ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΚΕ ΤΟΥ ΚΚΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΟΤΙΜΙΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ

Οι γυναίκες από την αστική Γαλλική Επανάσταση στην Παρισινή Κομμούνα

«Χέρια που επανάσταση ξέρουν να τραγουδούν»

εκδ. Σύγχρονη Εποχή

Στις 21 Ιούνη 1869 πραγματοποιήθηκε μια μεγάλη απεργία των εργατριών της μεταξουργίας στη Λιόν. Στο κείμενο υπογραφών που έστειλαν στο γερουσιαστή της περιοχής ανέφεραν: «Έχουμε την τιμή να σας εκθέσουμε το ότι δεν κερδίζουμε πάνω από 1 φράγκο και 40 λεπτά τη μέρα (...) Γι’ αυτό ερχόμαστε να ζητήσουμε να μας χορηγήσετε μια αύξηση...» Σχεδόν 2 χρόνια αργότερα, στις 11 Απρίλη 1871, δημοσιεύτηκε στο φύλλο της επίσημης εφημερίδας της Παρισινής Κομμούνας ένα επαναστατικό κείμενο γραμμένο από γυναίκες: «Εργάτες και εργάτριες (...) με μια τελευταία προσπάθεια εξολοθρεύστε για πάντα κάθε ίχνος εκμετάλλευσης και εκμεταλλευτή!»

Μέσα από τις σελίδες της έκδοσης του Τμήματος της ΚΕ του ΚΚΕ για την Ισοτιμία των Γυναικών Οι γυναίκες από την αστική Γαλλική Επανάσταση στην Παρισινή Κομμούνα, ο αναγνώστης και η αναγνώστρια μπορούν να «βυθιστούν» στην πολυκύμαντη διαδρομή που διατρέχει την πορεία συμμετοχής των γυναικών από τη Γαλλική αστική Επανάσταση (1789-1793) μέχρι την Παρισινή Κομμούνα, την πορεία διαμόρφωσης της κοινωνικής και πολιτικής τους συνείδησης.

Αφετηρία του συγκεκριμένου βιβλίου αποτελεί η περίοδος των αστικών επαναστάσεων, κατά τη διάρκεια της οποίας η αστική τάξη κυριαρχούσε όλο και βαθύτερα στην πολιτική εξουσία. Την ίδια στιγμή, φανερωνόταν ο σημαντικός ρόλος του προλεταριάτου των πόλεων σε αυτές τις επαναστάσεις, και μέσα σε αυτό το πλαίσιο και των γυναικών. Στα γεγονότα συμμετείχαν όχι μόνο μικροαστές και γυναίκες χωρικών, αλλά και εργάτριες (πλύστρες, ανθοπώλισσες, ράφτρες). Δράση είχαν και γυναίκες της αστικής τάξης, διεκδικώντας πολιτικά δικαιώματα, το δικαίωμα στην εκπαίδευση και την ψήφιση διάφορων νόμων, όπως και το δικαίωμα οπλοφορίας. Όμως, είχαν στο περιθώριο τα αιτήματα που ανταποκρίνονταν στις ανάγκες και στις αγωνίες της επιβίωσης των γυναικών του εξαθλιωμένου γαλλικού λαού.

Το υπόβαθρο που ώθησε τις γυναίκες στην κοινωνική δράση ήταν η ανάπτυξη και η κυριαρχία των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής, που επιτάχυναν και σφράγισαν οι αστικές επαναστάσεις. Αυτή η εξέλιξη επέβαλε και τη μαζική είσοδο των γυναικών στην κοινωνική παραγωγή ως μισθωτών εργατριών, γεγονός που πυροδότησε σημαντικές αλλαγές σε κάθε τομέα της ζωής τους. Ήδη από το 18ο και κυρίως το 19ο αιώνα η καπιταλιστική βιομηχανία δημιούργησε τις συνθήκες ώστε η εργασία των γυναικών να πάρει μέσω των μηχανών κοινωνικό χαρακτήρα.

Οι εργάτριες του Παρισιού γρήγορα βίωσαν τις συνέπειες της αστικής δημοκρατίας, για την οποία συμμετείχαν στις αστικές επαναστάσεις του 1789, 1830 και 1848. Η αστική τάξη, παίρνοντας την εξουσία, υποσχέθηκε στη γυναίκα την αναγνώριση της ατομικότητάς της και των ανθρώπινων δικαιωμάτων της. Στην ουσία ανακήρυξε την ατομική ελευθερία του εργάτη και της εργάτριας να πουλάνε την εργατική τους δύναμη ως εμπόρευμα στον κεφαλαιοκράτη. Από την αυγή του ο καπιταλισμός καταδίκασε τις γυναίκες σε άγρια εκμετάλλευση, αξιοποιώντας τις κοινωνικές διακρίσεις λόγω φύλου, την ανισότιμη θέση τους ως πηγή πρόσθετου κέρδους, μέσο μείωσης μισθών, αύξησης του βαθμού εκμετάλλευσης και των αντρών και των γυναικών. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, οι εργάτριες ξεκίνησαν να σχηματίζουν ενώσεις και να διεκδικούν τη συμμετοχή τους στο συνδικαλιστικό κίνημα, στα σωματεία, προκειμένου να διεκδικήσουν καλύτερες συνθήκες εργασίας και ζωής για εκείνες και τα παιδιά τους.

