Την τελευταία δεκαετία ξεδιπλώθηκαν ευρείες ανακατατάξεις στο αστικό πολιτικό σύστημα. Αποτύπωναν την ανάγκη αναβάπτισης των αστικών πολιτικών δυνάμεων με στόχο την ενσωμάτωση-χειραγώγηση της λαϊκής δυσαρέσκειας. Αφορούσαν και ορισμένες ενδοαστικές αντιθέσεις σε σχέση με θέματα διαχείρισης της καπιταλιστικής οικονομίας και προτεραιοτήτων στις συμμαχίες.

Οι ανακατατάξεις αυτές αγκάλιασαν σχεδόν ολόκληρο το φάσμα των αστικών πολιτικών δυνάμεων, ενώ βασικό στοιχείο αποτέλεσε η ευρεία ανασύνθεση του σοσιαλδημοκρατικού πόλου, καθώς η φθορά του 
ΠΑΣΟΚ έκανε αναγκαία την προώθηση στο προσκήνιο του ΣΥΡΙΖΑ ως βασικής σοσιαλδημοκρατικής δύναμης αστικής διαχείρισης, προκαλώντας μια γενικότερη κινητικότητα και αναμόρφωση στο σοσιαλδημοκρατικό χώρο. Η αποδυνάμωση του μέχρι προ κρίσης παγιωμένου «δικομματισμού» ΝΔ-ΠΑΣΟΚ διαμόρφωσε το έδαφος για την εμφάνιση ενός «κατακερματισμού» στο αστικό πολιτικό σύστημα, ο οποίος ήταν σχετικά άγνωστος για τα εγχώρια πολιτικά δεδομένα μετά από το 1974, με εμφάνιση κομμάτων με κοινοβουλευτική εκπροσώπηση (ΔΗΜΑΡ, ΠΟΤΑΜΙ, 
ΑΝΕΛ, Ένωση Κεντρώων, Χρυσή Αυγή) ορισμένα από τα οποία, αν και με μικρή δύναμη, έπαιξαν δραστήριο ρόλο ως εφεδρείες στο σχηματισμό κυβερνήσεων συνεργασίας, όπως η ΔΗΜΑΡ και οι ΑΝΕΛ.

Τα περισσότερα από τα κόμματα αυτά είχαν τελικά βραχύβια κοινοβουλευτική παρουσία ή και κατά περίπτωση χρησιμοποιήθηκαν αντικειμενικά ως «κόμματα μιας χρήσης» στο πλαίσιο της ανασύνθεσης του αστικού πολιτικού-κομματικού συστήματος. Παρουσίαζαν συχνά συγκεχυμένα και αντιφατικά στοιχεία στην πολιτική τους φυσιογνωμία, ενσωματώνοντας διαφορετικές και θολές πολιτικές προσεγγίσεις, ορισμένα με έντονο το προσωπικό στίγμα του επικεφαλής του κόμματος ή ακόμη και με στοιχεία καιροσκοπισμού.

Η ταχύτατη πορεία σοσιαλδημοκρατικοποίησης του ΣΥΡΙΖΑ μετά από το 2012, και η ανάδειξή του σε κυβερνητικό κόμμα, πορεία που έγκαιρα είχε διαβλέψει το ΚΚΕ στις αναλύσεις του, δεν μπορούσε παρά να προκαλέσει και ορισμένες φυγόκεντρες τάσεις στις γραμμές του, ως αντανάκλαση και της λαϊκής δυσαρέσκειας μετά από την υπογραφή του 3ου «Μνημονίου». Το φαινόμενο αυτό οδήγησε και στη δημιουργία μιας σειράς πολιτικών κινήσεων (ΛΑΕ, «Πλεύση Ελευθερίας», ΜΕΡΑ25 κτλ.) που επιχείρησαν να συντηρήσουν τη δήθεν ριζοσπαστική «αντιμνημονιακή» ρητορική στο επίκεντρο της πολιτικής αντιπαράθεσης και να εμφανιστούν ως «αντισυστημικές» δυνάμεις. Τα στελέχη τους είχαν όμως ήδη παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στην κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ το 2015.

Το ΜΕΡΑ25 ουσιαστικά εμφανίστηκε στις ευρωεκλογές του 2019. Προβλήθηκε εκτεταμένα από τα ΜΜΕ. Επιχειρεί να αυτοπαρουσιαστεί ως «κληρονόμος» του ΣΥΡΙΖΑ του 2015, παρουσιάζοντας παραπλανητικά ως δήθεν «εναλλακτικό», «ριζοσπαστικό» κι «εφικτό» το πρόγραμμα με το οποίο ο ΣΥΡΙΖΑ ανήλθε στην αστική διακυβέρνηση. Αναπαράγει το μύθο περί «σκληρής» διαπραγμάτευσης και τη λαϊκή παραπλάνηση του δημοψηφίσματος του 2015 που κατέληξε στην ψήφιση του 3ου «Μνημονίου», εγκαλώντας το ΣΥΡΙΖΑ ότι εγκατέλειψε τις αρχές του και προσχώρησε στη λογική ότι δεν υπάρχει εναλλακτική διέξοδος από τη σημερινή πολιτική διαχείρισης του καπιταλισμού.

Το ΜΕΡΑ25 έχει ισχυρές διεθνείς διασυνδέσεις στον ευρύτερο σοσιαλδημοκρατικό χώρο, στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ. Εμφανίζεται ως τμήμα του διεθνούς δικτύου DiEM 25, (Κίνημα για τη Δημοκρατία στην Ευρώπη 2025) στο οποίο συνενώνονται και συνεργάζονται κόμματα από μια σειρά ευρωπαϊκές χώρες, ορισμένα από τα οποία διαθέτουν και κοινοβουλευτική εκπροσώπηση, αν και περιορισμένη [π.χ. το κόμμα Alternativet (Εναλλακτική) στη Δανία, το Razem (Μαζί) στην Πολωνία κ.ά.]. Στο DiEM 25 έχουν εκφράσει τη στήριξή τους διάφορες προσωπικότητες του λεγόμενου «προοδευτικού» αστικού κόσμου (Σλ. Ζίζεκ, Ν. Τσόμσκι, Τ. Νέγκρι, Ν. Κλάιν, ο σκηνοθέτης Κεν Λόουτς, ο οικονομολόγος Τζ. Γκάλμπρεϊθ, ο Τζ. Ασάνζ των Wikileaks κ.ά.).

Υπενθυμίζουμε ότι ο ιδρυτής του Γ. Βαρουφάκης είχε προχωρήσει πριν μερικά χρόνια στην ίδρυση της λεγόμενης Προοδευτικής Διεθνούς μαζί με τον Μπ. Σάντερς, ηγετική φυσιογνωμία της λεγόμενης «Αριστεράς» του Δημοκρατικού Κόμματος των ΗΠΑ και υποψήφιο για το χρίσμα των Δημοκρατικών στις επερχόμενες προεδρικές εκλογές. Επίσης, διατηρεί στενές επαφές και με τη βρετανική σοσιαλδημοκρατία και τον Τζ. Κόρμπιν, ηγέτη των Εργατικών.¹

Το ΜΕΡΑ25 αντλεί μεγάλο μέρος των πολιτικών του διακηρύξεων από την ατζέντα που θέτουν σε διεθνές επίπεδο αυτές οι δυνάμεις, κυρίως με άξονα την εμβάθυνση της ΕΕ και τη λεγόμενη «πράσινη μετάβαση», απηχώντας ανάγκες και στοχεύσεις τμημάτων του κεφαλαίου στο διεθνή ανταγωνισμό, όπως θα αναφερθεί αναλυτικότερα στη συνέχεια.

Για να απευθυνθεί και να συσπειρώσει διαφορετικά ακροατήρια, το ΜΕΡΑ25 χρησιμοποιεί ευέλικτη τακτική και εναλλασσόμενα προσωπεία («αριστερό», κοσμοπολίτικο, εθνικο-ανεξαρτησιακό, φιλελεύθερο κτλ.). Είναι χαρακτηριστικό ότι στην κριτική που ασκεί προς την κυβέρνηση της ΝΔ «στεναχωριέται...» γιατί, όπως αναφέρει, «βλέπουμε μια τάση όχι προς φιλελεύθερη κατεύθυνση, αλλά βλέπουμε μια τάση προς ολιγοπωλιακές ρυθμίσεις υπέρ συγκεκριμένων προσοδοφόρων συμφερόντων».² Με τις θέσεις του υποστηρίζει συνεπώς έναν «καλό» φιλελευθερισμό, αλλά δίχως μονοπώλια, λες και μπορεί να υπάρξει τέτοιος στις συνθήκες του σύγχρονου καπιταλισμού!

Αυτοπροσδιορίζεται ως ένας χώρος συνεύρεσης διαφορετικών ιδεολογικών ρευμάτων στο έδαφος ενός «μίνιμουμ κοινού προγράμματος» που στόχο έχει τη σταθεροποίηση. Φτάνει στο σημείο να εγκαλεί τις δυνάμεις που επιδιώκουν την ανατροπή του καπιταλισμού με φαιδρά επιχειρήματα. Ειδικότερα αναφέρει, επί της ουσίας, ότι «αντίθετα με κάποιους συντρόφους μας της Αριστεράς που θεωρούν, όπως το 1929, ότι η κατάρρευση του καπιταλισμού είναι καλό πράγμα γιατί θα έρθει ο σοσιαλισμός, εμείς πιστεύουμε ότι η άτακτη κατάρρευση του καπιταλισμού μόνο το ναζισμό ενισχύει».³

Ενσωματώνει επίσης έντονα στοιχεία του «κοσμοπολιτισμού» του κεφαλαίου στηρίζοντας την ΕΕ, ενώ επίσης προβάλλει και τις ανάγκες ορισμένων αστικών εκσυγχρονισμών στην Ελλάδα (για την υποβοήθηση της καπιταλιστικής κερδοφορίας), θυμίζοντας την «εκσυγχρονιστική», «ευρωπαϊστική» φρασεολογία σοσιαλδημοκρατικών δυνάμεων του λεγόμενου «εκσυγχρονισμού» σε προηγούμενη φάση.

Σήμερα, το ΜΕΡΑ25 βρίσκεται σε φάση παραπέρα επεξεργασίας των θέσεων που δημοσίευσε προεκλογικά, στην πορεία προς το 1ο Συνέδριό του που έχει εξαγγελθεί για το Φλεβάρη του 2020.

Τα αστικά πολιτικά κόμματα μπορούν να λειτουργήσουν αποτελεσματικότερα ως διαχειριστές της πολιτικής υπέρ των επιχειρηματικών συμφερόντων όταν εμφανίζουν τις πολιτικές τους προτάσεις ως συμφέρουσες για το σύνολο της κοινωνίας (ανεξάρτητα δηλαδή από κοινωνικές τάξεις) και όσο πιο πετυχημένα συγκαλύπτουν τις πολύμορφες διασυνδέσεις τους με τους επιχειρηματικούς ομίλους. Το γεγονός αυτό δεν αναιρεί ότι, πέραν των έμμεσων διασυνδέσεων που υπάρχουν πάντα, αφού τα αστικά κόμματα τελικά είναι φορείς της αστικής πολιτικής και ιδεολογίας, σε κάθε καπιταλιστική χώρα υπάρχει ένα πυκνό δίκτυο διασυνδέσεων των επιχειρηματικών ομίλων με τα αστικά κόμματα και τους βουλευτές τους, ανεξάρτητα από το αν οι χρηματοδοτήσεις προς τους πολιτικούς εκπροσώπους εμφανίζονται με άμεσο ή έμμεσο τρόπο.

