Η αξιοποίηση της πανδημίας για την αναβάθμιση της καταστολής στην ΕΕ


της Μαρίνας Λαβράνου

Δύο και πλέον χρόνια από το ξέσπασμα της πανδημίας σε παγκόσμιο επίπεδο, έχει συγκεντρωθεί αρκετή πείρα όχι μόνο για τις τραγικές συνέπειες της διαχείρισης της πανδημίας από αστικά κράτη και κυβερνήσεις στη ζωή και την υγεία των λαών, αλλά και για το πώς προχώρησαν, «σαν έτοιμοι από καιρό», στην αξιοποίησή της για να προωθήσουν βασικές επιδιώξεις του κεφαλαίου με ταχύτατους ρυθμούς.

Το είδος και το εύρος των μέτρων που εφαρμόζονται από τις αστικές κυβερνήσεις όλο αυτό το διάστημα, η νομική τους δικαιολόγηση (και από τη σκοπιά της αστικής νομικής θεωρίας) τόσο σε συνταγματικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο του δικαίου της ΕΕ (που κατά κανόνα εφαρμόζεται υποχρεωτικά σε όλα τα κράτη-μέλη) αποτυπώνουν με γλαφυρό τρόπο ότι στόχος του κεφαλαίου δεν είναι ο διακηρυγμένος «αόρατος» εχθρός Covid-19.

Παράλληλα, αποτυπώνεται η ταξική επιλογή των αστικών κρατών να απαλλάξουν το κεφάλαιο από το κόστος της αντιμετώπισης της πανδημίας. Γι’ αυτό, τα αστικά κράτη προσανατολίστηκαν στην εφαρμογή των λεγόμενων μέτρων «κοινωνικής αποστασιοποίησης», τα οποία βέβαια «πήγαν περίπατο» τους καλοκαιρινούς μήνες προκειμένου να μην εμποδιστεί περαιτέρω η κερδοφορία του τουριστικού κεφαλαίου. Αντίστοιχα, η επακόλουθη έκρηξη των κρουσμάτων μετατράπηκε σε πλούσιο φαγοπότι για τα μονοπώλια στον κλάδο της υγείας. Ενώ, όταν παράχθηκαν πια τα εμβόλια, εκτός του ότι η προμήθεια και διανομή τους αποτέλεσε χρυσωρυχείο για τις μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες, η πρόοδος του εμβολιασμού στον πληθυσμό αποτέλεσε το μόνο βασικό μέτρο των αστικών κρατών για την αντιμετώπιση της πανδημίας.

Έτσι, τα αστικά κράτη, από τη μια, δεν ανέλαβαν τα ίδια το κόστος της ουσιαστικής προστασίας της υγείας του λαού. Από την άλλη, απάλλαξαν τις μεγάλες επιχειρήσεις και τα μονοπώλια από την υποχρέωση να λάβουν μέτρα προστασίας, αξιοποίησαν την πανδημία για την ένταση της εκμετάλλευσης των εργαζόμενων (π.χ. τηλεργασία), ενίσχυσαν με ζεστό χρήμα και πρωτόκολλα-λάστιχο τους μονοπωλιακούς ομίλους για τη «στήριξή» τους ως πληττόμενων λόγω των lockdown (π.χ. αερομεταφορές, τουρισμός), διοχέτευσαν πακτωλούς χρημάτων στις φαρμακοβιομηχανίες και τα μεγαθήρια στον τομέα της υγείας, που θησαύρισαν.

Ταυτόχρονα, με αφορμή την πανδημία προχώρησαν μια σειρά σχεδιασμοί αναβάθμισης της καταστολής, έντασης της παρακολούθησης των εργαζόμενων και του λαού, καταγραφής και συγκέντρωσης ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων (όπως των δεδομένων υγείας) για πολλαπλή χρήση από αστικά κράτη και μονοπωλιακούς ομίλους, αξιοποιώντας όλες τις σύγχρονες τεχνολογικές δυνατότητες, δημιουργώντας νέες.

