Σε αυτή την ενότητα δημοσιεύονται τρία κείμενα του Β. Ι. Λένιν σχετικά με το χαρακτήρα και τις αιτίες εμφάνισης του οπορτουνισμού μέσα στους κόλπους του εργατικού επαναστατικού κινήματος. Παρόλο που τα κείμενα αυτά, όπως και όλα τα γραπτά του μεγάλου επαναστάτη, αποτελούν κείμενα τρέχουσας πολιτικής αντιπαράθεσης για το σωστό προσανατολισμό του επαναστατικού κινήματος στη Ρωσία των αρχών του 20ού αιώνα, δε χάνουν τη σημαντική θεωρητική σημασία τους για το σήμερα. Σε πολλές μάλιστα περιπτώσεις μοιάζουν τόσο ζωντανά και φρέσκα, καθώς ο ταξικός αντίπαλος δεν εγκατέλειψε ποτέ τις προσπάθειες ιδεολογικής και οργανωτικής διάβρωσης του επαναστατικού κόμματος από τα μέσα, χρησιμοποιώντας ανάλογες μεθόδους και ιδεολογήματα. Οι αναγνώστες όμως είναι χρήσιμο να γνωρίζουν το συγκεκριμένο ιστορικό υπόβαθρο της κάθε φορά διαπάλης, ώστε να μπορούν να χρησιμοποιούν αποτελεσματικά το κοφτερό μεθοδολογικό εργαλείο της λενινιστικής ανάλυσης και στη σημερινή διαπάλη. Η ΚΟΜΕΠ θα συνεχίσει το επόμενο χρονικό διάστημα τα αφιερώματα στη λενινιστική κληρονομιά, με αφορμή και τη φετινή επέτειο των 100 χρόνων από το θάνατο του ηγέτη των μπολσεβίκων.

Τα άρθρα του Β. Ι. Λένιν «Οι διαφωνίες στο εργατικό κίνημα της Ευρώπης» και «Ο ρεφορμισμός στη ρωσική σοσιαλδημοκρατία» γράφτηκαν την περίοδο 1910-1911, χρόνια στροφής στην κοινωνικο-πολιτική ζωή της Ρωσίας. Η περίοδος της κυριαρχίας της απολυταρχικής αντίδρασης, που άρχισε ύστερα από την ήττα της επανάστασης του 1905, πλησίαζε στο τέλος της. Μεγάλωνε η συγκέντρωση της παραγωγής και του κεφαλαίου, η αριθμητική αύξηση του προλεταριάτου και η συγκέντρωσή του σε μεγάλες επιχειρήσεις. Δυνάμωνε η ανάπτυξη μιας νέας επαναστατικής κρίσης.

Από την πολιτική προσφυγιά στο Παρίσι, ο Λένιν παρακολουθούσε προσεκτικά όλες τις εκδηλώσεις της πολιτικής δραστηριότητας της εργατικής τάξης, ολόκληρου του λαϊκού κινήματος. Μπροστά στο κόμμα της εργατικής τάξης έμπαινε το καθήκον να τεθεί επικεφαλής της αναπτυσσόμενης επαναστατικής ανόδου και να την καθοδηγήσει. Το Κόμμα όμως περνούσε την περίοδο εκείνη μια βαθιά πολιτικο-οργανωτική κρίση, με διαφορετικές ομάδες στο εσωτερικό του να τορπιλίζουν την οργανωτική του ενότητα και την πάλη του στη βάση σταθερών επαναστατικών αρχών. Ο Λένιν και οι μπολσεβίκοι πολέμησαν αδυσώπητα τις διάφορες αυτές ομάδες, υπεράσπισαν τις βάσεις της μαρξιστικής θεωρίας από τις διαστρεβλώσεις της εκ μέρους του ρεφορμισμού και του αναρχοσυνδικαλισμού.