Ειδικότερα, τα αστικά κόμματα τροφοδοτούνται και με στελέχη κατάλληλα προετοιμασμένα για την προώθηση της αστικής πολιτικής μέσα από τη θητεία τους είτε σε κορυφαία ακαδημαϊκά ιδρύματα είτε μέσα στον ίδιο το διοικητικό μηχανισμό των μονοπωλιακών ομίλων. Τέτοια στελέχη εμφανίζονται τις περισσότερες φορές με τον αέρα του τεχνοκράτη καθηγητή ή επιστήμονα ερευνητή, που έρχεται δήθεν να δώσει ένα φρέσκο αέρα στον «αρτηριοσκληρωτικό» μηχανισμό των αστικών κομμάτων. Οι ακαδημαϊκές περγαμηνές τους εμφανίζονται ως εχέγγυα της αμεροληψίας τους στην υλοποίηση της πολιτικής από υπουργικές ή βουλευτικές θέσεις. Αποκρύπτεται έτσι ότι στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων η ίδια η κατεύθυνση της ακαδημαϊκής έρευνας αυτών των στελεχών, πριν την είσοδό τους στην πολιτική σκηνή, εντάσσεται με ασφυκτικό σχεδόν τρόπο στους σχεδιασμούς της αστικής πολιτικής, τόσο διαμέσου της χρηματοδότησης πανεπιστημιακών τμημάτων και ινστιτούτων από επιχειρηματικούς ομίλους όσο και μέσα από μια πλατιά διαδεδομένη προσαρμογή (και αυτολογοκρισία) σε ατομικό επίπεδο στις κυρίαρχες εκφράσεις της αστικής ιδεολογίας και σκέψης.

Στην περίπτωση του ΜΕΡΑ25, ο ίδιος ο ιδρυτής του αποτελεί τυπικό παράδειγμα ενός τέτοιου αστού ακαδημαϊκού που τροφοδότησε, μετά από μια πολύχρονη καριέρα σε πανεπιστήμια των ΗΠΑ και της Αυστραλίας, την αστική πολιτική σκηνή, ενώ η αστική του καταγωγή και οι οικογενειακές του διασυνδέσεις παρέχουν επιπλέον εχέγγυα για τη συνειδητή, δίχως αυταπάτες και συγχύσεις, εξυπηρέτηση της πολιτικής υπέρ του κεφαλαίου. Στα χρόνια της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης η δήθεν «ετερόδοξη» οικονομική αντίληψη του Γ. Βαρουφάκη, που κινούνταν βέβαια ανέκαθεν στις ράγες της αστικής οικονομικής σκέψης, προβλήθηκε εκτεταμένα μέσα από τα αστικά ΜΜΕ και μέσα από μελέτες και υλικά του ΙΝΕ-ΓΣΕΕ⁴ και άλλων ινστιτούτων. Αξιοποιήθηκε για να καλλιεργηθεί το δήθεν αντισυστημικό, εναλλακτικό προφίλ του ΣΥΡΙΖΑ και για να καλλιεργηθεί μέσα στα λαϊκά στρώματα η αντίληψη ότι, παρά τη «σκληρή» διαπραγμάτευση του πρώτου εξάμηνου του 2015, ήταν αναπόφευκτη η υπογραφή του 3ου Μνημονίου λόγω του αρνητικού συσχετισμού δυνάμεων. Και, παρόλο που έμοιαζε στην αρχή να πετάχτηκε στην άκρη σα στυμμένη λεμονόκουπα όταν επιτέλεσε το ρόλο του, φάνηκε στην πορεία ότι η αστική τάξη είχε πιο μακροπρόθεσμους σχεδιασμούς για το πρόσωπό του.

Η πολύ συγκεκριμένη πορεία του Γ. Βαρουφάκη επιβεβαιώνει ότι το κόμμα στο οποίο ηγείται δεν μπορεί να αποτελέσει μια ριζοσπαστική, αντικαπιταλιστική δύναμη. Άλλωστε, αναμφισβήτητη είναι η στενή διασύνδεσή του με σημαντικούς εκπροσώπους του κεφαλαίου, όπως με το μεγαλοκαπιταλιστή Τζορτζ Σόρος και τα πολλά ιδρύματα και δεξαμενές σκέψης που αυτός χρηματοδοτεί.

Ορισμένες πλευρές που φαίνεται να αποτυπώνουν την πολύ στενή διασύνδεση του ΜΕΡΑ25 (και των Ευρωπαίων συνεργατών του) με τις αντιλήψεις και τους μηχανισμούς κορυφαίων εκπροσώπων του χρηματιστικού κεφαλαίου όπως ο Σόρος είναι οι εξής:

1. Ο Γ. Βαρουφάκης συνδέεται με το Institute for New Economic Thinking (ΙΝΕΤ), μια «δεξαμενή σκέψης» που ιδρύθηκε στις ΗΠΑ το 2009 με μια αρχική δωρεά 50 εκατομμυρίων δολαρίων από τον Σόρος (αργότερα χρηματοδοτήθηκε και από άλλους εκπροσώπους του χρηματιστικού κεφαλαίου, όπως ο Ντέιβιντ Ροκφέλερ, ο Πολ Βόλκερ κτλ.).⁵ Η ιστοσελίδα του ΙΝΕΤ περιλαμβάνει το βιογραφικό και άρθρα του.⁶ Έχει συμμετάσχει ως ομιλητής σε 3 από τα ετήσια συνέδρια του ΙΝΕΤ (2012, 2015, 2016), στο πρώτο σε πάνελ σχετικά με «το μέλλον της Ευρώπης» μαζί με τον Σόρος.

2. Άρθρα και συνεντεύξεις του δημοσιεύονται πολύ τακτικά στην ιστοσελίδα του Open Democracy, μιας πολιτικής ιστοσελίδας με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο, που χρηματοδοτείται και από το δίκτυο του Σόρος Open Society Foundation (χρηματοδότηση της ιστοσελίδας υπάρχει και από το Ίδρυμα Φορντ, το National Endowment for Democracy της κυβέρνησης των ΗΠΑ κ.ά.). Η πιο πρόσφατη δημοσίευση του Βαρουφάκη είναι μια συνέντευξη στις 15.10.2019 με το χαρακτηριστικό τίτλο: «Ο μόνος τρόπος να φύγει ένα σκληρό Brexit από το τραπέζι είναι να εκλεγεί ο Τζέρεμι Κόρμπιν».

Χρειάζεται να επισημανθεί ότι το ίδρυμα Open Society Foundation του Σόρος χρηματοδοτεί από το 1993 διάφορες ομάδες σε δεκάδες χώρες του κόσμου για την προώθηση της «δικαιοσύνης, της εκπαίδευσης, της δημόσιας Υγείας, των ανεξάρτητων ΜΜΕ, της δημοκρατικής συμμετοχής». Πέρα από την έμμεση προώθηση των οικονομικών συμφερόντων του συγκεκριμένου μεγαλοκαπιταλιστή, οι δραστηριότητες του ιδρύματός του στρώνουν το έδαφος για τους σχεδιασμούς των ιμπεριαλιστικών επιτελείων σε διάφορες γωνιές του πλανήτη: Από την Ουκρανία (στήριξη της «πορτοκαλί επανάστασης») έως το Πακιστάν, και από τα Βαλκάνια (στήριξη της ανόδου του Ζ. Ζάεφ στην πρωθυπουργία για την πιο γρήγορη προώθηση συμφωνίας για το «Μακεδονικό») έως τις χώρες της Αφρικής. Το παράρτημα του ιδρύματος στην Ελλάδα ξεκίνησε να λειτουργεί το 2013 και χρηματοδοτεί διάφορες ΜΚΟ για τη στήριξη φτωχών λαϊκών στρωμάτων και προσφύγων, με επίκεντρο συνοριακές περιοχές που βρίσκονται στο μάτι του ιμπεριαλιστικού «κυκλώνα» (Βόρεια Ελλάδα, νησιά του Αιγαίου).

3. Η πρόταση για την ίδρυση της λεγόμενης Προοδευτικής Διεθνούς πρωτοδημοσιεύτηκε το 2016⁷ στην ιστοσελίδα του Project Syndicate, ενός παγκόσμιου δικτύου μέσων ενημέρωσης που χρηματοδοτείται και μέσω του Open Society Foundation. To Project Syndicate χρησιμοποιείται πολύ συχνά από τον ίδιο τον Σόρος για τη δημοσίευση των απόψεών του πάνω σε διάφορα ζητήματα.⁸

4. Το 2011-2012 ο Γ. Βαρουφάκης εξέφρασε δημόσια τη θετική εκτίμησή του για τις απόψεις του Σόρος πάνω στην κρίση της Ευρωζώνης και το μέλλον της ΕΕ, εκτιμώντας ότι προσέγγιζαν τις δικές του.⁹ Πριν την αρθρογραφία αυτή είχε υπάρξει αυτό που ο ίδιος ο Βαρουφάκης με περηφάνια ονομάζει «διάλογο μέσω κοινού γνωστού οικονομολόγου».¹⁰ Δίχως να σταθούμε εδώ στην ουσία των αντιλήψεων των Σόρος και Βαρουφάκη, η διαφαινόμενη σύμπλευση του δήθεν «ετερόδοξου» οικονομολόγου με ένα από τα γεράκια του χρηματιστικού κεφαλαίου οφείλει να προβληματίζει κάθε τίμιο εργαζόμενο.

Ο Βαρουφάκης θεωρούσε δε τόσο σημαντικές τις προτάσεις/απόψεις του Σόρος, που τις ενσωμάτωσε στις επικαιροποιημένες εκδοχές των δικών του προτάσεων. Αξίζει να σημειωθεί ότι στη δημόσια απάντηση που έδωσε ο Βαρουφάκης στις κατηγορίες για διασυνδέσεις με τον Σόρος περιγράφει με σχεδόν διθυραμβικούς τόνους τη σύγκρουση του μεγαλοκαπιταλιστή με την Τράπεζα της Αγγλίας το 1992 σχετικά με το σύστημα συναλλαγματικών ισοτιμιών στην τότε ΕΟΚ και υποστηρίζει ότι «υπό μια έννοια λοιπόν ο Soros “ευθύνεται” για τη δημιουργία του κοινού νομίσματος».

Οι παραπάνω πλευρές καταδεικνύουν ότι το ΜΕΡΑ25 βρίσκεται σε μια στενή διαδικασία αλληλοτροφοδότησης με τους ιδεολογικοπολιτικούς μηχανισμούς του κεφαλαίου. Ο ιδρυτής του συμμετέχει σε διεθνή συνέδρια για να προβάλλει τη δική του ικανότητα και διαθεσιμότητα στο να αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο στη διαχείριση των προβλημάτων του διεθνούς καπιταλιστικού συστήματος. Κινείται φυσικά στα όρια της πολιτικής γελοιότητας η άποψη ότι «το διάβολο τον πολεμάει καλύτερα όποιος τον έχει υπηρετήσει και, μέσα από αυτήν την εμπειρία, έχει γίνει ορκισμένος εχθρός του».¹¹

Το κυριότερο είναι η σταθερή πολιτική συμπόρευσή του στους διακηρυγμένους στόχους που προωθούνται, και με τις ανοιχτές παρεμβάσεις του Σόρος, για το μέλλον των Δ. Βαλκανίων, τις εξελίξεις στη Βόρεια Μακεδονία (συνάντηση με τον Ζόραν Ζάεφ στο Νταβός το Γενάρη του 2019) και στην Αλβανία (συναντήσεις με τον Έντι Ράμα), καθώς και για το μέλλον της ΕΕ και την προώθηση του «πράσινου New Deal». Είναι αποκαλυπτικά τα άρθρα του Βαρουφάκη, που αναφέρθηκαν παραπάνω, σχετικά με τις προτάσεις του Σόρος για την ΕΕ, στα οποία επιχαίρει για την υιοθέτηση από το μεγαλοκαπιταλιστή πλευρών της δικής του πρότασης και θεωρεί ότι βρίσκεται σε μια διαδικασία γόνιμου διαλόγου μαζί του.

Είναι φανερό ότι ένας τέτοιος διάλογος με τις κορυφές της αστικής τάξης τίποτα καλό και προοδευτικό δεν μπορεί να περιέχει για την εργατική τάξη και τα άλλα λαϊκά στρώματα όπου Γης. Μόνο νέα δεινά προμηνύει, καθώς έχει στόχο να βρει λύσεις για την κερδοφόρα τοποθέτηση των υπερσυσσωρευμένων κεφαλαίων, λύσεις που, ανεξάρτητα από την απόχρωσή τους, έχουν ως κεντρική προϋπόθεση το να φθηναίνει η εργατική δύναμη.

