν μπορούμε να πούμε ποιος θα αρχίσει και ποιος θα τελειώσει. Αυτό δεν είναι μαρξισμός, αλλά παρωδία του μαρξισμού.»¹¹

Η ιστορική σημασία της Συνδιάσκεψης έγκειται στο γεγονός ότι ενέκρινε το πρόγραμμα του Λένιν, πρόβαλε την αξίωση του περάσματος όλης της εξουσίας στα Σοβιέτ και καθόρισε την πολιτική γραμμή για την προλεταριακή επανάσταση.

Όλους αυτούς τους μήνες οι μπολσεβίκοι με ξεχωριστή μαεστρία ανέπτυξαν σταθερή γραμμή αντιπαράθεσης με την αστική Προσωρινή Κυβέρνηση ξεσκέπαζοντας παράλληλα το συμβιβαστικό ρόλο των εσέρων και των μενσεβίκων, οι οποίοι, πλειοψηφώντας στα Σοβιέτ, τα καθήλωναν σε ρόλο υποστηρικτή της Προσωρινής Κυβέρνησης, ενώ κλιμάκωναν τις μορφές πάλης και τα συνθήματα με βάση τις εξελίξεις.

Η Προσωρινή Κυβέρνηση, εκφράζοντας τα συμφέροντα της αστικής τάξης, δεν μπορούσε να δώσει λύση στα τεράστια προβλήματα των λαϊκών μαζών, την πείνα, την εξαθλίωση, τη θέληση για σταμάτημα του πολέμου. Η αστική τάξη ήθελε πάση θυσία να συνεχίσει τη διεξαγωγή του πολέμου, ενάντια στις διαθέσεις των εργατών, αγροτών και στρατιωτών που επιθυμούσαν να σταματήσει η αιματοχυσία.

Στις 18 Απρίλη, ο υπουργός Εξωτερικών Π. Μιλιουκόφ εξουσιοδότησε τους Ρώσους πρεσβευτές να μεταβιβάσουν στις κυβερνήσεις των συμμαχικών κρατών τη διαβεβαίωση ότι η Προσωρινή Κυβέρνηση «σπεύδει να συνενώσει τη φωνή της με τη φωνή των συμμάχων» και ότι «ο πόλεμος θα συνεχιστεί μέχρι τη νίκη».

Η διακοίνωση του Μιλιουκόφ ξεσήκωσε θύελλα διαμαρτυριών. Στα εργοστάσια και στους στρατώνες οργανώθηκαν συλλαλητήρια κατά της εξωτερικής πολιτικής της Προσωρινής Κυβέρνησης. Οι μπολσεβίκοι κάλεσαν το λαό να διαδηλώσει κάτω από τα σύνθήματα: «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ», «Κάτω ο πόλεμος». Και η αστική τάξη από τη δική της μεριά κινητοποιήθηκε, οργανώνοντας αντιδιαδηλώσεις υπέρ της υποστήριξης της Προσωρινής Κυβέρνησης, με αντιμπολσεβίκικα συνθήματα.

Αναφερόμενος στα γεγονότα αυτά ο Λένιν εκτίμησε: «Στις 20 και 21 του Απρίλη, η Πετρούπολη βρισκόταν σε αναβρασμό. Ο λαός είχε πλημμυρίσει τους δρόμους (…). Η αστική τάξη πιάνει τη λεωφόρο Νιέφσκι, “λεωφόρο Μιλιουκόφ”, σύμφωνα με την έκφραση μιας εφημερίδας, και τους γειτονικούς χώρους της πλούσιας Πετρούπολης, της Πετρούπολης των καπιταλιστών και των δημοσίων υπαλλήλων. Οι αξιωματικοί, οι φοιτητές, οι “μεσαίες τάξεις”, διαδηλώνουν υπέρ της Προσωρινής Κυβέρνησης, ανάμεσα στα συνθήματα τους ξεχωρίζει συχνά γραμμένο στις σημαίες το σύνθημα “Κάτω ο Λένιν”.