Στο άρθρο «Οι διαφωνίες στο εργατικό κίνημα της Ευρώπης», ο Β. Ι. Λένιν στέκεται αναλυτικά στις αιτίες που τροφοδοτούσαν στην εποχή του τα κύρια ρεύματα που παρέκκλιναν από το Μαρξισμό στον τομέα της θεωρίας και της πολιτικής. Επισημαίνει ότι τις βασικές αιτίες των παρεκκλίσεων πρέπει να τις αναζητεί κανείς στο οικονομικό σύστημα και στο χαρακτήρα της ανάπτυξης όλων των καπιταλιστικών χωρών. Οι φορείς αυτών των παρεκκλίσεων στους κόλπους του εργατικού κινήματος δέχονται την επίδραση της αστικής και μικροαστικής κοσμοαντίληψης, ερμηνεύουν μονόπλευρα και αντιδιαλεκτικά τα γνωρίσματα του εργατικού κινήματος που προσιδιάζουν στη μια ή την άλλη φάση της ανάπτυξής του και καταλήγουν να «ανάγουν τη μονομέρεια σε θεωρία».

Έτσι, οι αναθεωρητές (οπορτουνιστές, ρεφορμιστές) αρνούνται την αναγκαιότητα του επαναστατικού άλματος και προβάλλουν τις μεταρρυθμίσεις στα πλαίσια του καπιταλισμού ως μερική πραγματοποίηση του σοσιαλισμού. Οι αναρχικοί, αντίθετα, αρνούνται την ανάγκη της «ψιλοδουλειάς», της συστηματικής, επίμονης δουλειάς μέσα στις μάζες, πράγμα που στην ουσία τούς οδηγεί στο να παραιτούνται από τη συγκέντρωση δυνάμεων για την προετοιμασία της επανάστασης. «Και οι πρώτοι και οι δεύτεροι φρενάρουν το πιο βασικό, το πιο επείγον ζήτημα: τη συσπείρωση των εργατών σε οργανώσεις μεγάλες, ισχυρές … διαποτισμένες από το πνεύμα της ταξικής πάλης, που να έχουν σαφή επίγνωση των σκοπών τους και να διαπαιδαγωγούνται με την πραγματική μαρξιστική κοσμοαντίληψη».

Ο Λένιν αποκάλυψε με εξαιρετική βαθύτητα και ολόπλευρα τις πηγές που γεννούσαν το ρεφορμισμό, στο άρθρο του «Ο ρεφορμισμός στη ρωσική σοσιαλδημοκρατία». Λόγω της ανάπτυξης του καπιταλισμού στη Ρωσία και της γρήγορης ανόδου του εργατικού κινήματος, έγραφε, η αστική τάξη πέρασε σε καινούργια τακτική, προβάλλοντας το σύνθημα «μεταρρυθμίσεις ενάντια στην επανάσταση». Με αντάλλαγμα μεσοβέζικες παραχωρήσεις και ασήμαντες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, επιχειρούσε να υπονομεύσει την ενότητα της εργατικής τάξης, να δυσκολέψει την πραγματοποίηση της κοινωνικής επανάστασης, αξιοποιώντας και μια σειρά δυνάμεις και ομάδες στις γραμμές του εργατικού κινήματος. Στις συνθήκες της Ρωσίας ο ρεφορμισμός τρεφόταν και από την οικονομική καθυστέρηση της χώρας, από την τάση της μεγάλης μάζας των μικροϊδιοκτητών να ταλαντεύεται. Ο Λένιν χαρακτήριζε την απάρνηση του συνθήματος της ηγεμονίας του προλεταριάτου σαν την πιο χοντροκομμένη μορφή ρεφορμισμού στη ρωσική σοσιαλδημοκρατία. Τόνιζε ότι «την κοινωνική επανάσταση του προλεταριάτου δεν μπορούμε ούτε καν να την φανταστούμε … χωρίς μια ολοκληρωτική ρήξη ανάμεσα στα οπορτουνιστικά, μικροαστικά και στα προλεταριακά, επαναστατικά στοιχεία».