Για να γίνουν καλύτερα κατανοητές οι θέσεις του ΜΕΡΑ25, πρέπει να σημειώσουμε ότι, ανεξάρτητα από τα ιδεολογήματα που χρησιμοποιεί το κόμμα αυτό, αυτές αποτυπώνουν, σε τελευταία ανάλυση, τις οξυμένες ενδοαστικές αντιθέσεις που εξελίσσονται διεθνώς, στο έδαφος της υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου, της επιβράδυνσης της διεθνούς οικονομίας και του ενδεχομένου μιας νέας κρίσης που θα αγκαλιάζει τα ισχυρά καπιταλιστικά κράτη.

Ένα τμήμα του κεφαλαίου προβάλλει τη λεγόμενη πράσινη ανάπτυξη ως νέα «ατμομηχανή» της οικονομίας, ενώ ειδική μορφή αυτής της προσέγγισης είναι το «όραμα» ενός «Πράσινου New Deal», που πρωτοαναπτύχθηκε στις ΗΠΑ και τελικά αποκτάει ένα χαρακτήρα ευρύτερο από μια απλή πολιτική πράσινης ανάπτυξης, με το «Πράσινο» να γίνεται επιθετικός προσδιορισμός στο New Deal¹². Πρόκειται δηλαδή για μια πρόταση που, στο όνομα της προστασίας του περιβάλλοντος, προωθεί εκτεταμένες αλλαγές στην οικονομία, απόσυρση υποδομών (μέσων μεταφοράς, μονάδων παραγωγής κτλ.) και αντικατάστασή τους από νέες, «πράσινες», με κρατική στήριξη των επενδύσεων. Ουσιαστικά, η λύση αυτή προωθεί μια ευρεία απαξίωση κεφαλαίου με ταχύτερους ρυθμούς. Φυσικά, βρίσκει σθεναρή αντίσταση από άλλες μερίδες του κεφαλαίου, που θα χάσουν αν προωθηθεί, και μεταξύ των δύο πλευρών αναπτύσσεται διαπάλη. Στο εσωτερικό των ΗΠΑ, η αντίθεση αυτή έχει σχεδόν ευθύγραμμη αντιστοίχηση στο «δίπολο» υποστηρικτών και αντιπάλων της κυβέρνησης Τραμπ. Η κάθε πλευρά έχει διεθνή παρουσία, επιστημονικά και πολιτικά ινστιτούτα, think tanks και μεγάλες προσωπικότητες του «επιχειρηματικού χώρου» που εντάσσονται σ’ αυτήν, ενώ διαπλέκεται με τις ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις, όπως τις αντιθέσεις ΗΠΑ - ΕΕ και ΗΠΑ - Ρωσίας/Κίνας.

Το ΜΕΡΑ25 αποτελεί, ίσως, τον πιο αυθεντικό εκφραστή αυτών των απόψεων στην Ελλάδα, κάτι που αποτυπώνεται τόσο στις θέσεις του όσο και στις διεθνείς αναφορές του. Οι σχέσεις του με μια σειρά ιδρύματα, όπως αυτά που βρίσκονται στη στεφάνη του Τζορτζ Σόρος, είναι χαρακτηριστικές. Φυσικά, το ΜΕΡΑ25 δεν είναι ο μοναδικός φορέας των συγκεκριμένων απόψεων. Τα τελευταία χρόνια σχεδόν όλα τα αστικά πολιτικά κόμματα υιοθέτησαν πλευρές ενός «πράσινου» καπιταλισμού: Από την «πράσινη ανάπτυξη» του Γ. Παπανδρέου στην «πράσινη Αριστερά» του ΣΥΡΙΖΑ έως τις πράσινες επενδύσεις και την υιοθέτηση του γερμανικού πράσινου επενδυτικού πακέτου από τη ΝΔ. Η υιοθέτησή τους σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό από ολόκληρο το αστικό πολιτικό φάσμα αντανακλά ορισμένους προβληματισμούς στο πλαίσιο του κεφαλαίου, όπως και τις διεθνείς αναφορές του, αλλά δε σηματοδοτεί για την ώρα το οριστικό αποτέλεσμα στην ενδοαστική διαπάλη.

Η πολιτική πρόταση του ΜΕΡΑ25 για την ελληνική καπιταλιστική οικονομία, που αποτελεί το κύριο αντικείμενο του παρόντος άρθρου, δανείζεται μια σειρά πλευρές από παλιότερες θεωρίες της «σχολής της εξάρτησης», θεωρίες που έχουν μια μακρά ιστορική παράδοση και στη χώρα μας¹³. Η ίδια η έννοια της «χρεοδουλοπαροικίας» που χρησιμοποιεί το κόμμα αυτό για να χαρακτηρίσει τη σημερινή Ελλάδα παραπέμπει άμεσα στις θεωρίες αυτές, κοινό χαρακτηριστικό των οποίων είναι ότι εμφανίζουν τον ελληνικό καπιταλισμό ως καθυστερημένο και υπανάπτυκτο. Οι ιστορικές ρίζες της λεγόμενης χρεοδουλοπαροικίας αναζητούνται στο «εγχώριο ολιγαρχικό καθεστώς» και στην «αρχιτεκτονική ΕΕ-Ευρωζώνης».¹⁴ Ο ελληνικός καπιταλισμός παρουσιάζεται από το ΜΕΡΑ25 ως ένας στρεβλός, μεταπρατικός καπιταλισμός, μια που οι καπιταλιστικές επιχειρήσεις αναπτύχθηκαν κάτω από τις φτερούγες του «πατερναλιστικού κράτους». Υποστηρίζεται ότι οι μετέπειτα εξελίξεις της δεκαετίας του ’70 (κρίση του 1973, άρση του τελωνειακού προστατευτισμού για την ένταξη στην ΕΟΚ) σάρωσαν αυτό το οικοδόμημα στην Ελλάδα, μεταφέροντας ένα σημαντικό κομμάτι της επιχειρηματικής δράσης και της απασχόλησης στον κρατικό τομέα.

Σύμφωνα με την ανάλυση του ΜΕΡΑ25, στην εξελικτική αυτή πορεία οι προστατευόμενοι κεφαλαιοκράτες μετατράπηκαν σε «διαπλεκόμενους προσοδοθήρες», μέσα από τη διασπάθιση των κοινοτικών κονδυλίων, ενώ σε μια επόμενη φάση ο ιδιωτικός δανεισμός από τις «ανόητες γαλλο-γερμανικές τράπεζες» οδήγησε στην «πυραμιδική μεγέθυνση» των στρωμάτων αυτών (εργολάβοι, εγχώριες τράπεζες, ΜΜΕ)¹⁵. Το σπάσιμο της φούσκας της «ισχυρής» Ελλάδας οδήγησε στην παρέμβαση των ισχυρών καπιταλιστικών χωρών για να εξασφαλίσουν τις τράπεζές τους, στην παροχή μεγάλων δανείων, στην καθίζηση της ελληνικής οικονομίας και στη μετατροπή της Ελλάδας σε «αποικία χρέους».

Οι ανισότιμες εξαρτήσεις στις σχέσεις των ασθενέστερων καπιταλιστικών οικονομιών με τα ισχυρότερα κράτη αποσπώνται από το κοινωνικο-οικονομικό περιεχόμενο του μονοπωλιακού καπιταλισμού, με αποτέλεσμα να συσκοτίζεται η πραγματική ανάπτυξη των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής σε χώρες όπως η Ελλάδα. Η αστική τάξη της Ελλάδας δεν υπήρξε διαχρονικά αμέτοχη και έρμαιο στους ιμπεριαλιστικούς σχεδιασμούς. Συμμετείχε ενεργά σε όλη τη μεταπολεμική περίοδο στους ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς, προσυπέγραφε όλες τις αντιδραστικές πολιτικές και οικονομικές συμφωνίες, πάντα βέβαια από υποδεέστερη θέση στην ιμπεριαλιστική πυραμίδα στη βάση του μεταξύ τους συσχετισμού. Το αστικό κράτος έπαιξε στη μεταπολεμική Ελλάδα το ρόλο που κάθε αστικό κράτος παίζει στην πορεία ανάπτυξης κάθε καπιταλιστικής οικονομίας στη μια ή την άλλη φάση της: Στήριξε ενεργά και ποικιλόμορφα, και μέσα από την ανάπτυξη επιχειρηματικής δραστηριότητας, τα συμφέροντα του κεφαλαίου, τους όρους αναπαραγωγής του. Η καπιταλιστική κρίση δεν ήταν «εισαγόμενη», δεν προκλήθηκε από τη δράση των ξένων κερδοσκόπων, αλλά προέκυψε από τις ίδιες τις αντιφάσεις της καπιταλιστικής ανάπτυξης στο εσωτερικό της χώρας, παρόλο που οι δυσκολίες στη διαχείριση επηρεάστηκαν και από τη θέση της Ελλάδας στην Ευρωζώνη.

Τελικά, το ΜΕΡΑ25 καταλήγει στη θέση πως η δήθεν στρεβλή ανάπτυξη του ελληνικού καπιταλισμού επιβάλλει μια διαχειριστική πολιτική που θα συνταιριάζει τα συμφέροντα των λαϊκών στρωμάτων και της «δημιουργικής επιχειρηματικότητας»¹⁶, βάζοντας στο στόχαστρο μόνο τους «διαπλεκόμενους ολιγάρχες». Πρόκειται για μια αντίληψη που σπρώχνει την εργατική τάξη στην αγκαλιά των δήθεν υγιών μερίδων της αστικής τάξης (που θυμίζει την πάλαι ποτέ «εθνική αστική τάξη»), παρασύροντάς την στο να παλεύει κάτω από ξένες σημαίες. Τα ιδεολογήματα που ντύνουν παρόμοιες αντιλήψεις μπορεί να διαφοροποιούνται, ανάλογα με το χαρακτήρα της μιας ή της άλλης πολιτικής δύναμης που τις προβάλλει. Σε κάθε περίπτωση όμως έχουν στόχο να συγκαλύψουν την ταξική ουσία αυτών των προτάσεων, να παραπλανήσουν τα λαϊκά στρώματα. Στην ίδια κατεύθυνση λειτουργούν και τα λεγόμενα από το κόμμα Βαρουφάκη ότι πρέπει «η πολιτική και οικονομική εξουσία να εκπορεύεται από τους πολλούς και όχι από τους διαπλεκόμενους ολιγάρχες» ή ότι η Ελλάδα στην οποία προσβλέπει θα είναι «αντιμονοπωλιακή ... [γιατί] η συγκέντρωση οικονομικής ισχύος υπονομεύει όχι μόνο τη δημοκρατία, αλλά και την ευημερία».¹⁷

Παρά τη συστηματική προσπάθεια του Γ. Βαρουφάκη να προβάλλει στην πρώτη γραμμή, ως έναν ιδιόμορφο τίτλο τιμής της παρουσίας του στο αστικό πολιτικό σκηνικό, την υποτιθέμενα σκληρή διαπραγματευτική στάση του απέναντι στα όργανα της ΕΕ το πρώτο εξάμηνο του 2015¹⁸, το πολιτικό πρόγραμμα του κόμματός του είναι στενά αγκυρωμένο στην αναγκαιότητα ύπαρξης κι εμβάθυνσης της ΕΕ. Τοποθετούμενο από τη σκοπιά ενός δήθεν διεθνιστικού «ριζοσπαστικού ευρωπαϊσμού», το Μανιφέστο του ΜΕΡΑ25 τονίζει ότι «όσο σαθρά κι αν είναι τα θεμέλια της ΕΕ, όσο κι αν θεμελιώθηκε ως καρτέλ βιομήχανων και τραπεζιτών, όσο αυταρχική κι αν είναι, η αποδόμηση της ΕΕ γιγαντώνει τη μισαλλοδοξία, ενισχύει τον αποπληθωρισμό και πριμοδοτεί τις πιο μισανθρωπικές πολιτικές δυνάμεις της ηπείρου μας». Το ίδιο το όνομα του κόμματος (και του ευρωπαϊκού ανάλογού του DiEM25) παραπέμπει στο έτος 2025 ως δήθεν ορόσημο για «το πόσο στενό είναι το περιθώριο του χρόνου» προκειμένου να διασωθεί η ΕΕ.¹⁹

Η θέση για την ΕΕ θεμελιώνεται και με τον ισχυρισμό ότι στο πλαίσιο της ΕΕ μπορούν να εφαρμοστούν πολιτικές «προς όφελος όλων των ευρωπαϊκών λαών ταυτόχρονα», αρκεί να προηγηθεί ο «εκδημοκρατισμός» της. Ως κεντρικό σύνθημα στο συγκεκριμένο ζήτημα υιοθετείται το: «Εντός της ΕΕ. Εναντίον αυτής της ΕΕ», με τερματισμό της «ανεύθυνης υπακοής ... που σκοτώνει την ελπίδα μιας κοινής ευρωπαϊκής ευημερίας».²⁰ Οι όρκοι πίστης του Βαρουφάκη στην ΕΕ έχουν μακρά ιστορία: Στην τελευταία ομιλία του ως υπουργού Οικονομικών στο Eurogroup της 27.6.2015 εμφανιζόταν να ανησυχεί μήπως πληγεί η αξιοπιστία του «ως οργάνου δημοκρατικών αποφάσεων το οποίο αποτελείται από κράτη-μέλη που μοιράζονται όχι μόνο ένα κοινό νόμισμα, αλλά και κοινές αξίες».²¹

Οι υποσχέσεις για φιλολαϊκή αλλαγή της ΕΕ συσκοτίζουν τον αντιδραστικό χαρακτήρα της. Εμφανίζουν την ΕΕ ως ένα ουδέτερο γήπεδο όπου αναμετρώνται οι δυνάμεις της προόδου και της συντήρησης, κρύβοντας ότι η ΕΕ αποτελεί από την ίδρυσή της μια αντιλαϊκή διακρατική ιμπεριαλιστική συμμαχία.