Το προλεταριάτο ξεσηκώνεται από τα δικά του κέντρα, από τα εργατικά προάστια, και οργανώνεται γύρω από τις εκκλήσεις και τα συνθήματα της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματός μας. Οι εργατικές διαδηλώσεις πλημμυρίζουν τις μη πλούσιες, λιγότερο κεντρικές συνοικίες της πόλης, και ύστερα κατά τμήματα διεισδύουν στη λεωφόρο Νιέφσκι. Από τις διαδηλώσεις των αστών ξεχωρίζουν χτυπητά οι διαδηλώσεις των προλετάριων που είναι πιο μαζικές, πιο συσπειρωμένες. Από τα συνθήματα που είναι γραμμένα στις σημαίες, ξεχωρίζει το σύνθημα: “Όλη η εξουσία στο Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών”.»¹²

Τα γεγονότα του Απρίλη αποτελούσαν την πρώτη πολιτική κρίση μετά από την επανάσταση του Φλεβάρη. Οι υπουργοί Μιλιουκόφ και Γκουτσκόφ αναγκάστηκαν σε απομάκρυνση από την κυβέρνηση, ενώ αποδείχθηκε πιο καθαρά ο ρόλος της εσέρο-μενσεβίκικης πλειοψηφίας των Σοβιέτ, τα οποία, ενώ στις συνθήκες του λαϊκού ξεσηκωμού θα μπορούσαν να πάρουν την εξουσία, συνέχιζαν να δείχνουν εμπιστοσύνη προς την Προσωρινή Κυβέρνηση και να της παραδίδουν οικειοθελώς την εξουσία. Το επόμενο βήμα των εσέρων και μενσεβίκων ήταν η συμμετοχή τους στην Προσωρινή Κυβέρνηση, η οποία στις 5 Μάη άλλαξε σύνθεση με τη συγκρότηση της λεγόμενης «κυβέρνησης συνασπισμού». Στην κυβέρνηση αυτή συμμετείχαν: οι μενσεβίκοι I. Τσερετέλι - υπουργός Ταχυδρομείων και Τηλεγραφείων και Μ. Σκόμπελεφ - υπουργός Εργασίας· οι σοσιαλιστές - επαναστάτες: Β. Τσερνόφ - υπουργός Γεωργίας και Α. Κέρενσκι - υπουργός Στρατιωτικών και Ναυτικού· ο τρουντοβικός Π. Περεβέρζεφ - υπουργός Δικαιοσύνης και ο αρχηγός του Κόμματος των «Λαϊκών Σοσιαλιστών» Α. Πεσεχόνοφ - υπουργός Επισιτισμού.

Η συμμετοχή στην κυβέρνηση παρουσιάστηκε από τους εκπροσώπους των εσέρων και των μενσεβίκων (οι όποιοι υπενθυμίζουμε ότι χαρακτηρίζονταν ως «σοσιαλιστικά» κόμματα) ως σύμφωνη με τους όρους του Συνεδρίου του Άμστερνταμ της Β΄ Διεθνούς, που επέτρεπε την είσοδο σοσιαλιστών σε αστική κυβέρνηση σε «εξαιρετικές» περιπτώσεις.

Ο Λένιν εκτίμησε ως εξής το σχηματισμό της «κυβέρνησης συνασπισμού»: «Οι καπιταλιστές, καλύτερα οργανωμένοι, πιο έμπειροι στο έργο της ταξικής πάλης και της πολιτικής, διδάχτηκαν πιο γρήγορα απ’ τους άλλους. Βλέποντας ότι η κυβέρνηση δεν μπορεί να κρατηθεί, κατέφυγαν σε μια μέθοδο, που μετά το 1848 την εφάρμοζαν ολόκληρες δεκαετίες οι καπιταλιστές των άλλων χωρών για να ξεγελούν, να διαιρούν και να αδυνατίζουν τους εργάτες. Η μέθοδος αυτή είναι η λεγόμενη κυβέρνηση “συνασπισμού”, δηλαδή μια κοινή, ενωμένη κυβέρνηση, αποτελούμενη από την αστική τάξη και τους λιποτάκτες του σοσιαλισμού. (...) Οι “σοσιαλιστές” ηγέτες, μπαίνοντας στην κυβέρνηση της αστικής τάξης, αποδείχνονται κατά κανόνα ανδρείκελα, μαριονέτες, προκάλυμμα για τους καπιταλιστές, όργανο εξαπάτησης των εργατών.»¹³