Αυτές οι εξελίξεις δεν είναι καθόλου «ουδέτερες», δεν μπορούν να εξεταστούν αποσπασμένες από τις καπιταλιστικές σχέσεις στην οικονομία, ούτε από το χαρακτήρα και το ρόλο του αστικού κράτους, των ιμπεριαλιστικών οργανισμών. Σήμερα, η ψηφιοποίηση της υγείας πραγματοποιείται με κριτήριο την κερδοφορία και ανταγωνιστικότητα του κεφαλαίου και είναι ενταγμένη στην πολιτική της εμπορευματοποίησης της υγείας, υποβάθμισης των δημόσιων συστημάτων και περαιτέρω μετακύλισης της πρόληψης και περίθαλψης στην «ατομική ευθύνη» κάθε εργαζόμενου (π.χ. και με την «αυτοπαρακολούθηση» της υγείας μέσω κινητών τηλεφώνων και άλλων συσκευών κι εφαρμογών)1. Η ίδια η ιατρική και εν γένει η επιστημονική έρευνα και όλες οι σύγχρονες τεχνολογικές δυνατότητες, όπως η ανάλυση μεγάλου όγκου πληροφοριών, αντί να τίθενται στην υπηρεσία των κοινωνικών αναγκών και στον τομέα της υγείας, με επίκεντρο την πρόληψη και την παροχή αναβαθμισμένων υπηρεσιών υγειονομικής φροντίδας, είναι υποταγμένες στο κεφάλαιο, στους στόχους και τα κριτήριά του.

Αποδείχτηκε περίτρανα ότι σε συνθήκες που παραμένουν και εντείνονται οι δυσκολίες για το τεράστιο μέγεθος του υπερσυσσωρευμένου κεφαλαίου ώστε να επενδυθεί ξανά με ικανοποιητικό ποσοστό κέρδους, προκαλώντας έτσι όχι μόνο την όξυνση των ενδοϊμπεριαλιστικών ανταγωνισμών αλλά και τη σφοδρή αντιλαϊκή επίθεση, οι αστικές τάξεις παίρνουν τα μέτρα τους σε κάθε χώρα, με στόχο όχι μόνο να αντιμετωπίσουν την αντίδραση του εργατικού και λαϊκού κινήματος, αλλά και να αποσπάσουν τη συναίνεσή του. Στο πλαίσιο του παρόντος άρθρου θα σταθούμε σε αυτήν την πλευρά, πιάνοντας το νήμα από τις κατευθύνσεις που δίνονται σε επίπεδο ΕΕ και υλοποιούνται από τα αστικά κράτη. Φυσικά, τα παραπάνω εφαρμόστηκαν σε παγκόσμιο επίπεδο, από τις αστικές τάξεις όλων των χωρών.

Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της περιόδου που διανύουμε είναι η με ταχύτερους ρυθμούς ενίσχυση και αναβάθμιση του νομοθετικού κατασταλτικού οπλοστασίου, με αφορμή την εκδήλωση και εξέλιξη της πανδημίας. Με σημαία την «προστασία της δημόσιας υγείας», νομιμοποιείται και υλοποιείται σωρεία κατασταλτικών μέτρων σε όλη την ΕΕ, που στοχεύουν τη συνδικαλιστική και πολιτική δράση, διαμορφώνοντας ένα ασφυκτικό πλαίσιο που φτάνει ακόμα και στην ποινικοποίηση της σκέψης.

Έτσι, καταγράφονται με ακόμα πιο γρήγορους ρυθμούς σε επίπεδο της συνταγματικής, και όχι μόνο, νομοθεσίας αλλά και στην πρακτική των αστικών κρατών-μελών στην ΕΕ και διεθνώς: Πρώτο, σαφής τάση διεύρυνσης του περιεχομένου αυτού που από την αστική νομική θεωρία καλείται «Δίκαιο της ανάγκης» (αλλιώς, κατάσταση πολιορκίας ή έκτακτης ανάγκης ή εξαίρεσης κλπ.). Δεύτερο, αύξηση κι επέκταση του είδους των δικαιωμάτων που τίθενται υπό περιορισμούς, καθώς και των κατασταλτικών μέσων και μεθόδων για την επιβολή αυτών των περιορισμών. Τρίτο, συντονισμένη προσπάθεια από τα αστικά κράτη, αλλά και όλα τα αστικά επιτελεία για την κοινωνική αποδοχή και στήριξη γενικά της αστικής πολιτικής και ειδικά της έντασης των περιορισμών και της καταστολής στο όνομα της υπεράσπισης του «δημόσιου συμφέροντος». Χαρακτηριστική είναι, ήδη από τις αρχές του 2000, η προώθηση αυτών των στοχεύσεων στο όνομα της αντιμετώπισης της «τρομοκρατικής απειλής».