Η ΕΕ εκφράζει τα συμφέροντα του κεφαλαίου, των μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων απέναντι στην εργατική τάξη, στους λαούς. Στηρίζει τους μονοπωλιακούς ομίλους των κρατών της ΕΕ στο διεθνή ανταγωνισμό με τους αντίστοιχους των ΗΠΑ, της Ιαπωνίας, της Κίνας, της Ρωσίας.

Οι αντιλαϊκές κατευθύνσεις της για να γίνει φθηνότερη η εργατική δύναμη, για να προχωρούν οι ιδιωτικοποιήσεις, για να ολοκληρωθεί η εμπορευματοποίηση της παιδείας και της υγείας εφαρμόζονται σε όλα τα κράτη-μέλη, με στόχο την αύξηση των κερδών του κεφαλαίου. Αυτές οι κατευθύνσεις δεν προέρχονται από τις εμμονές κάποιων νεοφιλελεύθερων πολιτικών. Αποτελούν στρατηγική στήριξης της ανταγωνιστικότητας των ευρωπαϊκών μονοπωλίων και στη φάση της κρίσης και στη φάση της ανάκαμψης. Γι’ αυτό κι εφαρμόζονται σήμερα απ’ όλες τις αστικές κυβερνήσεις, δεξιές, σοσιαλδημοκρατικές, συνεργασίας ή «ευρωσκεπτικιστικές».²² Αυτές υπηρέτησε και ο ιδρυτής του ΜΕΡΑ25 ως υπουργός Οικονομικών της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ το 2015.

Ταυτόχρονα, το ΜΕΡΑ25 αποσιωπά την επίδραση του νόμου της ανισόμετρης ανάπτυξης και τον ανταγωνισμό των κρατών-μελών στο εσωτερικό της ΕΕ, που καθιστά αδύνατη την οικοδόμηση ισότιμων σχέσεων μεταξύ των κρατών-μελών της.

Η «εμβάθυνση» της ΕΕ με πιο ισχυρές δομές ενιαίας διακυβέρνησης και η σταδιακή μετατροπή της σε ομοσπονδία κρατών-μελών, ακόμα και αν μπορούσε να υλοποιηθεί, θα σηματοδοτούσε την ενιαία και πιο αποφασιστική εφαρμογή των αντιδραστικών κατευθύνσεων σε βάρος των λαών. Υπάρχει ήδη πείρα από τη λειτουργία του μηχανισμού της «Ενισχυμένης Οικονομικής και Δημοσιονομικής Εποπτείας», με τις συστάσεις ανά χώρα, και το «Ευρωπαϊκό Εξάμηνο», που εποπτεύει την εφαρμογή πολιτικής «μνημονίου διαρκείας» σε όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ.

Το συγκεκριμένο πλέγμα των οικονομικών μέτρων που συνιστούν τα βάθρα του προγράμματος της «Ευρωπαϊκής Άνοιξης» (της κοινής λίστας σε επίπεδο ΕΕ στην οποία συμμετείχε το ΜΕΡΑ25) χαρακτηρίζεται από μια προφανή αγωνία να διατηρηθεί αλώβητο το ευρωενωσιακό οικοδόμημα και να καλλιεργηθούν αυταπάτες ότι τα συμφέροντα των λαϊκών στρωμάτων μπορούν να συνταιριαστούν με αυτά του κεφαλαίου. Αποκαλυπτική για τις αυταπάτες που καλλιεργεί το πρόγραμμα αυτό, είναι η θέση ότι τα κέρδη της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη χρηματοδότηση ενός Ταμείου «για την καταπολέμηση της φτώχειας» (σε ύψος 100 δισ.), η θέση για να περιέλθει το 10% των μετοχών των μεγάλων επιχειρήσεων σε ένα «Ευρωπαϊκό Ταμείο Πλούτου ... με διανομή των μερισμάτων σε όλους τους Ευρωπαίους πολίτες» και η θέση που υποστηρίζει ότι η ΕΚΤ μπορεί να εκμηδενίσει «με μια μονοκονδυλιά» τα επιτόκια αποπληρωμής του δημόσιου χρέους.²³

Το ΜΕΡΑ25 διαχωρίζεται από τα «ευρωσκεπτικιστικά» ρεύματα των διάφορων αποχρώσεων, αναδεικνύοντας απέναντί τους πλευρές και όψεις που δήθεν κάνουν αναγκαία την ύπαρξη της λυκοσυμμαχίας. Είναι χαρακτηριστική η ακόλουθη τοποθέτηση: «Όταν ευρωσκεπτικιστές μάς προκαλούν να δώσουμε ένα παράδειγμα που η ΕΕ να είναι απαραίτητη, η ανάγκη προστασίας των πολιτών από τους ισχυρούς με πρόσβαση σε ψηφιακές τεχνολογίες είναι ένα από τα παραδείγματα που δίνουμε ... οι εταιρίες δε μας πουλάνε πια προϊόντα –πουλάνε εμάς και τα προσωπικά μας δεδομένα, εμπορευματοποιούν τους χρήστες μετατρέποντάς μας και τα προσωπικά μας δεδομένα στο προϊόν το οποίο, χωρίς να μας ρωτούν, αγοράζουν και πωλούν. Πράγματι, λοιπόν, ο πολίτης χρειάζεται νομοθετική προστασία.»²⁴ Και προβάλλει ως πρότυπα τέτοιας νομοθεσίας διάφορες οδηγίες της ΕΕ (π.χ. GDPR - «Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων») ή δήθεν πιο αυστηρούς νόμους χωρών όπως η Γερμανία, την ώρα που η ΕΕ καθημερινά ενισχύει τους μηχανισμούς παρακολούθησης και ελέγχου της λεγόμενης «ριζοσπαστικοποίησης».

Στο ζήτημα του ενιαίου νομίσματος, το ΜΕΡΑ25 προβάλλει ως «ελαττωματικό» –για τις ανάγκες του λαού– τον τρόπο σχεδιασμού και λειτουργίας της Ευρωζώνης, ως κάτι που οδηγεί αναπόδραστα σε ένα φαύλο κύκλο λιτότητας. Περιορίζει την κριτική του στο Σύμφωνο Σταθερότητας που συνοδεύει το ευρώ, γενικότερα στην περιοριστική δημοσιονομική πολιτική, συγκαλύπτοντας ότι η συμπίεση των λαϊκών εισοδημάτων, η όξυνση της εκμετάλλευσης είναι αναγκαιότητες του κεφαλαίου και της αναπαραγωγής του, ανεξάρτητα από τη μορφή του νομίσματος και το είδος της δημοσιονομικής διαχείρισης. Γι’ αυτό εξάλλου η πολιτική διασφάλισης φθηνής εργατικής δύναμης ακολουθείται εξίσου στη Βρετανία, στη Σουηδία, στη Δανία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες που δεν έχουν ως νόμισμα το ευρώ.

Παρά την κριτική που ασκεί στον τρόπο δημιουργίας της Ευρωζώνης και στην «πρόωρη» είσοδο της Ελλάδας σε αυτήν, υποστηρίζει ότι μετά από τη δημιουργία της «το κόστος εξόδου είναι μεγάλο, τόσο για τη χώρα που εξέρχεται όσο και για την υπόλοιπη Ευρώπη».²⁵

Η θέση αυτή αποτελεί, από τη μία, θέση αρχών υπέρ του ευρώ και, από την άλλη, συγκαλύπτει τις αντιφάσεις αυτής της οικονομικής και νομισματικής ένωσης λόγω της ανισόμετρης ανάπτυξης του καπιταλισμού που γεννάει και ισχυρές φυγόκεντρες τάσεις που, κατά το ΜΕΡΑ25, «είναι αυτές οι οποίες θριαμβεύουν».²⁶ Παράλληλα, υποβαθμίζει τους σχεδιασμούς διάφορων αστικών επιτελείων για δημιουργία ενός στενού πυρήνα χωρών με ενιαίο νόμισμα, με την έξοδο χωρών όπως η Ελλάδα, η Πορτογαλία ή και η Ιταλία.

Το ΜΕΡΑ25 προτείνει ένα πακέτο μέτρων «θεραπείας» της Ευρωζώνης (ένα Ευρωπαϊκό New Deal - «επτά τομές»²⁷) που θα την μετατρέψει δήθεν σε «περιοχή κοινής ευημερίας», αποτρέποντας και την έξοδο χωρών όπως η Ελλάδα από αυτήν. Το προτεινόμενο πλέγμα περιλαμβάνει μέτρα που είτε αφορούν συνολικές αναγκαιότητες του κεφαλαίου (π.χ. η απαλλαγή από μέρος των ιδιωτικών χρεών ή η μείωση της φορολογίας) είτε αφορούν απαιτήσεις επιμέρους εγχώριων κεφαλαίων, όπως του ελληνικού (μείωση δημόσιου χρέους και διοχέτευση ζεστού χρήματος στην αγορά μέσω των μειωμένων πλεονασμάτων) είτε αφορούν ανεδαφικές προτάσεις συγκερασμού των αντιτιθέμενων ταξικών συμφερόντων.

Οι άξονες της συνεργασίας του ΜΕΡΑ25 με κόμματα όπως το Εργατικό στη Βρετανία γίνεται προσπάθεια να εμφανιστούν ως ριζοσπαστικοί, («καταπολέμηση της φοροδιαφυγής της ολιγαρχίας, δημιουργία νέου πλαισίου περιορισμού του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, νέες μορφές εκδημοκρατισμού της οικονομίας μέσα από την κοινωνική ιδιοκτησία μέρους των επιχειρήσεων» κτλ.). Στην πραγματικότητα συνιστούν μια προσαρμοσμένη και περιορισμένη έκδοση στις νέες συνθήκες της παλιάς παραδοσιακής άποψης περί «μικτής οικονομίας». Σε τελική ανάλυση, είναι ένα φύλλο συκής για την ενσωμάτωση των εργατικών μαζών που συμπιέζονται όλο και περισσότερο μπροστά και στη νέα επερχόμενη καπιταλιστική κρίση. Εξάλλου, η ίδια η ιστορία του Εργατικού Κόμματος είναι διάσπαρτη από τέτοιους συνθηματολογικούς πομφόλυγες.

Η ανάλυση του οικονομικού προγράμματος του ΜΕΡΑ25 αποκαλύπτει το ρόλο του κόμματος αυτού ως σημαιοφόρου της καπιταλιστικής ανάπτυξης, των λεγόμενων «πραγματικών» επενδύσεων. Το πρόγραμμά του περιλαμβάνει μέτρα πολύπλευρης στήριξης της κερδοφορίας του κεφαλαίου και μέτρα διαχείρισης της ακραίας φτώχειας σύμφωνα με τις κατευθύνσεις της ΕΕ. Οι αναφορές του κόμματος αυτού ότι, σε ένα αόριστο μέλλον μιας καπιταλιστικής «κανονικότητας», θα είναι η πάλη των τάξεων αυτή που θα αποφασίζει τον καταμερισμό «οφελών και ζημιών» μεταξύ εργασίας και κεφαλαίου, αποτελεί μια ακόμα εκδοχή από το χιλιοακουσμένο αστικό παραμύθι περί «δίκαιης ανάπτυξης».