Σε πολλά εργοστάσια αλλά και τοπικά και περιφερειακά Σοβιέτ πάρθηκαν αποφάσεις καταδίκης της συμμετοχής των εσέρων και μενσεβίκων στην κυβέρνηση, απαιτώντας να περάσει όλη η εξουσία στα Σοβιέτ. Ενδεικτικά, μια από αυτές τις αποφάσεις ανέφερε: «Εμείς, οι εργάτες και υπάλληλοι των “Ενωμένων Εργοστασίων Καλωδίων’’, στη γενική μας συνέλευση, στις 3 του Μάη, όπου πήραν μέρος 2.500 άτομα, αφού ακούσαμε τους εκπροσώπους του Κεντρικού Σοβιέτ σχετικά με την επιθυμία της Προσωρινής Κυβέρνησης και της πλειοψηφίας του Σοβιέτ να σχηματίσουν κυβέρνηση συνασπισμού, που να έχει την εμπιστοσύνη του λαού, αποφασίσαμε να εκφράσουμε αρνητική στάση απέναντι στην κυβέρνηση συνασπισμού, που αποτελεί προπέτασμα για τις ενέργειες της αστικής κυβέρνησης. Απαιτούμε την παράδοση της εξουσίας, 
ολοκληρωτικά, στο Σοβιέτ των Εργατών και Στρατιωτών Αντιπροσώπων.»¹⁴

Κρίσιμη καμπή για την πορεία της ταξικής πάλης αποτέλεσε ο Ιούλης του 1917. Στα τέλη Ιούνη η Προσωρινή Κυβέρνηση, παρά την εναντίωση και τις διαθέσεις των εργατών και στρατιωτών, εξέδωσε διαταγή έναρξης των πολεμικών επιχειρήσεων στο νοτιοδυτικό μέτωπο. Η επίθεση των ρωσικών στρατευμάτων απέτυχε, οξύνοντας ακόμη περισσότερο τη λαϊκή δυσαρέσκεια.

Στις 4 Ιούλη πραγματοποιήθηκε μεγαλειώδης διαδήλωση στην Πετρούπολη στην οποία συμμετείχαν 500 χιλιάδες εργάτες, στρατιώτες και ναύτες. Η Προσωρινή Κυβέρνηση, όμως, αποφάσισε να χρησιμοποιήσει τα όπλα ενάντια στους διαδηλωτές. Με τις διαδηλώσεις να έχουν χαρακτηριστεί ως «μπολσεβίκικη συνωμοσία» και «ανταρσία» στρατιωτικά τμήματα πιστά στην Προσωρινή Κυβέρνηση άνοιξαν πυρ εναντίον των διαδηλωτών. Σκοτώθηκαν και τραυματίστηκαν περισσότερα από 400 άτομα. Η κυβέρνηση κήρυξε την Πετρούπολη σε κατάσταση πολιορκίας. Η αντεπανάσταση περνούσε σε ανοιχτή επίθεση.

Στις 8 Ιούλη η Προσωρινή Κυβέρνηση αναδιοργανώθηκε με νέα σύνθεση και αυτοανακηρύχθηκε ως κυβέρνηση για τη «σωτηρία της επανάστασης», στην οποία πρωθυπουργός ανέλαβε ο Α. Κέρενσκι, διατηρώντας παράλληλα και τα καθήκοντά του ως υπουργός Στρατιωτικών και Ναυτικών. Την επόμενη μέρα η κοινή συνεδρίαση των Εκτελεστικών Επιτροπών των Σοβιέτ ανέφερε ότι η «χώρα και η επανάσταση» βρίσκονταν σε κίνδυνο και αναγνώριζε απεριόριστα δικαιώματα στη νέα κυβέρνηση. Ουσιαστικά είχε παραδώσει την εξουσία πλήρως στην αντεπαναστατική Προσωρινή Κυβέρνηση.