Η πανδημία της covid-19 πρόσφερε την κατάλληλη ευκαιρία ώστε αστικά κράτη και κυβερνήσεις, κάτω από την επίκληση της «προστασίας της δημόσιας υγείας», να στοχεύσουν ειδικότερα στην καλλιέργεια της βαθύτερης αποδοχής από ευρύτερες εργατικές και λαϊκές μάζες της αντίληψης ότι το αστικό κράτος όχι μόνο νομιμοποιείται, αλλά οφείλει να προβαίνει σε ευρύτατους περιορισμούς, να ελέγχει και να θέτει στο μικροσκόπιο την προσωπική και οικογενειακή ζωή, προκειμένου να αντιμετωπιστεί ο «αόρατος εχθρός», δηλαδή ένας εχθρός που εν δυνάμει βρίσκεται παντού, μέσα στο ίδιο μας το σπίτι, στην επαφή με το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον, στο χώρο δουλειάς.

Ιδιαίτερα τα δυο τελευταία χρόνια, εκτός της περαιτέρω ενίσχυσης της κατασταλτικής νομοθεσίας γενικά στην ΕΕ και κατ’ επέκταση στην Ελλάδα, υλοποιήθηκε πλήθος μέτρων περιστολής δικαιωμάτων και ελευθεριών, με τη συστηματική αξιοποίηση –στη βάση της επίκλησης των «έκτακτων συνθηκών»– της έκδοσης Πράξεων Νομοθετικού Περιεχομένου2. Επίσης, ενισχύθηκαν και αναβαθμίστηκαν οι μορφές και τα μέσα ηλεκτρονικής ψηφιακής και συμβατικής καταγραφής από το αστικό κράτος και την ΕΕ. Γίνεται πλέον φανερό ότι, με την αξιοποίηση όλων των σύγχρονων τεχνολογικών δυνατοτήτων και μια τεράστια γκάμα κρατικών κι ευρωενωσιακών μηχανισμών3, επιδιώκεται η συγκέντρωση και επεξεργασία του συνόλου των προσωπικών, ιατρικών και οικονομικών στοιχείων του καθενός, δηλαδή το ηλεκτρονικό φακέλωμα. Τα μέτρα αυτά μάλιστα αποδεικνύονται ιδιαίτερα χρήσιμα στις τωρινές συνθήκες, που προχωράει με ταχύτητα η πολεμική προετοιμασία στην ΕΕ και σε όλο τον κόσμο.4

Έχει επιβεβαιωθεί, λοιπόν, ήδη ότι: «Για να αντιμετωπίσει τις αυξανόμενες δυσκολίες και να υπηρετήσει τις σύγχρονες ανάγκες του κεφαλαίου, το αστικό κράτος προσαρμόζει και αναβαθμίζει τις λειτουργίες του σε αντιδραστική κατεύθυνση. Το επιτελικό, ψηφιακό, αστικό κράτος συνιστά μια προσπάθεια αναβάθμισης της αποτελεσματικότητας των κρατικών λειτουργιών τόσο στην άσκηση οικονομικής βίας και καταστολής όσο και στην ενσωμάτωση και χειραγώγηση του λαού από την κυρίαρχη αστική ιδεολογία. Συνιστά παράλληλα μια προσπάθεια επέκτασης και εμβάθυνσης της κρατικής παρέμβασης σε όλες τις σφαίρες και τις πλευρές της κοινωνικής ζωής.»5

 

Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ (ΕΣΔΑ) ΩΣ «ΟΜΠΡΕΛΑ» ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΟΛΗΣ 6

Όλη αυτήν την περίοδο αποτυπώνονται μια σειρά νέα στοιχεία που στοχεύουν στην αναβάθμιση της καταστολής με βάση κατευθύνσεις της ΕΕ για τη στήριξη της αντιλαϊκής πολιτικής και για την έγκαιρη προετοιμασία του αστικού κράτους μπροστά στο ενδεχόμενο απότομης όξυνσης της ταξικής πάλης (κρίση, πόλεμος κλπ.), που αποκαλύπτουν με έμφαση το αντιδραστικό πρόσωπο της δικτατορίας του κεφαλαίου. Η αποκάλυψη αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία σήμερα, μπροστά στη συστηματική προσπάθεια που γίνεται από αστικά ΜΜΕ, διάφορους καθηγητές, δημοσιολόγους κλπ. να κατοχυρωθεί η ΕΕ στη συνείδηση της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων ως εγγυητής των δημοκρατικών δικαιωμάτων, με το Ευρωκοινοβούλιο ως το δήθεν θεματοφύλακά τους.