• Τα περί «πραγματικών επενδύσεων» είναι αποπροσανατολιστικά. Αναφέρονται στις παραγωγικές επενδύσεις, που πάντα υλοποιούνται σε φάσεις καπιταλιστικής ανάπτυξης, εν μέρει ακόμα και σε φάσεις κρίσης.

Αποκρύπτεται έτσι ότι σε κάθε επένδυση κίνητρο για τον αντίστοιχο επιχειρηματικό όμιλο είναι η επίτευξη της κερδοφορίας, και κυρίως συγκαλύπτει ότι η διασφάλιση της κερδοφορίας απαιτεί αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης της εργατικής δύναμης.

• Στο πεδίο της φορολογίας το ΜΕΡΑ25, στο όνομα της μετανάστευσης τόσο εργατικών χεριών όσο και κεφαλαίου, προτείνει μείωση της φορολογίας των μεγάλων επιχειρήσεων από 29% σε 26%²⁸, των μεσαίων επιχειρήσεων σε 20% και των μικρών σε 15%, μείωση του μέγιστου συντελεστή ΦΠΑ από 24% σε 15% και 18%, σταδιακή κατάργηση της προπληρωμής φόρων (με πλήρη κατάργηση εντός 3ετίας), κατάργηση του φόρου αλληλεγγύης για εισοδήματα κάτω των 30.000€, διατήρηση του αφορολόγητου ορίου και μείωση των συντελεστών για εισοδήματα από 12.000€ έως 15.000€. Οι παραπάνω προτάσεις (όπως και ανάλογες προτάσεις άλλων αστικών κομμάτων, ορισμένες από τις οποίες βρίσκονται και σε μια πορεία εφαρμογής), παρά τη φαινομενικά διαταξική τους απεύθυνση, δε θίγουν και δε θέλουν να θίξουν το βαθιά ταξικό χαρακτήρα του σημερινού φορολογικού συστήματος, όπου το συντριπτικό μέρος των άμεσων και έμμεσων φόρων καταβάλλεται από τα λαϊκά στρώματα. Γι’ αυτόν το λόγο, οι προτάσεις του για τη φορολογία δεν αγγίζουν τη νόμιμη φοροασυλία του μεγάλου κεφαλαίου (φοροαπαλλαγές, ελάχιστη έως καθόλου φορολόγηση των επενδύσεων κ.ά.) λόγω της οποίας δεν καταβάλλει πρακτικά παρά ελάχιστη φορολογία.

• Ο πυρήνας της οικονομικής πρότασης διαχείρισης του ΜΕΡΑ25 είναι η γνωστή σοσιαλδημοκρατική τοποθέτηση για ένα μίγμα πολιτικής με μεγαλύτερα (τουλάχιστον σε επίπεδο προπαγάνδας) περιθώρια δημοσιονομικής χαλάρωσης από αυτά που προβάλλουν τα άλλα αστικά κόμματα. Ισχυρίζεται πως το μίγμα αυτό βρίσκεται σε σύγκρουση με τους «στόχους των δανειστών» και πως είναι δήθεν ικανό να βγάλει την ελληνική καπιταλιστική οικονομία από έναν κύκλο ύφεσης και λιτότητας και να ανοίξει το δρόμο για «πραγματικές» επενδύσεις²⁹, συγκαλύπτοντας φυσικά πως η ίδια η καπιταλιστική ανάπτυξη των προηγούμενων 14 χρόνων οδήγησε στην τελευταία κρίση. Βασικές πλευρές του προτεινόμενου σχεδίου είναι η μείωση των στόχων για τα πρωτογενή πλεονάσματα³⁰, η κατάργηση της προπληρωμής του φόρου των επιχειρήσεων «με αντάλλαγμα μεγάλη αύξηση του κατώτατου μισθού, έτσι ώστε οι μισθοί και οι εισφορές στα ταμεία να μεγαλώσουν», η μετατροπή του ΤΑΙΠΕΔ σε «αναπτυξιακή τράπεζα» και το πέρασμα των μετοχών της στα ασφαλιστικά ταμεία.

Οι προτάσεις αυτές δε διαφέρουν, σε τελευταία ανάλυση, από τις θέσεις της ΝΔ που συναρτά τις αυξήσεις μισθών από την παραγωγική επέκταση και την κερδοφορία, την τόνωση της εμπορευματικής κυκλοφορίας και την προώθηση μέσα από ποικίλους δρόμους της ιδιωτικοποίησης της Ασφάλισης. Η μείωση των πλεονασμάτων δεν είναι ταξικά ουδέτερη. Το συντριπτικό μέρος της όποιας μείωσης θα κατευθυνθεί, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, προς τους επιχειρηματικούς ομίλους. Σε κάθε περίπτωση, μια ορισμένη αύξηση του κατώτατου μισθού (που βρίσκεται στις προτάσεις, αλλά και την πρακτική όλων των αστικών κομμάτων) δεν έρχεται σε σύγκρουση με την τάση μείωσης του μέσου μισθού, που αποτελεί το βασικό ζητούμενο για την ανάκαμψη της καπιταλιστικής κερδοφορίας.

• Το ΜΕΡΑ25 εστιάζει στο δημόσιο χρέος ως την πιο βασική αιτία των σημερινών προβλημάτων, αποσυνδέοντάς το από το συνολικότερο πλέγμα πολιτικών προς όφελος του κεφαλαίου. Θεωρεί το χρέος «μη βιώσιμο» και υπεύθυνο για τις πολιτικές «ανατροφοδοτούμενης» λιτότητας που εφαρμόζονται για να το εξυπηρετήσουν (βλ. ετήσια πλεονάσματα).

Πρόκειται για τη γνωστή συλλογιστική που γνώρισε πλατιά διάδοση στα χρόνια της καπιταλιστικής κρίσης, με βασικό φορέα το ΣΥΡΙΖΑ, και που, ανεξάρτητα από το φιλολαϊκό της περιτύλιγμα, εκφράζει αναγκαιότητες της συνολικής καπιταλιστικής διαχείρισης στην Ελλάδα και όχι μόνο. Η «αναδιάρθρωση» του χρέους που προτείνεται έχει ως άξονά της την πλήρη αποπληρωμή του σε συσχέτιση με τους ρυθμούς ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας. Δε γίνεται φυσικά λόγος για διαγραφή ή κούρεμα του χρέους, παρακάμπτοντας τα ζητήματα του ποιος δημιούργησε το υπάρχον χρέος και ποιος θα επωμιστεί την αποπληρωμή του.

• Χαρακτηριστικό παράδειγμα του πώς το ΜΕΡΑ25 αντιλαμβάνεται την αποστολή του αστικού κράτους είναι η λεγόμενη «Δημόσια Εταιρία Αναδιάρθρωσης Ιδιωτικών Χρεών» (ΔΕΑΔΙΧ) που προτείνεται να αναλάβει τη διαχείριση όλων αδιάκριτα των «κόκκινων» δανείων (νοικοκυριών, επιχειρηματικών, τραπεζών). Πίσω από τη συγκεκριμένη πρόταση βρίσκεται η παρατήρηση ότι η πώληση «κόκκινων» δανείων από τις εγχώριες τράπεζες σε διάφορα funds και οι συνεπαγόμενοι πλειστηριασμοί των ακινήτων που αποτελούν ενέχυρο αυτών των δανείων μειώνουν προοπτικά, από διάφορα μονοπάτια, την αξία του χαρτοφυλακίου των τραπεζών και τις καθιστούν ευάλωτες απέναντι στην ΕΚΤ. Έτσι, παρά τις φραστικές διακηρύξεις για προστασία της πρώτης κατοικίας του δανειολήπτη, επίδικο της συγκεκριμένης πρότασης είναι η ομαλή και εύρυθμη λειτουργία των τραπεζών, η «παροχή ρευστότητας στην οικονομία». Πέρα από τα καινοφανή σχήματα ότι οι δανειολήπτες θα «καταβάλλουν ενοίκιο στη ΔΕΑΔΙΧ (για το δικαίωμα να παραμένουν στο σπίτι τους) το ύψος του οποίου προσδιορίζεται από την τοπική κοινωνία (π.χ. δήμο) με γνώμονα τα εισοδήματά τους και τις τοπικές συνθήκες»³¹, η πρότασή του για μεταφορά των «κόκκινων» δανείων σε μια δημόσια εταιρία –που θα απαιτεί κρατική χρηματοδότηση για να παραμείνει λειτουργική– φορτώνει, τελικά, το ιδιωτικό χρέος στις διάφορες μορφές του στις πλάτες του συνόλου των λαϊκών στρωμάτων. Ουσιαστικά πρόκειται για μια απαλλαγή των τραπεζών από τα κόκκινα δάνεια, μια πρόταση «κοινωνικοποίησης» των ζημιών, που δεν μπορεί παρά να φέρει στο μυαλό τη λεγόμενη «Σοσιαλμανία» των τελών της δεκαετίας του ’70, όπου το κράτος ανέλαβε όλες τις μεγάλες, προβληματικές, χρεωμένες επιχειρήσεις προς όφελος των ιδιοκτητών τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι και οι σχεδιασμοί της κυβέρνησης της ΝΔ, με την έγκριση της Επιτροπής Ανταγωνισμού της ΕΕ, προβλέπουν την παροχή κρατικών εγγυήσεων ύψους 9 δισ. ευρώ για ζημιές των τραπεζών στο πλαίσιο διαχείρισης των κάθε είδους προβληματικών δανείων.³²

• Στην ίδια κατεύθυνση, μιας πιο σχεδιασμένης διοχέτευσης υπερσυσσωρευμένων κεφαλαίων σε κερδοφόρες επενδύσεις, λειτουργεί και η πρόταση για μετατροπή του ΤΑΙΠΕΔ σε «Αναπτυξιακή Τράπεζα» που, χρησιμοποιώντας ως ενέχυρο την κρατική περιουσία, θα αντλεί πόρους και θα τους διοχετεύει σε δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις. Η χρησιμοποίηση κρατικής περιουσίας ως ενέχυρο για ιδιωτικές επενδύσεις και η προτεινόμενη μεταφορά των μετοχών της «Αναπτυξιακής Τράπεζας» στα ασφαλιστικά ταμεία αποκαλύπτουν ότι διακηρύξεις όπως ότι «η δημόσια περιουσία ρευστοποιείται προς ψίχουλα» και οι λεονταρισμοί για προσωρινό σταμάτημα των ιδιωτικοποιήσεων «έως ότου, τουλάχιστον, ανακάμψουν οι τιμές»³³ έχουν στόχο να καλλιεργηθούν αυταπάτες στα λαϊκά στρώματα, συνιστούν φύλλο συκής για να συγκαλυφθούν τα σχέδια για μια πιο οργανωμένη και κερδοφόρα αξιοποίησή της προς όφελος του κεφαλαίου.

• Η καλλιέργεια αυταπατών σχετικά με τους διάφορους μηχανισμούς του αστικού κράτους επεκτείνεται και στα ζητήματα της λειτουργίας και των αρμοδιοτήτων του αστικού κοινοβουλίου σχετικά με την καπιταλιστική οικονομία. Ασκώντας κριτική στις αστικές αντεγκλήσεις σχετικά με τις προανακριτικές επιτροπές, ο Βαρουφάκης τοποθετήθηκε από τη σκοπιά υπεράσπισης του «διαχωρισμού των εξουσιών» του αστικού κοινοβουλευτισμού και πρόβαλε ως λύση τη δημιουργία ενός «σώματος δίωξης πολιτειακού και μεγαλοεπιχειρηματικού εγκλήματος» που με τεχνοκρατική σύνθεση και υπό τον έλεγχο της Βουλής θα μπορεί δήθεν να ελέγξει αποτελεσματικά τα συγκεκριμένα θέματα.³⁴ Το ΜΕΡΑ25 αντιμετωπίζει, στην ουσία, το αστικό κοινοβούλιο ως αντιπροσωπευτικό λαϊκό θεσμό κι εμφανίζει το κοινοβούλιο ως έναν αταξικό μηχανισμό που μπορεί να τιθασεύσει τις «ακρότητες» και την «ασυδοσία» των επιχειρηματικών συμφερόντων. Σε παρόμοια κατεύθυνση, ενός δήθεν εκδημοκρατισμού των αποφάσεων του αστικού κράτους, κινούνται και τα λεγόμενα «Διαβουλευτικά Συμβούλια Κληρωτών και Εκλεγμένων Πολιτών», τη σύσταση των οποίων ως συμβουλευτικά - «συμμετοχικά» όργανα προτείνει το ΜΕΡΑ25 σε διάφορους τομείς (Παιδεία, Πολιτισμός, ΜΜΕ, Τοπική Διοίκηση κτλ.).

