Η ΚΟΜΕΠ, στο πλαίσιο της ενότητας «Σοσιαλισμός», επαναδημοσιεύει μέρος της εισήγησης του Βιατσεσλάφ Μιχάιλοβιτς Μόλοτοφ «Για το δεύτερο πεντάχρονο σχέδιο» στη 17η Συνδιάσκεψη του Πανενωσιακού Κομμουνιστικού Κόμματος (μπ), η οποία δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στα ελληνικά στην ΚΟΜΕΠ, τ. 5/1932.
Ο Β. Μ. Μολότοφ υπήρξε ιστορικό στέλεχος των μπολσεβίκων με έντονη δράση προεπαναστατικά και με πολύ μεγάλη συμβολή στην προώθηση της σοσιαλιστικής οικοδόμησης από διάφορες στελεχικές θέσεις του Κόμματος και της εργατικής εξουσίας. Από το 1926 ήταν μέλος του ΠΓ του Κόμματος και το διάστημα 1930-1941 πρόεδρος του Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτρόπων της ΕΣΣΔ, υπουργός Εξωτερικών της ΕΣΣΔ πριν και μετά τον πόλεμο. Το 1957 καθαιρέθηκε, όπως και η πλειοψηφία του Προεδρείου της ΚΕ, με παρασκηνιακές μεθοδεύσεις, καθώς πρόβαλε αντιστάσεις στην προώθηση της οπορτουνιστικής στροφής του 20ού Συνεδρίου του ΚΚΣΕ (1956).1
Η 17η Συνδιάσκεψη του ΠΚΚ(μπ) πραγματοποιήθηκε το διάστημα 30 Γενάρη με 4 Φλεβάρη του 1932 στη Μόσχα. Η Συνδιάσκεψη συζήτησε τα αποτελέσματα ανάπτυξης της βιομηχανίας το 1931 και τα ζητήματα κατάρτισης του δεύτερου Πεντάχρονου Πλάνου ανάπτυξης της λαϊκής οικονομίας της ΕΣΣΔ στα χρόνια 1933-1937. Η Συνδιάσκεψη ενέκρινε το σχέδιο ανάπτυξης της σοσιαλιστικής βιομηχανίας για το 1932, που εξασφάλιζε την εκπλήρωση του πρώτου Πεντάχρονου Πλάνου (1928-1933) σε 4 χρόνια, δηλαδή κατά τη διάρκεια του 1932.
Το πρώτο Πεντάχρονο Πλάνο της ΕΣΣΔ αποτύπωνε, μέσω του Κεντρικού Σχεδιασμού, τις αναγκαιότητες μιας ραγδαίας επιτάχυνσης της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, όπως αυτές διαμορφώθηκαν προς τα τέλη της δεκαετίας του 1920 ως αποτέλεσμα εσωτερικών και εξωτερικών παραγόντων (ανόρθωση της σοσιαλιστικής βιομηχανίας μετά τις καταστροφές του πολέμου, με σημαντική όμως υστέρηση της βαριάς βιομηχανίας, διατήρηση του κατακερματισμού της αγροτικής παραγωγής σε εκατομμύρια μικρά νοικοκυριά, όξυνση της ταξικής πάλης από τη μεριά των αντεπαναστατικών στοιχείων στην πόλη και την ύπαιθρο, ένταση της ιμπεριαλιστικής επιθετικότητας απέναντι στην πρώτη χώρα του σοσιαλισμού κι εντατικές προετοιμασίες ενός νέου ιμπεριαλιστικού πολέμου).
Αμέσως μετά την κάλυψη του πρώτου Πεντάχρονου Πλάνου σε 4 χρόνια, ο Ι. Β. Στάλιν έθετε με τον εξής παραστατικό τρόπο τα καθήκοντα που αυτό κλήθηκε να αντιμετωπίσει:
«Το βασικό καθήκον του πεντάχρονου ήταν να μετατρέψει την ΕΣΣΔ από χώρα αγροτική κι ανίσχυρη, εξαρτημένη από τις ιδιοτροπίες των καπιταλιστικών χωρών, σε χώρα βιομηχανική και ισχυρή, τελείως αυτοτελή κι ανεξάρτητη από τις ιδιοτροπίες του παγκόσμιου καπιταλισμού.
Το βασικό καθήκον του πεντάχρονου ήταν, μετατρέποντας την ΕΣΣΔ σε βιομηχανική χώρα, να εκτοπίσει ολοκληρωτικά τα καπιταλιστικά στοιχεία, να ευρύνει το μέτωπο των σοσιαλιστικών μορφών οικονομίας και να δημιουργήσει την οικονομική βάση για την εξάλειψη των τάξεων στην ΕΣΣΔ, για την οικοδόμηση της σοσιαλιστικής κοινωνίας. […]
Το βασικό καθήκον του πεντάχρονου ήταν να μεταφέρει τη μικρή και κομματιασμένη αγροτική οικονομία στην τροχιά της μεγάλης συλλογικής οικονομίας, να εξασφαλίσει έτσι την οικονομική βάση του σοσιαλισμού στο χωριό και να εξαλείψει με αυτό τον τρόπο τη δυνατότητα παλινόρθωσης του καπιταλισμού στην ΕΣΣΔ»2.