Η αναφορά στην ΕΣΔΑ και οι αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) αποτέλεσαν τη νομιμοποιητική βάση για τη θεσμοθέτηση ευρύτατων περιορισμών στις εθνικές νομοθεσίες των κρατών-μελών. Επίσης, αξιοποιήθηκαν και για την ενίσχυση και την αναβάθμιση της καταστολής, τόσο σε επίπεδο κατευθύνσεων όσο και Δικαίου της ΕΕ. Άλλωστε, αυτοί οι περιορισμοί απορρέουν από την ίδια τη φύση της ΕΕ και της αστικής δημοκρατίας. Είναι χαρακτηριστικό εν ολίγοις ότι στο λεγόμενο Δίκαιο της ΕΕ, αλλά και στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) και την αντίστοιχη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) για το σύνολο των δικαιωμάτων που διακηρύσσεται τυπικά η προστασία τους, προβλέπεται ρητά και η δυνατότητα επιβολής περιορισμών, και μάλιστα χωρίς να απαιτούνται «έκτακτες καταστάσεις».

Διαμορφώνεται έτσι ένα ασφυκτικό πλέγμα για κοινωνικά δικαιώματα, πολιτικές και συνδικαλιστικές ελευθερίες, που ενισχύθηκε με ταχύτητα την περίοδο της πανδημίας.

Το πλέγμα αυτό περιλαμβάνει καταρχάς τους γενικούς περιορισμούς –μεταξύ άλλων– στην ελευθερία της έκφρασης, στην ελευθερία του Τύπου και του Διαδικτύου, στο δικαίωμα πραγματοποίησης συγκεντρώσεων, δημιουργίας και λειτουργίας συνδικαλιστικών και άλλων ενώσεων, λειτουργίας πολιτικών κομμάτων, με την επίκληση ειδικών λόγων (όπως η εθνική και δημόσια ασφάλεια, η προστασία της δημόσιας υγείας κλπ.).

Είτε με την τυπική θέση σε ισχύ της «κατάστασης έκτακτης ανάγκης» (όπως σε Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία κλπ.) είτε χωρίς και με μόνη την επίκληση της «προστασίας της δημόσιας υγείας» (Ελλάδα, Κύπρος, Ιρλανδία, Αυστρία κ.α.), αστικά κράτη και κυβερνήσεις εμφάνισαν τους αυστηρότατους περιορισμούς όχι μόνο στην κυκλοφορία των πολιτών, αλλά –κατ’ επέκταση– και στην πολιτική και συνδικαλιστική δράση, ως αναγκαίους απέναντι στην πανδημία. Ταυτόχρονα, βέβαια, επέτρεπαν χωρίς ουσιαστικούς περιορισμούς την υπερμετάδοση στα μεγάλα βιομηχανικά κέντρα και στις επιχειρήσεις, στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς κλπ.

Στη συνέχεια, ακολουθήθηκε η τακτική της χαλάρωσης περιορισμών και της επαναφοράς τους, με τα μέτρα «ακορντεόν»7, χωρίς να αίρεται και η κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Η τακτική αυτή από τη μια πλευρά αποτυπώνει την επιλογή των αστικών κρατών να μην προχωρήσουν σε ουσιαστικά μέτρα αντιμετώπισης της πανδημίας (κρατική χρηματοδότηση για προσλήψεις, υλικοτεχνική υποδομή κλπ. σε νοσοκομειακά ιδρύματα, δωρεάν και καθολική Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας κ.ο.κ.) και να περιορίζονται μόνο σε μέτρα περιορισμού της κυκλοφορίας, της πολιτικής και συνδικαλιστικής δράσης κλπ.

Από τη άλλη, η τακτική αυτή8 συμβάλλει στο να γίνεται αποδεκτή από πλευράς των εργαζόμενων και των λαϊκών στρωμάτων η δυνατότητα του αστικού κράτους να προχωράει στην περιοδική εφαρμογή ευρύτατων περιορισμών, με την επίκληση κάποιου ειδικού λόγου, είτε στο πλαίσιο της «νέας κανονικότητας» είτε λόγω έκτακτης κατάστασης, γεγονός που αποτυπώνεται ήδη στην ενίσχυση της κατασταλτικής νομοθεσίας σε όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ.