Η Προσωρινή Κυβέρνηση εξαπέλυσε διώξεις εναντίον των μπολσεβίκων. Κλείστηκαν τυπογραφεία και εφημερίδες των μπολσεβίκων, στρατιωτικές μονάδες –που σύμφωνα με τη γνώμη της κυβέρνησης είχαν «μολυνθεί με το μικρόβιο του μπολσεβικισμού»– διαλύθηκαν, εργατικά αποσπάσματα αφοπλίστηκαν, ξεκίνησαν έρευνες και συλλήψεις ενώ δόθηκε διαταγή εκκένωσης της αρχοντικού Κσεσίνσκαγια, που στέγαζε την έδρα του Κόμματος. Εκδόθηκε διαταγή σύλληψης του Λένιν, ο οποίος πέρασε στην παρανομία και μετακινήθηκε με απόφαση του Κόμματος σε ένα προάστιο της Πετρούπολης, στο Ραζλίφ, όπου εξασφαλίστηκε συνεχής σύνδεση με την Κεντρική Επιτροπή.

Εκτιμώντας την ανάπτυξη της ταξικής πάλης και το ρόλο του Μπολσεβίκικου Κόμματος στα γεγονότα του Ιούλη ο Λένιν έγραφε: «Το κίνημα της 3ης και 4ης του Ιούλη ήταν μια τελευταία προσπάθεια να παρακινηθούν τα Σοβιέτ μέσω μιας διαδήλωσης να πάρουν την εξουσία. Από εκείνη τη στιγμή τα Σοβιέτ, δηλαδή οι εσέροι και οι μενσεβίκοι που κυριαρχούν σ’ αυτά, παραδίνουν ουσιαστικά την εξουσία στην αντεπανάσταση, καλώντας αντεπαναστατικά στρατεύματα στην Πετρούπολη, αφοπλίζοντας και διαλύοντας τα επαναστατικά συντάγματα και τους εργάτες, επιδοκιμάζοντας και ανεχόμενοι την αυθαιρεσία και τη βία ενάντια στους μπολσεβίκους, την επιβολή της θανατικής ποινής στο μέτωπο κλπ.

Τώρα η στρατιωτική, συνεπώς και η κρατική εξουσία, ουσιαστικά έχει περάσει πια στα χέρια της αντεπανάστασης που αντιπροσωπεύεται από τους καντέτους και υποστηρίζεται από τους εσέρους και τους μενσεβίκους. Τώρα (...) η Ιστορία βάζει έτσι το ζήτημα: Είτε πλήρης νίκη της αντεπανάστασης, είτε νέα επανάσταση.»¹⁵

Με βάση τη νέα κατάσταση ο Λένιν προσανατολίζει τους μπολσεβίκους σε νέες, προωθημένες μορφές μαζικής ένοπλης πάλης. Αποφασίζει ότι αφού η ηγεσία των Σοβιέτ πέρασε σε ενεργό και άνευ όρων στήριξη της αστικής κυβέρνησης, το σύνθημα «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» πρέπει να αποσυρθεί, τονίζοντας παράλληλα την αναγκαιότητα δραστήριας πολιτικής δουλειάς για το κέρδισμα της πλειοψηφίας στα Σοβιέτ. «Το σύνθημα για το πέρασμα της εξουσίας στα Σοβιέτ θα ηχούσε σήμερα σαν δονκιχωτισμός ή σαν κοροϊδία. Αντικειμενικά, το σύνθημα αυτό θα ήταν εξαπάτηση του λαού, θα του καλλιεργούσε την αυταπάτη πως τα Σοβιέτ και τώρα ακόμη μπορούν να πάρουν την εξουσία φτάνει να το θελήσουν ή να το αποφασίσουν, ότι στα Σοβιέτ υπάρχουν τάχα ακόμη κόμματα που δε φέρουν το στίγμα της συνεργασίας με τους δήμιους, ότι μπορεί τάχα να ξεγίνει αυτό που έγινε.»¹⁶