Κάτω από την καθοδήγηση του Μπολσεβίκικου Κόμματος και με τη δραστήρια, κυριολεκτικά ηρωική συμβολή των μαζών της εργατικής τάξης και της εργαζόμενης αγροτιάς επιτεύχθηκαν θεαματικά αποτελέσματα το διάστημα 1929-1932. Το ειδικό βάρος της βιομηχανικής παραγωγής σε σχέση με την αγροτική ανέβηκε από το 48% στην αρχή του πλάνου (1928) στο 70% στο τέλος του (1932). Η ΕΣΣΔ μετατράπηκε από αγροτική σε βιομηχανική χώρα. Στο διάστημα του Πεντάχρονου ο όγκος της βιομηχανικής παραγωγής της ΕΣΣΔ αυξήθηκε κατά 219%, ενώ την ίδια περίοδο ο δείκτης αυτός στα μεγάλα κέντρα του καπιταλισμού μειωνόταν πάνω από 50%. Η ΕΣΣΔ ανέπτυξε σημαντική δραστηριότητα σε μια σειρά κλάδους της βαριάς βιομηχανίας που προηγούμενα ήταν ουσιαστικά ανύπαρκτοι: μεταλλουργία, βιομηχανία τρακτέρ, βιομηχανία αυτοκινήτων, χημική βιομηχανία, βιομηχανία αεροπλάνων, ηλεκτρενέργεια κλπ.
Την ίδια στιγμή, η αγροτική παραγωγή πέρασε στο μεγαλύτερο μέρος της από την ατομική, μικροεμπορευματική καλλιέργεια της γης στην από κοινού, εκμηχανισμένη καλλιέργεια, μέσα από τη διαδικασία της κολεκτιβοποίησης.3 Δημιουργήθηκαν πάνω από 200 χιλιάδες παραγωγικά συνεταιριστικά αγροκτήματα (κολχόζ) και περίπου 5 χιλιάδες σιτοπαραγωγικά και κτηνοτροφικά κρατικά αγροκτήματα (σοβχόζ). Τα κολχόζ συνένωναν στα τέλη του 1932 το 61% των αγροτικών νοικοκυριών και πάνω από το 70% όλων των χωραφιών, ξεπερνώντας κατά πολύ τους προβλεπόμενους από το Πλάνο ρυθμούς. Συντρίφτηκαν και εξαλείφτηκαν ως τάξη οι πλουσιοχωρικοί (κουλάκοι) που μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1920 εκμεταλλεύονταν με διάφορους τρόπους την υπόλοιπη αγροτιά (μισθώνοντας εργατική δύναμη, νοικιάζοντας μέσα παραγωγής και γη κλπ.).
Τα εντυπωσιακά αυτά αποτελέσματα στους οικονομικούς δείκτες συνοδεύτηκαν από μια ριζική βελτίωση της υλικής κατάστασης των εργατών και των αγροτών. Το 1931 εξαλείφτηκε πρακτικά η ανεργία, ενώ μέσω της δημιουργίας των κολχόζ καταργήθηκε κάθε δυνατότητα εκμετάλλευσης των αγροτικών μαζών. Στο διάστημα του πρώτου Πεντάχρονου το λαϊκό εισόδημα αυξήθηκε κατά 85% και ο μέσος χρονιάτικος μισθός στη μεγάλη βιομηχανία κατά 67%. Η κοινωνική εστίαση αγκάλιαζε πάνω από το 70% των εργατών στους βασικούς βιομηχανικούς κλάδους.
Στο έδαφος των κοσμογονικών αυτών αλλαγών που επέφερε στην ΕΣΣΔ η γοργή εκπλήρωση του πρώτου Πεντάχρονου Πλάνου γίνεται και η συζήτηση για τη διαμόρφωση του δεύτερου Πεντάχρονου Πλάνου κατά τη 17η Συνδιάσκεψη του Κόμματος το 1932. Παραμένει ο στόχος παραπέρα ανάπτυξης της εκβιομηχάνισης της χώρας, έστω και με ρυθμούς λιγότερο αλματικούς από αυτούς του πρώτου Πεντάχρονου Πλάνου, αλλά τίθεται και το καθήκον αφομοίωσης της καινούργιας τεχνικής που είχε εισαχθεί στην παραγωγή, ανεβάσματος της ειδίκευσης των εργατών, των μηχανικών και των τεχνικών για την ολοκληρωτική αξιοποίηση της νέας τεχνικής. Μπαίνει ο εξαιρετικά φιλόδοξος στόχος για την «τελειωτική εξάλειψη των καπιταλιστικών στοιχείων και των τάξεων γενικά ... των αιτίων που γεννούν τις ταξικές διαφορές» και τη «μετατροπή όλου του πληθυσμού της χώρας σε συνειδητούς και δραστήριους χτίστες της χωρίς τάξεις σοσιαλιστικής κοινωνίας». Εντοπίζονται όμως θαρρετά και αδυναμίες που σημειώνονταν σε επιμέρους πλευρές του Πλάνου: στην ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίας στη βιομηχανία, στην αύξηση της αποδοτικότητας της γης, στην αναδιοργάνωση των συγκοινωνιακών μέσων, ιδιαίτερα των σιδηροδρόμων. Η εισήγηση του Μόλοτοφ στέκεται επίσης αναλυτικά στην πολιτικο-ιδεολογική διαπάλη που διεξήχθη στις γραμμές του Μπολσεβίκικου Κόμματος σχετικά με τα ζητήματα εκτέλεσης του Πεντάχρονου Πλάνου, τόσο με τους εκπροσώπους της δεξιάς παρέκκλισης (Μπουχάριν κλπ.) όσο και με τον τροτσκισμό, δηλαδή με ρεύματα που «αντανακλούσαν ανάλογες πιέσεις των καπιταλιστικών στοιχείων, που ανθίσταντο στην πολιτική του Κόμματος και που έβρισκαν στα αντιπολιτευτικά αυτά ρεύματα την ιδιόμορφη αντανάκλαση των δικών τους διαθέσεων».