Τα παραπάνω συμπληρώνονται έτσι κι αλλιώς από τις ευρείες δυνατότητες περιορισμών έως και απαγορεύσεων στις συγκεντρώσεις, αλλά και στη λειτουργία των οργανώσεων που επιτρέπει η ευρωπαϊκή νομοθεσία, τις οποίες θεωρεί απόλυτα συμβατές με το άρθρο 11 της ΕΣΔΑ, ακόμα και χωρίς την επίκληση «κατάστασης έκτακτης ανάγκης». Είναι χαρακτηριστικό ότι αυτές ξεπερνούν ακόμα και όσα προβλέπονται στο νόμο της ΝΔ ενάντια στις διαδηλώσεις. Εφόσον πρόκειται για ζητήματα εθνικής ή δημόσιας ασφάλειας, προστασίας της υγείας ή της ηθικής, προάσπισης της τάξης, επιτρέπεται από πλευράς του αστικού κράτους η απαίτηση γνωστοποίησης και προηγούμενης άδειας για την πραγματοποίηση συγκεντρώσεων, η επιβολή προστίμων, η επιβολή μέτρων για τη διάλυση συγκεντρώσεων ακόμα και προληπτικά, μέχρι και η χρήση δακρυγόνων και ρίψη νερού για να επιτευχθεί η διάλυση.

Ταυτόχρονα, με ιδιαίτερη ένταση και ταχύτητα προχωράει η προληπτική παρέμβαση των κρατικών Αρχών και των εταιριών του διαδικτύου επί του περιεχομένου που διακινείται στο διαδίκτυο, με την αιτιολογία όχι μόνο του εντοπισμού «τρομοκρατικού περιεχομένου» (βλ. παρακάτω), αλλά και της αντιμετώπισης της διασποράς «ψευδών ειδήσεων», χρησιμοποιώντας ως αφορμή και τις αντιεπιστημονικές και ανορθολογικές διάφορες θεωρίες που διακινούνταν –και συνεχίζουν– μέσω διαδικτύου για την ύπαρξη του ιού, την προέλευσή του, τη στόχευση των μέτρων αντιμετώπισης κ.ο.κ.9 Η προληπτική παρέμβαση επί του περιεχομένου όμως στην πραγματικότητα σημαίνει πιο εκτεταμένο, μαζικό, προληπτικό «σκανάρισμα» της πληροφορίας στο διαδίκτυο κάθε είδους (λόγος, εικόνα, βίντεο κλπ.).

Στην ίδια κατεύθυνση, δίνεται μεγάλη έμφαση στην εποπτεία και τον περιορισμό του διαδικτυακού περιεχομένου που δεν είναι παράνομο και καταρχήν τυπικά καλύπτεται από τη Σύμβαση. Ωστόσο, με την επίκληση της «παραπληροφόρησης», των «θεωριών συνωμοσίας» και γενικά του κινδύνου όξυνσης της «πόλωσης», θεωρείται ως υποχρέωση των αστικών κρατών η παρέμβαση με διάφορες πρωτοβουλίες στη ροή πληροφοριών στο διαδίκτυο. Βασικό μέλημα είναι να αντιμετωπιστούν τάσεις αμφισβήτησης της «αυθεντίας» κυβερνήσεων και κρατών ως προς την αντιμετώπιση της πανδημίας. Στην κατεύθυνση αυτή, αξιοποιείται η θέση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας περί «πανδημίας παραπληροφόρησης» (infodemic).10

Στο πλαίσιο αυτό, ιδιαίτερα τα δύο τελευταία χρόνια, έχουν δρομολογηθεί ευρύτατες παρεμβάσεις από αστικά κράτη, μονοπώλια του διαδικτύου και όχι μόνο, σε ευρωπαϊκό αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο.

Ήδη από το 2018 με αφορμή το σκάνδαλο της Cambridge Analytica η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει καταρτίσει έναν «Κώδικα για την Παραπληροφόρηση», ο οποίος έχει υπογραφεί από παρόχους, όπως το Facebook, το Twitter, η Google, και σήμερα προετοιμάζεται ενισχυμένη εκδοχή του. Στο πλαίσιο αυτό, λαμβάνονται μέτρα εποπτείας, κατηγοριοποίησης-χαρακτηρισμού και τελικά περιορισμού διαδικτυακού περιεχομένου, μεταξύ άλλων, για τον έλεγχο των διαφημίσεων (και ειδικά των πολιτικών διαφημίσεων). Στην άμεση στόχευση της Επιτροπής βρίσκεται, στο πλαίσιο του αυτοματοποιημένου ελέγχου, η διαμόρφωση πιο αναβαθμισμένων τεχνικών και μεθόδων εντοπισμού-αποκλεισμού περιεχομένου.