Οι αλλαγές, που επήλθαν στην κοινωνική θέση των γυναικών με την αύξηση της γυναικείας εργασίας στον καπιταλισμό, πολύ αργά και βασανιστικά έφεραν αλλαγές στους νόμους για τα δικαιώματα των γυναικών, στην κοινωνική συμπεριφορά και συνείδηση. Επιδρούσαν οι αντιλήψεις για τον «αποκλειστικό ρόλο της γυναίκας στην ανατροφή των παιδιών», οι οποίες επιβίωναν ακόμα και σε μέρος του εργατικού κινήματος διεθνώς αλλά και στη Γαλλία. Όσο δυνάμωνε η ταξική πάλη τόσο οι γυναίκες εργάτριες ακολουθούσαν τους άντρες συναδέλφους τους στο δρόμο της ταξικής συνειδητοποίησης. Εκφράστηκε μια ορισμένη πρόοδος στο βαθμό οργάνωσης των εργατριών, έστω και δυσανάλογα με εκείνον των αντρών. Η συμμετοχή των εργατικών-λαϊκών μαζών, ανάμεσά τους και των γυναικών, στις αστικές επαναστάσεις, αλλά κυρίως στις εργατικές εξεγέρσεις που ακολούθησαν, στις απεργίες, ήταν πολύτιμη στη διαδικασία η εργατική τάξη να «γίνει τάξη για τον εαυτό της», «να ορθωθεί ως ξεχωριστή τάξη με τις δικές της διεκδικήσεις και τα δικά της συμφέροντα», να αποκτήσει τελικά το δικό της Κόμμα, το Κομμουνιστικό.

Μέσα από τις σελίδες της έκδοσης, οι αναγνώστες περιηγούνται στα συγκλονιστικά γεγονότα που οδήγησαν στις 18 Μάρτη του 1871 στην πρώτη προλεταριακή επανάσταση στην ιστορία της ανθρώπινης κοινωνικής εξέλιξης και στην πολύμορφη ηρωική δράση των γυναικών του λαού του Παρισιού σε αυτή. Μέσα στη φλόγα της επανάστασης δημιουργήθηκε η «Union des Femmes pour la défense de Paris et les soins aux blessés» («Ένωση γυναικών για την άμυνα του Παρισιού και τη βοήθεια στους τραυματισμένους»). Για την ίδρυσή της πρωτοστάτησε η Ελίζαμπεθ Ντιμτρίεφ, μέλος της Α΄ Διεθνούς.

Η Union ήταν η πρώτη γυναικεία οργάνωση στην ιστορία του γυναικείου κινήματος στη Γαλλία η οποία ερμήνευσε την ανισότιμη θέση της γυναίκας με ταξικούς όρους. Συνέδεσε, δηλαδή, την απελευθέρωση των γυναικών από κάθε κοινωνική διάκριση με την κατάργηση του ταξικού ανταγωνισμού. Δεν περιορίστηκε σε μια απλή διεκδίκηση διεύρυνσης των πολιτικών δικαιωμάτων των γυναικών. Φώτιζε την ανάγκη του κοινού ταξικού αγώνα της εργατικής τάξης, αντρών και γυναικών. Ανέπτυξε τις θέσεις της για κάθε ζήτημα που αφορούσε την οικονομική και την κοινωνική ζωή της γυναίκας στη βάση της ταξικής ρίζας της ανισοτιμίας της. Στο επίκεντρο των θέσεών της έβαλε τη συμμετοχή των γυναικών στην εργασία ως βάση για τη χειραφέτησή τους. Ανάμεσα στα αιτήματα της Union για την εργασία των γυναικών ήταν και η μείωση της εργάσιμης μέρας, ώστε να εξασφαλίζεται περισσότερος ελεύθερος χρόνος και να μπορεί η γυναίκα να ξεκουράζεται και να ζει αξιοπρεπώς. Οι προτάσεις της Union βοήθησαν στο να οριστεί ελάχιστο ημερομίσθιο και να υλοποιηθεί το αίτημα για οχτάωρη εργασία για τις γυναίκες. Ενάμιση αιώνα πριν, η Κομμούνα θέσπισε τον πολιτικό γάμο κι επανάφερε το διαζύγιο. Μετέτρεψε το γάμο σε μια απλή γραπτή δέσμευση ανάμεσα στον άντρα και στη γυναίκα, η οποία μπορούσε να διαλυθεί με κοινή συναίνεση μόνο με μία δήλωση, κατατεθειμένη γραπτά στο δημαρχείο.