Το νέο σύνθημα που μπαίνει είναι «προετοιμασία της ένοπλης εξέγερσης». Θεμελιώνοντας το αναπόφευκτο και την αναγκαιότητα της ένοπλης εξέγερσης στη νέα κατάσταση που έχει διαμορφωθεί, ο Λένιν απαιτούσε την προσεχτική και ολόπλευρη προετοιμασία της. Οι θέσεις αυτές του Λένιν τέθηκαν ως βάση για το 6ο Συνέδριο του ΣΔΕΚΡ (μπ.) το οποίο συνήλθε στις 24 Ιούλη σε συνθήκες ημιπαρανομίας.

Ακολουθώντας τις υποδείξεις του Λένιν, το Συνέδριο απέσυρε το σύνθημα «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ», ξεκαθαρίζοντας όμως ότι η προσωρινή άρση του συνθήματος αυτού δε σήμαινε απάρνηση των Σοβιέτ γενικά. Ο I. Στάλιν, απαντώντας σε ερωτήσεις αντιπροσώπων, ανέφερε στην εισήγησή του σχετικά: «Αν εμείς προτείνουμε να αποσυρθεί το σύνθημα “Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ!” απ’ αυτό δε βγαίνει καθόλου το συμπέρασμα ότι προτείνουμε “Κάτω τα Σοβιέτ!” (...). Τώρα δεν πρόκειται για την κατάκτηση της πλειοψηφίας στα Σοβιέτ, πράγμα αυτό καθαυτό πολύ σπουδαίο, αλλά για το γκρέμισμα της αντεπαναστατικής δικτατορίας.»¹⁷ Στον απολογισμό για την οργανωτική δουλειά, ο Γ. Μ. Σβερντλόφ ανέφερε ότι μέσα στους τρεις μήνες που μεσολάβησαν από τη Συνδιάσκεψη του Απρίλη το Κόμμα τριπλασίασε τις δυνάμεις του, διαθέτοντας πλέον 240 χιλιάδες μέλη.¹⁸ Με τις αποφάσεις του 6ου Συνεδρίου το Κόμμα προσανατολίστηκε ενιαία στο στόχο της προετοιμασίας των μαζών για τη νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης.

Μετά από τα γεγονότα του Ιούλη η αντεπανάσταση αποθρασύνεται όλο και περισσότερο, σχεδιάζοντας να δώσει τελειωτικό χτύπημα στην επανάσταση.

Τον Αύγουστο εκδηλώνεται απόπειρα αντεπαναστατικού πραξικοπήματος από το στρατηγό Λ. Κορνίλοφ. Ο κίνδυνος που απειλούσε την επανάσταση ξεσήκωσε τις λαϊκές μάζες, επικεφαλής των οποίων μπήκε το Μπολσεβίκικο Κόμμα. Το κάλεσμα του Κόμματος προς τους εργάτες και τους στρατιώτες να πάρουν στα χέρια τους την υπεράσπιση της επανάστασης, βρήκε θερμή απήχηση. Οι μπολσεβίκοι κατόρθωσαν όχι μόνο να δώσουν παλλαϊκή έκταση στον αγώνα κατά του Κορνίλοφ, αλλά και να ξεσκεπάσουν ολόπλευρα τον Κέρενσκι σαν καλυμμένο κορνιλοφικό, που εφάρμοζε το ίδιο επίσης αντεπαναστατικό πρόγραμμα με άλλα μέσα. Η ΚΕ κάλεσε τους εργάτες και τους στρατιώτες να αποδείξουν πως αυτοί είναι ισχυρότεροι από την αστική αντεπανάσταση.