Ενώ και η με όρους αστικής στατιστικής καταγραφή της λογοκρισίας έχει εκτοξευτεί την περίοδο 2020-2021. Είναι χαρακτηριστικό ότι την περίοδο μεταξύ του Αυγούστου του 2018 και του Απρίλη του 2020, μέσω ενός αυτοματοποιημένου συστήματος παρακολούθησης της λογοκρισίας, είχαν εντοπιστεί περιπτώσεις λογοκρισίας σε εννέα χώρες σε παγκόσμιο επίπεδο. Το ίδιο σύστημα, την περίοδο από το Μάη του 2020 μέχρι τον Απρίλη του 2021, κατέγραψε αύξηση της λογοκρισίας σε 103 από τις 221 χώρες που μελέτησε.11 Μάλιστα, στις 3.12.2021 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε την παράταση του προγράμματος παρακολούθησης της παραπληροφόρησης για τον κορονοϊό για άλλους έξι μήνες, έως τον Ιούνη του 2022.12 Την ίδια στιγμή, είναι συνεχείς οι καταγγελίες και στην Ελλάδα για αναστολή των λογαριασμών στα ΜΚΔ καλλιτεχνών και άλλων «ενοχλητικών» για την κυρίαρχη ιδεολογία φωνών, η σήμανση ως «ακατάλληλου» αντιφασιστικού περιεχομένου κ.ο.κ.

Επιβεβαιώνεται έτσι ότι ο σχεδιασμός της ΕΕ και των αστικών κρατών απέναντι στα δικαιώματα, τις πολιτικές και συνδικαλιστικές ελευθερίες προχωράει με το βλέμμα στην επόμενη μέρα, μετά την πανδημία. Γι’ αυτό και το ασφυκτικό πλέγμα περιορισμών, που εντείνεται αυτήν την περίοδο, συμπληρώνεται από τους επιπλέον περιορισμούς που τίθενται στην ελευθερία της έκφρασης (και του Τύπου) στη βάση της επίκλησης της «ρητορικής μίσους». Αυτό επιτρέπει όχι μόνο την επέμβαση στο περιεχόμενο των ανακοινώσεων, δημοσιευμάτων, αναρτήσεων, αλλά και στους ίδιους τους παρόχους/ιδιοκτήτες των μέσων, ακόμα και χωρίς την προηγούμενη ενημέρωσή τους.

Η «ρητορική μίσους» αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο για την ΕΕ σε βάρος της εργατικής τάξης και του λαϊκού κινήματος. Από το 2008 την έχει ορίσει σαν «υποκίνηση σε βία ή μίσος εναντίον ομάδας ανθρώπων ή μέλους ομάδας, ιδίως λόγω φύλου, φυλής, χρώματος, εθνοτικής καταγωγής, ιθαγένειας ή κοινωνικής προέλευσης, γενετικών χαρακτηριστικών, γλώσσας, θρησκείας ή πεποιθήσεων, πολιτικών φρονημάτων ή κάθε άλλης γνώμης, ιδιότητας μέλους εθνικής μειονότητας, περιουσίας, γέννησης, αναπηρίας, ηλικίας ή σεξουαλικού προσανατολισμού». Χαρακτηριστικό παράδειγμα ποινών με χρήση της λεγόμενης «ρητορικής μίσους» στη χώρα μας δεν είναι άλλη από την απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης το 2018, που καταδίκασε τον ευρωβουλευτή του ΚΚΕ, Σωτήρη Ζαριανόπουλο, σε χρηματική αποζημίωση, κρίνοντας ότι ήταν «ποινικό αδίκημα» να αποκαλέσει «φασίστες που βρομίζουν την πόλη» τους χρυσαυγίτες, στο όνομα της «υποκίνησης σε μίσος εναντίον ομάδας ανθρώπων λόγω των πολιτικών τους φρονημάτων».