Κατά τη διάρκεια των 72 ημερών της Παρισινής Κομμούνας (18 Μάρτη - 28 Μάη 1871) οι γυναίκες είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο και συνέβαλαν στη διαμόρφωση, στη διατήρηση και στη διεύρυνση της εργατικής-λαϊκής στήριξης στη νέα εξουσία. Οι γυναίκες του λαού του Παρισιού πήραν μέρος σε κάθε ένοπλη μάχη, υπερασπιζόμενες την Κομμούνα, τη δική τους εξουσία. Ήταν οι τελευταίες που σταμάτησαν να μάχονται.

Το εξώφυλλο της έκδοσης δείχνει το τελευταίο οδόφραγμα της Παρισινής Κομμούνας που κράτησαν μέχρι την τελευταία τους ανάσα οι επαναστάτριες του Παρισιού. Δέχτηκαν τη λυσσαλέα επίθεση των εκπροσώπων της αστικής εξουσίας και των μηχανισμών της, επιβεβαιώνοντας και το φόβο που δημιούργησε στο αστικό κράτος η διαμόρφωση του νέου τύπου γυναίκας, της επαναστάτριας. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο στρατός της αστικής κυβέρνησης του Θιέρσου δε δίστασε ούτε στιγμή να δολοφονήσει ένα πλήθος άοπλων γυναικών και παιδιών τη «Ματωμένη Βδομάδα» (21-28 Μάη 1871). Τα γεγονότα αυτά σφράγισαν το τέλος της Κομμούνας.

Η έκδοση φιλοδοξεί να εμπλουτίσει την ιστορική μελέτη για την κοινωνική θέση της γυναίκας, αντλώντας σημαντικά στοιχεία από τον πλούτο των αντίστοιχων εκδόσεων της Σύγχρονης Εποχής και από τη μεταπτυχιακή εργασία του Αλ. Δουλκέρη. Αυτή η προσπάθεια μπορεί να συμβάλει και στον προσανατολισμό συντρόφων και συντροφισσών ώστε να ασχοληθούν ερευνητικά µε πλευρές του γυναικείου ζητήματος, ως πλευρά της ιδεολογικής-πολιτικής αντεπίθεσης του Κόμματος. Αντανακλά την ανάγκη ανάπτυξης των θεωρητικών-ιδεολογικών επεξεργασιών του ΚΚΕ για το γυναικείο ζήτημα και της σύνδεσής τους με την πάλη.

Η μελέτη της ιστορίας της συγκεκριμένης περιόδου μπορεί να τροφοδοτήσει δημιουργικά τη σκέψη και τη στάση ιδιαίτερα των κομμουνιστριών και των γυναικών που συμμετέχουν δραστήρια στο εργατικό-λαϊκό κίνημα, σε συνθήκες που το αποτύπωμα της αντεπανάστασης και του αρνητικού συσχετισμού δύναμης ρίχνει βαριά τη σκιά του, μέσα στις οποίες αναπτύσσεται ο σύγχρονος «βουβός» ηρωισμός και η καλλιέργεια αντοχής μπροστά στις δυσκολίες της ταξικής πάλης, αλλά και των συνθηκών εργασίας, σπουδών, ζωής.

Η σημασία της γυναικείας συμμετοχής στα γεγονότα της Παρισινής Κομμούνας, μέσω και της Union, υπερβαίνει την εποχή της, καθώς έβαλε τη σφραγίδα της στο περιεχόμενο και τον προσανατολισμό της δράσης των γυναικών στους ταξικούς πολιτικούς αγώνες. Το ιστορικό ταξικό αποτύπωμα του αγώνα των εργατριών του Παρισιού μας διδάσκει: Η ίδια η ζωή, σε συγκεκριμένες συνθήκες, φτιάχνει πιο μαζικά ηρωίδες και ήρωες που αψηφούν τις κακουχίες, ακόμα και το θάνατο. Οι γυναίκες της Κομμούνας πέτυχαν να τις «κλείσει μέσα στη μεγάλη της καρδιά η εργατική τάξη» μαζί με τους άντρες συντρόφους τους. Έδωσαν ηρωικά τη ζωή τους για να γίνει η Κομμούνα «προάγγελος της νέας κοινωνίας», της κοινωνίας του σοσιαλισμού-κομμουνισμού.