Άμεση αφορμή για τη συγγραφή από τον Β. Ι. Λένιν του βιβλίου «Η προλεταριακή επανάσταση και ο αποστάτης Κάουτσκι» (Νοέμβρης 1918) αποτέλεσε η μπροσούρα του τελευταίου «Η δικτατορία του προλεταριάτου», στην οποία διαστρέβλωνε τη μαρξιστική διδασκαλία για την προλεταριακή επανάσταση και τη δικτατορία του προλεταριάτου, συκοφαντούσε τη νεαρή σοβιετική εξουσία και προσπαθούσε με κάθε τρόπο να αμαυρώσει τη δράση του μπολσεβίκικου κόμματος.

Στο απόσπασμα του βιβλίου που παραθέτουμε («Αστική και προλεταριακή δημοκρατία») ο Λένιν αποκαλύπτει την προσπάθεια του Κάουτσκι να εξωραΐσει την αστική δημοκρατία, παρουσιάζοντάς την ως «καθαρή», έξω από τάξεις, δημοκρατία. Ο Λένιν επισημαίνει τον «ιστορικά περιορισμένο και συμβατικό χαρακτήρα του αστικού κοινοβουλευτισμού» και «τη χτυπητή αντίφαση ανάμεσα στην τυπική ισότητα που διακηρύσσει η “δημοκρατία” των καπιταλιστών και στους χιλιάδες πραγματικούς περιορισμούς και πονηριές, που μετατρέπουν τους προλετάριους σε μισθωτούς δούλους». Και η πιο δημοκρατική αστική δημοκρατία συνιστά στην ουσία δικτατορία της αστικής τάξης, δικτατορία των εκμεταλλευτών πάνω στις εργαζόμενες μάζες. Στον αντίποδά της μπορεί να υπάρξει μόνο η προλεταριακή δημοκρατία, η δημοκρατία για την τεράστια πλειοψηφία του πληθυσμού. Η ουσία της δικτατορίας του προλεταριάτου, όπως δείχνει ο Λένιν εκθέτοντας το χαρακτήρα και την πολιτική της σοβιετικής εξουσίας, είναι ακριβώς ο ανώτατος αυτός τύπος δημοκρατίας στην ταξική κοινωνία, μέχρι την οριστική εξάλειψη των τάξεων και την απονέκρωση κάθε κράτους, άρα και κάθε δημοκρατίας.

Τα έργα του Λένιν, που περιλαμβάνονται στο παρόν αφιέρωμα, διατηρούν και σήμερα όλη τη φρεσκάδα τους και την πολιτικο-ιδεολογική σημασία τους για την πάλη του επαναστατικού κινήματος στις μέρες μας. Οι φορείς των ρεφορμιστικών και οπορτουνιστικών αντιλήψεων μπορεί να έχουν αλλάξει ονόματα, να φτιασιδώνουν με διαφορετικές λεξούλες και ιδεολογήματα την αντεπαναστατική τους κατεύθυνση, αλλά τα καθήκοντα του πολιτικο-οργανωτικού διαχωρισμού και της ρήξης μαζί τους και της διαπάλης με την αταξική θεώρηση της «δημοκρατίας» παραμένουν θεμελιακά για τις επαναστατικές δυνάμεις στην πάλη για την εκπλήρωση της ιστορικής αποστολής της εργατικής τάξης. Σε σχέση με την εποχή που γράφει ο Λένιν τα συγκεκριμένα κείμενα, η ανάπτυξη του καπιταλισμού έβαλε στο περιθώριο τα προ-καπιταλιστικά υπολείμματα που έπαιρνε υπόψη της η στρατηγική των μπολσεβίκων στις αρχές του 20ού αιώνα (το σύνθημα της ολοκλήρωσης της αστικοδημοκρατικής επανάστασης). Δεν ακύρωσε όμως την αδήριτη αναγκαιότητα η εργατική τάξη και το κομμουνιστικό κόμμα να παίξουν τον πρωτοπόρο - ηγεμονικό τους ρόλο στις γραμμές της κοινωνικής συμμαχίας για τη νίκη και εδραίωση της επανάστασης και για την οικοδόμηση της νέας κοινωνίας του σοσιαλισμού-κομμουνισμού.