Περίοπτη θέση στη «ρητορική μίσους» κατέχει η «τρομοκρατία», μια έννοια που η ΕΕ και οι αστικές κυβερνήσεις έχουν κάνει και νομοθετικά μεθοδευμένα «λάστιχο», ώστε να έχουν τη δυνατότητα να την αξιοποιούν ενάντια στο εργατικό-λαϊκό κίνημα. Σε έγγραφο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής13 διαβάζουμε: «Για την ΕΕ η κύρια απειλή σήμερα προέρχεται από την τρομοκρατία (...) παράγοντες που υποκινούν τη βίαιη ριζοσπαστικοποίηση (...) για κάθε βίαιη ριζοσπαστικοποίηση, εθνικιστική, αναρχική, αυτονομιστική, ακροαριστερή ή ακροδεξιά.»

Στη δε έκθεση της Europol για το 202014 σημειώνεται: «Αριστερές τρομοκρατικές οργανώσεις προσπαθούν με βίαια μέσα να ξεκινήσουν επανάσταση ενάντια στο πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό σύστημα, με στόχο την εισαγωγή του σοσιαλισμού και τελικά την εγκαθίδρυση μιας κομμουνιστικής, αταξικής κοινωνίας. Η ιδεολογία τους συχνά είναι η μαρξιστική-λενινιστική.» Έχουν στρώσει έτσι το έδαφος σε αλλεπάλληλες κρατικές διώξεις κομμουνιστικών κομμάτων, της πολιτικής δράσης των κομμουνιστών και της κομμουνιστικής ιδεολογίας στο 1/3 των κρατών-μελών της ΕΕ (Βαλτικές Χώρες, Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχία, Σλοβακία, Σλοβενία, Βουλγαρία, Ρουμανία κ.α.).

Σε αυτό το πλαίσιο, ο Κανονισμός 2021/784 της ΕΕ (Απρίλης 2021) σχετικά με «την πρόληψη της διάδοσης τρομοκρατικού περιεχομένου στο διαδίκτυο» συστηματοποιεί και ενισχύει την αποτελεσματικότητα των αστικών κρατών στην παρέμβασή τους στο περιεχόμενο που διακινείται μέσω διαδικτύου, επεκτείνει τις αρμοδιότητές τους, όπως και των αρμόδιων ευρωενωσιακών κατασταλτικών οργάνων, για παρακολούθηση, επιβολές ποινών και κυρώσεων.15

Αντίστοιχα, στις 9.12.2021 η Επιτροπή παρουσίασε πρωτοβουλία για να συμπεριληφθούν στα «ευρωπαϊκά αδικήματα» η ρητορική μίσους και τα εγκλήματα μίσους, που προϋποθέτει την ομόφωνη απόφαση του Συμβουλίου (δηλαδή των αστικών κυβερνήσεων όλων των κρατών-μελών), σύμφωνα με τις Ευρωσυνθήκες. Αυτό σημαίνει ότι για τα εγκλήματα αυτά θα δίνεται η δυνατότητα να νομοθετεί η ΕΕ με άμεση ενσωμάτωση και ισχύ στη νομοθεσία των κρατών-μελών. Στην ανακοίνωση της Επιτροπής για τη συγκεκριμένη πρωτοβουλία δόθηκε έμφαση στο ότι τα δύο φαινόμενα έχουν σημειώσει «σταθερή αύξηση» λόγω των «διάφορων οικονομικών, κοινωνικών και τεχνολογικών αλλαγών και εξελίξεων» και ότι η πανδημία COVID-19 είναι «ένας από τους παράγοντες που συνέβαλαν στην αύξηση αυτή»16.

Στην κατεύθυνση αυτή, επιστρατεύουν και τον ιστορικό αναθεωρητισμό, δηλαδή την ανιστόρητη, αντιεπιστημονική κι επικίνδυνη «θεωρία των δύο άκρων», της εξίσωσης του φασισμού με τον κομμουνισμό.

Έτσι, όπως ρητά διατυπώνεται στο κείμενο της πρωτοβουλίας, «η έκθεση στη ρητορική μίσους ή η στοχοποίηση από αυτήν μπορεί επίσης να συμβάλει στη διαδικασία της ριζοσπαστικοποίησης και στο βίαιο εξτρεμισμό. Αυτά μπορούν να εκφραστούν εντός και εκτός διαδικτύου μέσω του λόγου και της προπαγάνδας, αλλά μπορούν επίσης να έχουν ως αποτέλεσμα το βίαιο εξτρεμισμό ή τις τρομοκρατικές επιθέσεις»17.