Η Πετρούπολη προέταξε περίπου 60 χιλιάδες κοκκινοφρουρούς, στρατιώτες και ναύτες για την υπεράσπιση της επανάστασης. Αποφασιστικά αποκρούστηκαν οι κορνιλοφικοί και στα μέτωπα. Οι στρατιωτικές επιτροπές εγκαθιστούσαν έλεγχο στα επιτελεία, συγκροτούσαν μικτά τμήματα για τον αγώνα κατά της ανταρσίας.¹⁹

Χάρη στην κινητοποίηση των εργατών και στρατιωτών υπό την καθοδήγηση των μπολσεβίκων, η απόπειρα συντριβής της επανάστασης απέτυχε παταγωδώς.

Οι μερικές μέρες αγώνα κατά του κορνιλοφισμού επιτάχυναν σημαντικά την πολιτική ωρίμανση ευρύτερων τμημάτων του λαού. Ο Λένιν έγραψε: «Έφτασε όμως να φυσήξει το “δροσερό αεράκι” του κορνιλοφισμού, που προμήνυε μεγάλη φουρτούνα, για να εξανεμιστεί για ένα διάστημα καθετί το μουχλιασμένο που υπήρχε στα Σοβιέτ και να αρχίσει να εκδηλώνεται η πρωτοβουλία των επαναστατικών μαζών σαν κάτι το μεγαλειώδες, το ρωμαλέο, το ακατάβλητο.»²⁰

Ο αγώνας ενάντια στον Κορνίλοφ αποτέλεσε κρίσιμη καμπή καθώς ισχυροποίησε την επιρροή του Μπολσεβίκικου Κόμματος. Στα τέλη Αυγούστου και στις αρχές Σεπτέμβρη αρχίζει να αλλάζει ο συσχετισμός στα Σοβιέτ υπέρ των μπολσεβίκων.

Στις 31 Αυγούστου το Σοβιέτ της Πετρούπολης, για πρώτη φορά από την ίδρυσή του, υπερψήφισε την πρόταση της ομάδας των μπολσεβίκων, καταδικάζοντας την πολιτική συμβιβασμού με την αστική τάξη και καλώντας να περάσει όλη η εξουσία στα Σοβιέτ. Στις 5 Σεπτέμβρη υπερψηφίζεται ανάλογη απόφαση από το Σοβιέτ της Μόσχας. Ηγετική δύναμη στα δύο κρίσιμα αυτά Σοβιέτ αποτελούν οι μπολσεβίκοι.

Οι μπολσεβίκοι επαναφέρουν στις νέες συνθήκες το σύνθημα «Ολη η εξουσία στα Σοβιέτ» με καινούργιο περιεχόμενο. Όχι όπως προηγουμένως ως σύνθημα που θα αποκάλυπτε το συμβιβασμό, τη συμφιλίωση των μενσεβίκων με την αστική κυβέρνηση και θα διευκόλυνε την αλλαγή του συσχετισμού, αλλά ως σύνθημα ανατροπής της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης, ως σύνθημα επαναστατικής εξέγερσης.

Αναλύοντας το σύνολο των γεγονότων στη χώρα, ο Λένιν συμπέρανε ότι είχε φτάσει η ώρα για την άμεση προετοιμασία της ένοπλης εξέγερσης: «στις 3 και 4 του Ιούλη η εξέγερση θα ήταν λάθος: Δε θα μπορούσαμε να κρατήσουμε την εξουσία ούτε υλικά ούτε πολιτικά. Υλικά, παρά το ότι υπήρχαν στιγμές που η Πετρούπολη ήταν στα χέρια μας, γιατί οι εργάτες και οι στρατιώτες μας δε θα πολεμούσαν, δε θα πέθαιναν τότε για την Πετρούπολη: δεν υπήρχε τέτοια “μανία’’, τέτοιο άσβεστο μίσος ούτε απέναντι στον Κέρενσκι, ούτε απέναντι στους Τσερετέλι-Τσερνόφ (...) Πολιτικά δε θα μπορούσαμε να κρατήσουμε την εξουσία στις 3 και 4 του Ιούλη, γιατί ο στρατός και η επαρχία, πριν τον κορνιλοφισμό, μπορούσαν να βαδίσουν και θα βάδιζαν ενάντια στην Πετρούπολη.