Η πρόταση του ΜΕΡΑ25 για την ελληνική καπιταλιστική οικονομία έχει ως έναν από τους κεντρικούς της άξονες τη λεγόμενη «πράσινη μετάβαση», παραλλαγή των σχεδιασμών περί «πράσινης οικονομίας/ανάπτυξης» που βρίσκονται τα τελευταία χρόνια στο επίκεντρο της συζήτησης στα αστικά επιτελεία στη χώρα μας και παγκόσμια. Υιοθετείται σε αυτήν ως δεδομένη η κυρίαρχη αντίληψη για το μέγεθος και τις συνέπειες της «κλιματικής αλλαγής» και προσδίδεται συλλογική ευθύνη στην ελληνική κοινωνία για τη μεταπολεμική ανάπτυξη, που «βασίστηκε στη λεηλασία των φυσικών πόρων».³⁵ Υποστηρίζεται ότι «τα συμφέροντα στη βάση των οποίων θα πρέπει να χτίσουμε συμμαχίες» περιστρέφονται γύρω από το λεγόμενο «Πράσινο New Deal».³⁶ Γίνεται προσπάθεια να ντυθούν με «πράσινο» χρώμα οι βασικοί κλάδοι της οικονομίας που αποτελούν σήμερα αναπτυξιακές προτεραιότητες της αστικής τάξης: Ενέργεια, μεταφορές, βιομηχανία, διαχείριση απορριμμάτων, τουρισμός, υδάτινοι πόροι κτλ. Οι συγκεκριμένες μάλιστα προτάσεις εντάσσονται σε ένα συνολικότερο σχέδιο που κάνει λόγο για την έκδοση ομολόγων αξίας 500 δισ. ευρώ κάθε χρόνο από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων για τη χρηματοδότηση ενός κοινοτικού οργανισμού που θα αναλάβει την υλοποίηση των «πράσινων επενδύσεων».³⁷

Στον κλάδο της ενέργειας προβάλλει ως στόχο την απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα έως το 2040 και την υποκατάστασή τους από τις ΑΠΕ, με «συνδυαστική αξιοποίηση των τοπικών δυνατοτήτων για γεωθερμία, ηλιακή ενέργεια, υδάτινη ενέργεια, βιομάζα, αλλά και ανεμογεννήτριες». Τάσσεται κατά της εξόρυξης και συνεκμετάλλευσης των υδρογονανθράκων στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, γιατί «θα μεγιστοποιήσει τις εντάσεις στην περιοχή, θα δημιουργήσει πεδίον δόξης λαμπρόν για την ελληνική και ξένη ολιγαρχία ... θα ανοίξει την όρεξη στους δανειστές οι οποίοι θα απαιτήσουν την άμεση αποπληρωμή των δανείων τους και θα έχει δεινές επιπτώσεις στο περιβάλλον»³⁸. Στην πρόσφατη συζήτηση στη Βουλή τάχτηκε ενάντια στην κύρωση των συμβάσεων εξόρυξης.³⁹

Η πρόταση του ΜΕΡΑ25 «κατά των εξορύξεων» σκόπιμα αποσυνδέει το ζήτημα της αξιοποίησης των ενεργειακών πηγών από τον εκάστοτε διαφορετικό τρόπο παραγωγής. Η πρότασή του συγκαλύπτει πως στον καπιταλισμό η αξιοποίηση οποιασδήποτε ενεργειακής πηγής, ακόμα και των ΑΠΕ, γίνεται με κριτήριο το κέρδος των μονοπωλιακών ομίλων και πάντα σε βάρος των λαϊκών αναγκών. Αντίθετα, στο έδαφος της κοινωνικής ιδιοκτησίας, ο κεντρικός σχεδιασμός της εργατικής εξουσίας μπορεί να διασφαλίσει την αξιοποίηση όλων των ενεργειακών πηγών με γνώμονα τη συνδυασμένη ικανοποίηση του συνόλου των κοινωνικών αναγκών (π.χ. εξάλειψη της ενεργειακής φτώχειας των νοικοκυριών, προστασία της υγείας των κατοίκων και του περιβάλλοντος, ασφάλεια των εργαζομενων, μείωση της ενεργειακής εξάρτησης της χώρας).

Η ανώδυνη κριτική του ΜΕΡΑ25 για τις συμβάσεις εξόρυξης στην Κρήτη περιορίζεται μόνο στις υπαρκτές συνέπειες για το περιβάλλον, αφήνοντας στο απυρόβλητο τα μεγάλα ζητήματα της ουσιαστικής ληστείας του εγχώριου ενεργειακού πλούτου από τους μονοπωλιακούς ομίλους, τα σχετικά ζητήματα μη κατοχύρωσης των κυριαρχικών δικαιωμάτων, την ενίσχυση των αμερικανικών βάσεων που σχετίζεται και με τον ενεργειακό έλεγχο της Ανατολικής Μεσογείου.

Γενικότερα, με τις τοποθετήσεις του αυτές, το ΜΕΡΑ25 φαίνεται να τάσσεται ολόθερμα με τη μεριά των μονοπωλιακών ομίλων που αναπτύσσονται γοργά στους τομείς των ΑΠΕ, στοιχείο που ευθυγραμμίζεται με τη γενική του τοποθέτηση στο μπλοκ της «πράσινης ανάπτυξης». Τέτοιες προτάσεις προβάλλονται στο φόντο οξύτατων ενδοϊμπεριαλιστικών ανταγωνισμών και συγκρούσεων μεταξύ ισχυρότατων μερίδων του κεφαλαίου. Έτσι, στην περιοχή μας ξεδιπλώνονται οι σχεδιασμοί των ενεργειακών κολοσσών για την εξόρυξη ορυκτών κοιτασμάτων, η προσπάθεια των ΗΠΑ, με όχημα τη συνεκμετάλλευση των κοιτασμάτων, να σταθεροποιήσουν τη Ν/Α πτέρυγα του ΝΑΤΟ, αλλά και η συνολικότερη ενεργειακή στρατηγική των ΗΠΑ που στηρίζει σε σημαντικό βαθμό τη μετατροπή τους σε καθαρό εξαγωγέα ενέργειας μέσα στα επόμενα χρόνια στα ορυκτά καύσιμα, πρώτα και κύρια στο υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG).⁴⁰ Η στρατηγική αυτή των ΗΠΑ έχει μια προφανή αντανάκλαση και στην Ελλάδα, και γιατί το ελληνικό εφοπλιστικό κεφάλαιο πρωταγωνιστεί στη μεταφορά του LNG, και γιατί υπάρχουν σχεδιασμοί για τη δημιουργία μεγάλων σταθμών αποθήκευσης/μεταφόρτωσής του σε διάφορες περιοχές της χώρας. Τα αστικά κόμματα, αν θέλουν να επιτελέσουν το ρόλο τους, οφείλουν να συνυπολογίζουν όλο αυτό το πλέγμα των συγκρουόμενων συμφερόντων.

Στον κλάδο των μεταφορών προβάλλεται ως στόχος η σταδιακή μείωση των χιλιομέτρων που διανύονται από συμβατικά αυτοκίνητα και η μετάβαση στην ηλεκτροκίνηση και τα μέσα σταθερής τροχιάς. Στη δε μεταποιητική βιομηχανία προτάσσεται η ανάπτυξη της «μικρής κλίμακας παραγωγής και επιχειρηματικότητας», αλλά και η παροχή φορολογικών κινήτρων στις επιχειρήσεις για επενδύσεις σε «πράσινες» τεχνολογίες.

Είναι φανερό στις παραπάνω προτάσεις ότι γίνεται μια συστηματική και έντεχνη προσπάθεια να συγκαλυφθεί η στήριξη επιχειρηματικών ομίλων που επενδύουν στις λεγόμενες «καθαρές μορφές ενέργειας» πίσω από όμορφα λόγια για προστασία του περιβάλλοντος και του πλανήτη. Στο πλαίσιο αυτό προωθούνται και ουτοπικά ιδεολογήματα που έρχονται σε αντίφαση με εγγενή χαρακτηριστικά του ίδιου του μονοπωλιακού καπιταλισμού (τη συγκεντροποίηση της παραγωγής σε μεγάλες επιχειρήσεις και την ύπαρξη των μικρότερων επιχειρήσεων ως μια συμπληρωματική στεφάνη γύρω τους).

Οι προτάσεις του ΜΕΡΑ25 συγκαλύπτουν πως δε συνιστά λύση για τα λαϊκά στρώματα η ούτως ή άλλως ουτοπική και εξωιστορική επιστροφή στη μικρής κλίμακας παραγωγή. Ο διευρυνόμενος κοινωνικός χαρακτήρας της παραγωγής αποτελεί ένα αντικειμενικά προοδευτικό φαινόμενο (σε σχέση με τη μικρή παραγωγή) στην ιστορία της κοινωνικής εξέλιξης, που μπορεί να ξεδιπλώσει τα οφέλη του για τα λαϊκά στρώματα μόνο μετά από την ανατροπή της αστικής εξουσίας.⁴¹

Οι αρνητικές επιπτώσεις της καπιταλιστικής ανάπτυξης στο περιβάλλον αξιοποιούνται σήμερα πολύπλευρα από τα αστικά επιτελεία για να στρογγυλέψουν τις αντιφάσεις του ίδιου του καπιταλισμού και ως εργαλείο αντιμετώπισης ορισμένων της οξυμένης υπερσυσσώρευσης κεφαλαίων που αναζητούν κερδοφόρα διέξοδο. Στόχος αυτής της πολυπλόκαμης εκστρατείας της αστικής τάξης και των αντίστοιχων προτάσεων των αστικών πολιτικών κομμάτων περί «πράσινης ανάπτυξης» είναι, πέρα από την αναζήτηση νέων πεδίων κερδοφόρων επενδύσεων μπροστά στο ενδεχόμενο μιας νέας κρίσης, και η ενσωμάτωση πλατιών λαϊκών στρωμάτων στην αυταπάτη ότι μπορεί να υπάρξει ένας πιο ανθρώπινος και πιο φιλικός προς το περιβάλλον καπιταλισμός.

Με τις πολιτικές και οικονομικές προτάσεις του το ΜΕΡΑ25 επαναφέρει βασικές πλευρές της προπαγανδιστικής ρητορικής που χαρακτήριζε το ΣΥΡΙΖΑ πριν το 2015 κι επιχειρεί να εκμεταλλευτεί μια θολή κι επιφανειακή λαϊκή δυσαρέσκεια από την «προδοσία» του ΣΥΡΙΖΑ με την «ανατροπή» του ΟΧΙ στο δημοψήφισμα και την υπογραφή του 3ου Μνημονίου. Σε αυτή του την προσπάθεια πολιτικής εξαπάτησης συγκαλύπτει κομβικά γεγονότα του πρώτου εξαμήνου του 2015 που αποκαλύπτουν ότι ο επικεφαλής του, ως υπουργός Οικονομικών της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, ποτέ δεν αμφισβήτησε βασικές επιλογές της φιλομονοπωλιακής πολιτικής που συναποφασιζόταν στα όργανα της ΕΕ.