Τώρα η εικόνα είναι εντελώς διαφορετική. Μας ακολουθεί η πλειοψηφία της τάξης που είναι η εμπροσθοφυλακή της επανάστασης, η εμπροσθοφυλακή του λαού, που είναι ικανή να συναρπάσει τις μάζες. Μας ακολουθεί η πλειοψηφία του λαού (...) Η νίκη μας είναι σίγουρη γιατί ο λαός έχει πια φτάσει πολύ κοντά στην απόγνωση, κι εμείς προσφέρουμε σε όλο το λαό μια σίγουρη διέξοδο, γιατί του δείξαμε “στις κορνιλοφικές μέρες” τι αξίζει η καθοδήγησή μας (…) Μέση λύση δεν υπάρχει. Δεν μπορούμε να περιμένουμε. Η επανάσταση χάνεται.»²¹

Ο Λένιν πρωτοστατεί σε αυτήν την κατεύθυνση με ακλόνητη αποφασιστικότητα. Στις 29 Σεπτέμβρη προειδοποιεί: «Η κρίση ωρίμασε. Ολόκληρο το μέλλον της ρωσικής επανάστασης παίζεται κορώνα-γράμματα. Κρίνεται η τιμή ολόκληρου του Μπολσεβίκικου Κόμματος.» Απαντώντας σε δισταγμούς που εκφράζονται από στελέχη των μπολσεβίκων που θεωρούν ότι δεν πρέπει να πραγματοποιηθεί άμεσα η επαναστατική εξέγερση και να υπάρξει αναμονή μέχρι τη σύγκλιση του Συνεδρίου των Σοβιέτ απαντάει πως η αναμονή θα δώσει χρόνο προετοιμασίας στην αντεπανάσταση: «Στην ΚΕ μας και στην ανώτατη ηγεσία του Κόμματος υπάρχει ένα ρεύμα ή μια γνώμη υπέρ της αναμονής του συνεδρίου των Σοβιέτ, κατά της άμεσης κατάληψης της εξουσίας, κατά της άμεσης εξέγερσης. Πρέπει να κατανικηθεί αυτό το ρεύμα ή αυτή η γνώμη (...) έχω την ακλόνητη πεποίθηση ότι, “αν περιμένουμε” το Συνέδριο των Σοβιέτ και αφήσουμε να χαθεί τώρα η στιγμή, χαντακώνουμε την επανάσταση.»²²

Στις 10 του Οκτώβρη, σε μια ιστορική συνεδρίαση της ΚΕ των μπολσεβίκων με την παρουσία του Λένιν, επικυρώθηκε (παρά τις αντιρρήσεις που πρόβαλαν στελέχη όπως οι Κάμενεφ και Ζηνόβιεφ) η απόφαση να προετοιμαστεί αμέσως όλο το Κόμμα για την ένοπλη εξέγερση.

Οι μπολσεβίκοι προχώρησαν σε συγκρότηση στρατιωτικού επαναστατικού κέντρου υπό την ευθύνη της ΚΕ (στο οποίο συμμετέχουν μέλη της ΚΕ όπως οι Ι. Β. Στάλιν, Α. Μπουμπνόφ, Γ. Σβερντλόφ, Μ. Ουρίτσκι κ.ά.), ενώ επίσης συγκροτούν Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή (ΣΕΕ) μέσα στο πλαίσιο του Σοβιέτ της Πετρούπολης. Η ΣΕΕ θα παίξει καθοριστικό ρόλο στην προετοιμασία, συγκέντρωση, συντονισμό και καθοδήγηση των δυνάμεων για την ένοπλη εξέγερση. Στέλνει σε όλες τις μονάδες επιτρόπους, ώστε τα στρατεύματα να υπακούν σε εκείνη και όχι στην Προσωρινή Κυβέρνηση.