Είναι εξόχως χαρακτηριστικά τα εξής γεγονότα:

1) Ήταν ο Γ. Βαρουφάκης που το Γενάρη του 2015, αντί να καταργήσει τα μνημόνια «με ένα νόμο και ένα άρθρο», επιδίωξε μια «συμφωνία-γέφυρα» μέχρι το καλοκαίρι του 2015, μια παράταση δηλαδή των αντιδραστικών μνημονιακών μέτρων, με επιλογή βέβαια την παραμονή της Ελλάδας στην Ευρωζώνη. Δεν πρόκειται για κάποιο στιγμιαίο λάθος, που σήμερα μπορεί να το προσπεράσει κανείς με μια απλή αυτοκριτική, όπως κάνει ο ίδιος, αλλά για το συνδετικό κρίκο ανάμεσα στα διαδοχικά προγράμματα, που και αυτός είχε έναν εξίσου αντιδραστικό χαρακτήρα.

2) Ήταν ο Βαρουφάκης που στις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ (9.2.2015) δήλωνε με κάθε επισημότητα ότι «θα καταθέσουμε και θα βάλουμε μπροστά βαθιές μεταρρυθμίσεις ... θα προσθέσουμε περί το 70% των μεταρρυθμίσεων ή δεσμεύσεων που υπάρχουν στο υπάρχον μνημόνιο, δεσμεύσεις με τις οποίες ως σώφρονες άνθρωποι δεν έχουμε καμία αντίρρηση, εφόσον βεβαίως το 30%, που κρίνουμε απαράδεκτες, είτε μπουν σε αναστολή είτε αφαιρεθούν». Σωστό και σώφρον λοιπόν το Μνημόνιο, κατά 70% τουλάχιστον.

3) Ο ίδιος παραδέχεται με περισσό ζήλο ότι, κατά τη διάρκεια των δήθεν σκληρών διαπραγματεύσεων, διακατεχόταν από «πλήρη διάθεση συμβιβασμού στα πάντα, και στις ιδιωτικοποιήσεις»,⁴² με μόνη εξαίρεση τη λήψη ενός νέου δανείου.

4) Στις 10.7.2015, μετά από το δημοψήφισμα και την αποπομπή του, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ έφερε για ψήφιση νομοσχέδιο ενός άρθρου που εξουσιοδοτούσε την κυβέρνηση να διαπραγματευτεί μια νέα δανειακή σύμβαση. Στην αιτιολογική έκθεση περιέχονταν με κάθε λεπτομέρεια τα μέτρα που θα περιλάμβανε η νέα σύμβαση-μνημόνιο: Αυξήσεις φόρου εισοδήματος, εισφοράς αλληλεγγύης, ΦΠΑ, τιμών εισιτηρίων, μειώσεις μισθών, ακατάσχετου κτλ.⁴³ Ο Γ. Βαρουφάκης, παρότι απών, θεώρησε αναγκαίο να υπερψηφίσει τα νέα βάρβαρα μέτρα που προετοιμάζονταν, με επιστολή του προς το προεδρείο της Βουλής.

Ανεξάρτητα από τις επιθέσεις που δέχτηκε και δέχεται ο Βαρουφάκης από διάφορους αστούς πολιτικούς για τα γεγονότα του 2015, είναι πεντακάθαρο ότι η διαπραγματευτική τακτική που ακολούθησε εκ μέρους της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ είχε μια σειρά βασικές σταθερές που θεωρούσαν ως αδιαπραγμάτευτο κεκτημένο το ευρωενωσιακό οικοδόμημα: Την επιθυμία αποφυγής της εξόδου από το ευρώ και τη χρήση μιας τέτοιας εξόδου ως απλό διαπραγματευτικό χαρτί («δεν υπήρχε τότε πιθανότητα να βγούμε από την Ευρωζώνη»), την πληρωμή του χρέους με σύνδεση του ρυθμού αποπληρωμής με την αύξηση του ΑΕΠ, την προσπάθεια εκμετάλλευσης αντιθέσεων μεταξύ των ισχυρών καπιταλιστικών κρατών και μέσα στο πλαίσιο της ίδιας της γερμανικής αστικής τάξης για τη στήριξη της θέσης του ελληνικού κεφαλαίου μέσα στην ΕΕ («καλύτεροι σύμμαχοί μας ήταν εν δυνάμει οι Μέρκελ και Ντράγκι»⁴⁴).

Το αποτέλεσμα της διαπραγμάτευσης του 2015 και η υπογραφή του 3ου δανειακού προγράμματος δε συνιστούν ούτε έναν επώδυνο συμβιβασμό που «μας» επιβλήθηκε λόγω ενός αρνητικού συσχετισμού, ούτε προϊόν ανικανότητας της διαπραγματευτικής ομάδας ή προδοσίας του Τσίπρα. Αντανακλούν τις επιδιώξεις και τα συμφέροντα των αστικών τάξεων σε Ελλάδα και ΕΕ, ακόμα και τις αντιθέσεις μεταξύ τους.

Το ΜΕΡΑ25 δεν ασκεί καμία ουσιαστική κριτική στο στρατηγικό σχεδιασμό του εγχώριου κεφαλαίου για ενίσχυση του ρόλου του στην περιοχή των Βαλκανίων - Ν/Α Ευρώπης. Παρά τις φραστικές κορόνες ότι το ΝΑΤΟ δεν έχει σήμερα λόγο ύπαρξης, ο Βαρουφάκης τονίζει ότι θα «ήταν λάθος να ξεκινήσουμε μια διαδικασία εξόδου από το ΝΑΤΟ αυτήν τη στιγμή. Θα έπρεπε να βοηθήσουμε στην ενοποίηση της ΕΕ, έτσι ώστε να μη χρειάζεται το ΝΑΤΟ και να καταπέσει από μόνο του».

Υιοθετεί ως «δίκαιη και ακριβή και για τους δύο λαούς» τη Συμφωνία των Πρεσπών, που στρώνει το έδαφος για την υλοποίηση αυτού του σχεδιασμού, για τη σταθεροποίηση και διεύρυνση των επενδύσεων στην περιοχή από τις χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ και της ΕΕ. Δηλώνει ότι υποστηρίζει το δικαίωμα «αυτοπροσδιορισμού ως Μακεδόνα» για όλους όσοι ζουν στη γεωγραφική περιοχή της αρχαίας Μακεδονίας, και στη συνέχεια καταδικάζει υποκριτικά τον αλυτρωτισμό απ’ όπου κι αν προέρχεται. Την ίδια στιγμή διευκρινίζει ότι η «μακεδονική ταυτότητα» των κατοίκων της ΠΓΔΜ ήταν το μόνο στοιχείο που σταμάτησε ένα γενικευμένο καταστροφικό εμφύλιο μεταξύ σλαβόφωνων και αλβανόφωνων κατοίκων, αποσιωπώντας την παρέμβαση των ιμπεριαλιστικών κέντρων που οξύνει τις αντιθέσεις στο εσωτερικό της χώρας.

Καλλιεργεί την αυταπάτη ότι στο πλαίσιο της συμφωνίας αυτής μπορεί να υπάρξει κάποιος διαχωρισμός στα ευρωατλαντικά συμφέροντα (μεταξύ καλής ΕΕ, που την επιζητούσε ο λαός της γειτονικής χώρας, και κακού ΝΑΤΟ) και ότι σε μια συμφωνία που υπογράφεται υπό τη σκέπη ισχυρών ιμπεριαλιστικών οργανισμών οι ενδοαστικοί ανταγωνισμοί για τα μερίδια αγορών στην περιοχή μπορεί να μην αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της. Έτσι, εγκαλεί τη Γαλλία για το μπλοκάρισμα της ενταξιακής πορείας της Βόρειας Μακεδονίας, αποδίδοντας την εξέλιξη αυτή σε ανταγωνισμούς με κεφάλαια που είναι ήδη τοποθετημένα στη χώρα αυτή (ελληνικά, ρωσικά κτλ.). Επισημαίνουμε ότι η συγκεκριμένη κριτική αφήνει τελείως εκτός κάδρου τη δράση του αμερικανικού παράγοντα στη γειτονική χώρα.

Απαραίτητο συμπλήρωμα αυτού του αστικού –αν και πολυσυλλεκτικού– ιδεολογικού στίγματος αποτελούν οι ολοένα και πιο συχνές αντικομμουνιστικές παρεμβάσεις του. Οι παρεμβάσεις αυτές έχουν επίσης ένα μεγάλο εύρος, κινούμενες από το «καρότο» του υπαινιγμού πολιτικής γειτνίασης με το ΚΚΕ μέχρι το «μαστίγιο» της ανοιχτής –αν και ύπουλης– επίθεσης στο Kόμμα και το σοσιαλισμό του 20ού αιώνα.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα του πρώτου αποτελούν οι δηλώσεις του ότι, δήθεν, «αν δεν υπήρχε το ΜΕΡΑ25, μάλλον ΚΚΕ θα ψήφιζα» και οι δήθεν εγκωμιασμοί του στο ΚΚΕ για τον τρόπο περιφρούρησης των πορειών του. Από την άλλη, έχει δηλώσει για το ΚΚΕ: «Θρηνώ για το μαξιμαλισμό τους (τίποτα δεν μπορεί να βοηθήσει, εκτός από την επανάσταση) που τους καθιστά ανήμπορους να αμφισβητήσουν το καθεστώς. Και φοβάμαι ότι η επανάσταση (αν συνέβαινε) θα ήταν ο εφιάλτης τους».

Το ύφος αυτών των τελευταίων δηλώσεων υπονοεί ότι ο Γ. Βαρουφάκης και το ΜΕΡΑ25 βρίσκονται στην πλευρά εκείνων που αγωνίζονται για το όραμα μιας διαφορετικής, πιο δίκαιης κοινωνίας, ενώ το ΚΚΕ δήθεν πρόδωσε ή προδίδει αυτόν τον αγώνα. Πρόκειται για μια επιχειρηματολογία η οποία αποτελεί απαραίτητο συστατικό στοιχείο κάθε αστικού κόμματος που ενσωματώνει στην επιχειρηματολογία του σοσιαλδημοκρατικά ή οπορτουνιστικά στοιχεία, όπως στο παρελθόν το ΠΑΣΟΚ ή ο ΣΥΡΙΖΑ. Αποτελεί μια ραφιναρισμένη αντικομμουνιστική επιχειρηματολογία η οποία στοχεύει στη ρυμούλκηση στον καπιταλιστικό μονόδρομο ανθρώπων οι οποίοι έχουν κάποια αγωνιστική διάθεση ή ανησυχία και με αυτόν τον τρόπο λειτουργεί συμπληρωματικά στην ανοιχτή επίθεση απέναντι στο στόχο της κοινωνικής απελευθέρωσης, του σοσιαλισμού-κομμουνισμού, την οποία ασκούν τα αστικά κόμματα με πιο ισχυρά φιλελεύθερα στοιχεία στο ιδεολογικό τους στίγμα.

Δεν είναι, φυσικά, σκοπός αυτού του άρθρου να απαντήσει στη διαστρέβλωση των ιστορικών γεγονότων και της δράσης του ΚΚΕ, όπως αυτή αναπαράγεται σχεδόν αυτολεξεί από αστικούς ιδεολογικούς φορείς και πολιτικά στελέχη. Εδώ θα αρκεστούμε στην ανάδειξη του πολιτικού θράσους ενός αστού πολιτικού με τη συγκεκριμένη πορεία υπηρεσιών προς το σύστημα, ο οποίος τολμά να αμφισβητεί τον επαναστατικό χαρακτήρα του ΚΚΕ. Απαντά στον Βαρουφάκη η ίδια η ζωή, το Πρόγραμμα, η ιστορία και η καθημερινή αγωνιστική δράση του ΚΚΕ.

Στην προσπάθειά του να εγκλωβίσει δυνάμεις με ριζοσπαστικές διαθέσεις, ο Γ. Βαρουφάκης αυτοπροβάλλεται επίσης ως «ασταθής μαρξιστής» (αρθρογραφία στο βρετανικό «Guardian» 2015-2018). Σ’ αυτή την κατεύθυνση διαστρεβλώνει βασικές μαρξιστικές θέσεις, καταθέτει ουτοπικές προτάσεις φιλολαϊκής διαχείρισης του συστήματος που «αγνοούν» τις νομοτέλειες λειτουργίας της καπιταλιστικής οικονομίας και ξορκίζει την όξυνση της ταξικής πάλης και την αμφισβήτηση του ρόλου ιμπεριαλιστικών συμμαχιών όπως η ΕΕ, με τη γνωστή κινδυνολογία ότι ανοίγουν δρόμο στις ακροδεξιές, εθνικιστικές και φασιστικές δυνάμεις. Ξεπερνά τα όρια της πολιτικής γελοιότητας, όταν ισχυρίζεται ότι ο Μαρξ, ο θεωρητικός της κοινωνικής απελευθέρωσης, «κατέληξε να παίζει με απλοϊκά αλγεβρικά μοντέλα στα οποία οι εργασιακές μονάδες (οι εργαζόμενοι) ήταν πλήρως ποσοτικοποιημένες».

Φυσικά, η προσπάθεια απονεύρωσης της μαρξιστικής κοσμοθεωρίας απ’ το επαναστατικό της περιεχόμενο, η υποβάθμιση της επιστημονικής σημασίας της ανακάλυψης του νόμου της αξίας και της υπεραξίας, η «αλλεργία» απέναντι στην τεκμηριωμένη ανάδειξη της αύξησης του βαθμού εκμετάλλευσης της εργατικής δύναμης στον καπιταλισμό, δεν αποτελεί κάποια πρωτότυπη παρέμβαση του Γ. Βαρουφάκη. Πολλοί αστοί καθηγητές υπηρέτησαν το σύστημα προβάλλοντας το ζήτημα της «ανθρώπινης ελευθερίας» αποσπασμένο απ’ τις επικρατούσες σχέσεις παραγωγής. Πολλοί κατέθεσαν επίσης χρεοκοπημένες ιστορικά διαχειριστικές προτάσεις «σωτηρίας» του καπιταλισμού απ’ τον ίδιο τον απάνθρωπο εκμεταλλευτικό χαρακτήρα του.

Οι προτάσεις και τοποθετήσεις του ΜΕΡΑ25 για τη Συνταγματική Αναθεώρηση αποκαλύπτουν από μία ακόμη σκοπιά το βαθιά αντιδραστικό χαρακτήρα αυτού του κόμματος, τον ιδιαίτερο ρόλο του στην προσπάθεια να αθωωθεί το σύστημα της εκμετάλλευσης και να καλυφθούν τα όποια κενά αφήνει ο ΣΥΡΙΖΑ στην προσπάθεια εγκλωβισμού της συνείδησης των λαϊκών στρωμάτων. Στον πυρήνα των προτάσεών του βρίσκεται η προσπάθεια να κρυφτεί με κάθε τρόπο η αντιδραστική, ταξική φύση κάθε αστικής δημοκρατίας και κάθε αστικού κράτους που, μέσα και από την κατοχύρωση της τυπικής ισότητας για μια σειρά δικαιώματα από το Σύνταγμα, θεμελιώνει σε αυτό το «όσιο των οσίων», το απαραβίαστο της ατομικής ιδιοκτησίας, δηλαδή την ουσιαστική ανισότητα και την εκμετάλλευση της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων.

Το αστικό Σύνταγμα παρουσιάζεται από το ΜΕΡΑ25 είτε ως «αρωγός του απαραίτητου αγώνα για την προστασία των ανθρώπων από την απαλλοτρίωση, την αλλοτρίωση, τον αυταρχισμό και την πλήρη απώλεια του δημοκρατικού ελέγχου πάνω σε αυτά που έχουν σημασία για τις ζωές των πολιτών», είτε ως «εργαλείο κατανόησης της δομής της εξουσίας σήμερα ... χρήσιμο εργαλείο για την πλειοψηφία των πολιτών, αλλά και για τις μειονότητες που πασχίζουν να προστατευτούν από τους ισχυρούς». Αλλού αναφέρεται πως «ένα Σύνταγμα δεν είναι τίποτα παραπάνω, πολύ παραπάνω, από μια ευχή και λίγο λιγότερο από μια κοινή δήλωση προθέσεων» ή ότι «το Σύνταγμα ως κείμενο έχει τεράστια σημασία. Μία του λέξη, ένα μικρό του άρθρο μπορούν να δώσουν δύναμη σε δημοκράτες, δύναμη σε λαϊκές μάζες, δύναμη στους αδύναμους έτσι ώστε να κάνουν τη διαφορά».⁴⁵

Αν προσπεράσουμε τις βαρύγδουπες διακηρύξεις (για «ριζοσπαστική ισότητα στα πολιτικά δικαιώματα», «επιστροφή του δήμου στη δημοκρατία», «ασυλία απ’ όλες τις μορφές εξουσίας, κρατικής, ολιγαρχικής, εργοδοτικής» κτλ.) και τα ευφάνταστα, δήθεν λαϊκο-νομοθετικά σχήματα τύπου ΔΙΑΣΚΕΠ (Διαβουλευτικά Συμβούλια Κληρωτών και Εκλεγμένων Πολιτών), γίνεται εύκολα ορατή η ουσιαστική συμφωνία των προτάσεων του ΜΕΡΑ25 με αυτές της ΝΔ και του ΣΥΡΙΖΑ με στόχο την εξασφάλιση της αναγκαίας κυβερνητικής σταθερότητας για τη συνέχιση της αντιλαϊκής πολιτικής.

Έτσι, το ΜΕΡΑ25 συμφωνεί με την αποσύνδεση της εκλογής του Προέδρου της Δημοκρατίας από τη διάλυση της Βουλής, προτείνοντας ένα διαφορετικό μοντέλο εκλογής σε ακόμα πιο αντιδραστική κατεύθυνση: Την εκλογή, σε περίπτωση μη συμφωνίας της Βουλής, από ένα εκλεκτορικό σώμα 900 μελών, αποτελούμενο από τους 300 βουλευτές και 600 κληρωτούς πολίτες. Πρόκειται για ένα μοντέλο που ανοίγει το δρόμο για την εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας άμεσα από το λαό, άρα και τη συγκέντρωση εξουσιών και αρμοδιοτήτων σε αυτόν. Στο υπόβαθρο αυτών των προτάσεων βρίσκεται η βαθύτατα αστική και αντιδραστική αντίληψη ότι «ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι ο φύλακας, ο εγγυητής του πολιτεύματος, ένας υπερκομματικός θεσμός που ενσαρκώνει την εθνική και κρατική ενότητα και μπορεί να λειτουργεί ως εγγυητής της ίδιας της εθνικής και της πολιτικής ομοψυχίας».

Ακόμα πιο αποκαλυπτική του αστικού χαρακτήρα των προτάσεών του είναι η απουσία οποιασδήποτε αναφοράς σε αυτές των άρθρων του Συντάγματος που προκλητικά στηρίζουν το μεγάλο κεφάλαιο, όπως το άρθρο 108 για την κατοχύρωση των δικαιωμάτων του ξένου και του εφοπλιστικού κεφαλαίου (που μόνο το ΚΚΕ πρότεινε την κατάργησή του). Από κοντά και ο αναγκαίος αντικομμουνισμός, με την αναπαραγωγή των θεωριών περί ολοκληρωτισμού διά στόματος Βαρουφάκη: «Όποιος διαβάσει το Σύνταγμα της Σοβιετικής Ένωσης δεν μπορεί παρά να θαυμάσει ένα εξαιρετικό κείμενο. Η έλλειψη όμως δημοκρατικών διαδικασιών ουσιαστικά το μετέτρεψε σε ένα άδειο πουκάμισο.»

Οι προτάσεις του ΜΕΡΑ25 για το αστικό Σύνταγμα συνιστούν μια συνειδητή απόκρυψη της ταξικής φύσης της αστικής δημοκρατίας, του ότι η εξουσία της αστικής τάξης πηγάζει πρώτα και κύρια από την ιδιοκτησία που αυτή έχει πάνω στα κλειδιά της οικονομίας και πως, στο σύνολό τους, οι διατάξεις κάθε αστικού Συντάγματος αντανακλούν αυτήν την ιδιοκτησία και αυτήν την εξουσία, την κατοχυρώνουν. Οι διακηρύξεις περί της ανάγκης αυξημένης συμμετοχής και λαϊκής νομοθετικής πρωτοβουλίας, στο όνομα της «λαϊκής κυριαρχίας», αποτελούν προτάσεις που ήδη υλοποιούνται σε μια σειρά καπιταλιστικές χώρες –όπως παραδέχονται και οι ίδιοι οι βουλευτές του ΜΕΡΑ25– χωρίς φυσικά να απειλείται ούτε στο ελάχιστο η αστική εξουσία και οι σχέσεις εκμετάλλευσης, και με τη ζωή της εργατικής τάξης και του λαού να επιδεινώνεται διαρκώς.

Οι εξελίξεις στην Ελλάδα και παγκόσμια, οι ενδοαστικές αντιθέσεις σε όλα τα επίπεδα, ο τρόπος της παρέμβασης του ιμπεριαλισμού, οι ανάγκες και οι σχεδιασμοί της αστικής τάξης είναι αυτές που θα κρίνουν αν το ΜΕΡΑ25 θα αναλάβει έναν πιο σταθερό ρόλο στο αστικό πολιτικό σκηνικό ή θα αποτελέσει έναν ακόμη διάττοντα αστέρα όπως τόσες άλλες δυνάμεις τα τελευταία χρόνια. Ανεξάρτητα από την πιθανή διάρκεια παραμονής του στο πολιτικό σκηνικό, το κόμμα αυτό λειτουργεί αντικειμενικά από την ίδρυσή του ως εφεδρεία της αστικής τάξης, ως μια εναλλακτική λύση «εντός των τειχών», ως ένας φορέας ενσωμάτωσης της λαϊκής δυσαρέσκειας στη στρατηγική της αστικής τάξης.

Οι θέσεις του ΜΕΡΑ25 θα διαμορφωθούν πιο αναλυτικά στο 1ο Συνέδριό του το Φλεβάρη του 2020. Ωστόσο, το βασικό πλαίσιο που έχει ήδη παρουσιαστεί προεκλογικά και η μετεκλογική στάση του βοηθούν να εξαχθούν ορισμένα ασφαλή συμπεράσματα. Παρά την επικοινωνιακή προσπάθειά του να εμφανιστεί με «αντισυστημικό μανδύα», το μόρφωμα του ΜΕΡΑ25 είναι ενταγμένο και υπηρετεί όλες τις βασικές επιλογές της αστικής στρατηγικής, δηλαδή:

– Την προσπάθεια γεωπολιτικής αναβάθμισης της εγχώριας αστικής τάξης εντός της ΕΕ και του ΝΑΤΟ.

– Την πολύμορφη κρατική στήριξη της κερδοφορίας και των επενδύσεων του μεγάλου κεφαλαίου και ιδιαίτερα την προώθηση του «πράσινου επενδυτικού σχεδίου» στην Ελλάδα.

– Τη διαχείριση της ακραίας φτώχειας σύμφωνα με τις κατευθύνσεις της ΕΕ για το «ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα».

– Την προώθηση με ύπουλο τρόπο του αντισοβιετισμού και του αντικομμουνισμού.

Οι θέσεις του ΜΕΡΑ25 βρίσκονται στον αντίποδα των διαχρονικών αγώνων του εργατικού-λαϊκού κινήματος ενάντια στο σύστημα της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης. Σε γενικές γραμμές προσπαθεί να παρουσιάσει ως νέα ριζοσπαστική πρόταση το παραμύθι της «σκληρής διαπραγμάτευσης» της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ προς όφελος του λαού το 2015, αποδίδοντας το γνωστό αποτέλεσμα στην «προδοσία του Τσίπρα». Σήμερα το ΜΕΡΑ25 αποτελεί εφεδρεία του συστήματος. Η παρέμβασή του πρέπει να κατανοηθεί στο πλαίσιο των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων, καθώς και των ενδοαστικών αντιθέσεων στις ΗΠΑ, στη Γερμανία, στο εσωτερικό της Ευρωζώνης, σχετικά με τις επιλογές που αφορούν την προώθηση των επενδυτικών σχεδίων πράσινης ανάπτυξης, τη «νέα αρχιτεκτονική» και την εμβάθυνση της ενοποίησης της ΕΕ, καθώς και την αναβάθμιση των θέσεων των ΗΠΑ-ΝΑΤΟ στα Βαλκάνια και στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι ιδιαίτερες σχέσεις με σημαντικά οικονομικά και πολιτικά κέντρα των ΗΠΑ (Σόρος, Σάντερς κλπ.) αφορούν τη διαπάλη σε διεθνές επίπεδο γι’ αυτά τα μεγάλα ζητήματα.