Το βράδυ της 24ης Οκτώβρη, ο Λένιν απευθύνεται μ’ ένα αποφασιστικό γράμμα προς τα μέλη της ΚΕ, καλώντας το Κόμμα να περάσει σε άμεση δράση. «Η κατάσταση είναι εξαιρετικά κρίσιμη. Είναι ολοκάθαρο ότι πραγματικά τώρα πια κάθε καθυστέρηση της εξέγερσης ισοδυναμεί με θάνα-
το (…). Η υπόθεση πρέπει να κριθεί το δίχως άλλο σήμερα το βράδυ ή τη νύχτα. Η Ιστορία δε θα συγχωρήσει την καθυστέρηση στους επαναστάτες που θα μπορούσαν να νικήσουν σήμερα (και σίγουρα θα νικήσουν), αλλά θα κινδύνευαν να χάσουν πολλά αύριο, θα κινδύνευαν να τα χάσουν όλα (…). Η κυβέρνηση κλονίζεται. Πρέπει να την αποτελειώσουμε με κάθε θυσία! Η καθυστέρηση της δράσης ισοδυναμεί με θάνατο.»²³

Τη νύχτα ο Λένιν έφτασε στο Σμόλνι αναλαμβάνοντας την καθοδήγηση της εξέγερσης.

Ο μπολσεβίκος Β. Αντόνοφ-Οφσέενκο, ένας από τους καθοδηγητές της στρατιωτικής εφόδου στα Χειμερινά Ανάκτορα αναφέρει σε μια γλαφυρή αφήγηση: «Στο άλλο δωμάτιο βρίσκουμε μια ολόκληρη ομάδα ανθρώπων, που παρίσταναν την Προσωρινή Κυβέρνηση. Κάθονται γύρω από ένα τραπέζι και μοιάζουν μ’ έναν τρεμουλιαστό γκριζόχρωμο λεκέ. “Στο όνομα της Στρατιωτικής Επαναστατικής Επιτροπής σας συλλαμβάνω!” τους δηλώνω. Οι πρώην υπουργοί παραδίδουν τα έγγραφα και τα όπλα που τους απόμειναν. Η Προσωρινή Κυβέρνηση δεν υπάρχει πια.»²⁴

Η Οκτωβριανή Επανάσταση είχε θριαμβεύσει ανοίγοντας μια νέα σελίδα στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Λίγες μέρες μετά από την Οκτωβριανή Επανάσταση, το Νοέμβρη του 1917, κυκλοφόρησε το κεφαλαιώδες έργο του Λένιν Κράτος και Επανάσταση. Το έργο αυτό γράφτηκε το καλοκαίρι του 1917 και όσο ο Λένιν είχε καταφύγει στην παρανομία, δουλεύοντας το υλικό που είχε συγκεντρώσει από τις μελέτες των Μαρξ-Ένγκελς για το κράτος. Ο Λένιν σκόπευε να συμπεριλάβει στο έργο του και ένα κεφάλαιο για την πείρα από τις επαναστάσεις του 1905 και του 1917 στη Ρωσία, πράγμα όμως που δεν έγινε κατορθωτό καθώς η εργασία του «διακόπηκε» από τα πολιτικά καθήκοντα της εξέγερσης του Οκτώβρη. Όπως ο ίδιος γράφει στον επίλογο της πρώτης έκδοσης του βιβλίου (με ημερομηνία 30 Νοέμβρη 1917): «Η μπροσούρα αυτή γράφτηκε τον Αύγουστο με Σεπτέμβρη του 1917. Είχα ήδη καταρτίσει το σχέδιο του επόμενου, έβδομου κεφαλαίου: “Η πείρα των ρωσικών επαναστάσεων του 1905 και του 1917’’. Εκτός όμως από τον τίτλο δεν τα κατάφερα να γράψω ούτε μια αράδα από το κεφάλαιο αυτό: Με “εμπόδισε” η πολιτική κρίση, η παραμονή της Οκτωβριανής Επανάστασης του 1917. Από ένα τέτοιο “εμπόδιο” μπορείς μόνο να χαίρεσαι. (...). Είναι πιο ευχάριστο και χρήσιμο να πραγματοποιείς την “πείρα της επανάστασης’’, παρά να γράφεις γι’ αυτήν.»