Τέλος, μια προσεκτική ματιά στις αποφάσεις του ΕΔΔΑ και των εθνικών δικαστηρίων τα τελευταία 2-3 χρόνια μόνο αποκαλύπτει ότι με αφετηρία τη «ρητορική μίσους» έχουν νομιμοποιηθεί, μεταξύ άλλων, η απαγόρευση του ΚΚ Ρουμανίας18, η αφαίρεση άδειας λειτουργίας τηλεοπτικού σταθμού, ο καταλογισμός ευθύνης σε ενημερωτικές πύλες στο διαδίκτυο για σχόλια που αναρτώνται, οι ποινικές διώξεις σε δημοσιογράφους, η νομιμοποίηση της απαγόρευσης κομμουνιστικών κομμάτων και συμβόλων σε χώρες της ΕΕ κατά τις τελευταίες δεκαετίες.

Ενδεικτικό των πραγματικών στοχεύσεων των πολιτικών σε επίπεδο ΕΕ είναι και το γεγονός ότι, την ίδια περίοδο, σύμφωνα με Θεματικό Δελτίο του ΕΔΔΑ που δημοσιεύτηκε τον Οκτώβρη του 202119, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έλαβε περίπου 370 αιτήσεις προσωρινών μέτρων20 σχετικά με την υγειονομική κρίση του Covid-19, κυρίως από άτομα που κρατούνται στη φυλακή ή σε κέντρα υποδοχής ή/και κράτησης για αιτούντες άσυλο και μετανάστες. Οι αιτήσεις αυτές κατατέθηκαν ιδίως κατά της Ελλάδας, της Ιταλίας, της Γαλλίας και της Τουρκίας, αλλά και κατά του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ισπανίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι τέτοιου είδους αιτήσεις αφορούν συνήθως απελάσεις ή εκδόσεις. Ωστόσο, αυτές που λαμβάνονται από τα μέσα Μάρτη του 2020 προέρχονται κυρίως από προσφεύγοντες που ζητούν από το Δικαστήριο να λάβει προσωρινά μέτρα για την απομάκρυνσή τους από τον τόπο κράτησής τους ή/και για την υπόδειξη μέτρων για να προστατεύσουν την υγεία τους από τον κίνδυνο μόλυνσης από τον Covid-19. Το ΕΔΔΑ απέρριψε τις περισσότερες από αυτές τις αιτήσεις. Σε ελάχιστες περιπτώσεις εφαρμόστηκαν προσωρινά μέτρα και μόνο για πολύ ευάλωτα πρόσωπα (ασυνόδευτα ανήλικα, άτομα με πολύ σοβαρές παθήσεις, έγκυες).

Αντίστοιχα, στο ΕΔΔΑ έφτασε και ένας πολύ μικρός αριθμός αιτήσεων για προσωρινά μέτρα σε περιπτώσεις που αφορούσαν γενικότερα μέτρα που λήφθηκαν από κυβερνήσεις λόγω πανδημίας (για παράδειγμα, η επιβολή lockdown σε ορισμένες πόλεις). Οι αιτήσεις αυτές απορρίφθηκαν.

Ακόμα δεν έχουν εκδικαστεί σε μεγάλο βαθμό υποθέσεις που αφορούν τον περιορισμό σειράς δικαιωμάτων (όπως της ελευθερίας έκφρασης ή του δικαιώματος του συνέρχεσθαι) τα τελευταία δύο χρόνια. Στις περιπτώσεις των αποφάσεων που έχουν δει ήδη το φως της δημοσιότητας, ο βασικός άξονας του σκεπτικού του Δικαστηρίου κινείται με βάση «την αρχή της αναλογικότητας», οπότε καταγράφονται ήδη τόσο αποφάσεις που θεωρούν παράνομους ορισμένους περιορισμούς όσο και αποφάσεις που τους θεωρούν απόλυτα συμβατούς λόγω της ανάγκης «προστασίας της δημόσιας υγείας».

Όλες οι παραπάνω κατευθύνσεις υλοποιούνται απαρέγκλιτα από το σύνολο των αστικών κυβερνήσεων, φιλελεύθερων, σοσιαλδημοκρατικών ή μεγάλων συνασπισμών, οι οποίες αξιοποιούν τις δυνατότητες που τους παρέχουν η αστική δημοκρατία και ο κοινοβουλευτισμός για να σφίγγουν τη θηλιά στους λαιμούς των λαών «για την προστασία του δημόσιου συμφέροντος».

Σε αυτό το έδαφος σταχυολογούμε μόνο ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα:

Στη Γαλλία, η κυβέρνηση Μακρόν, αξιοποιώντας την πανδημία, μετά την κήρυξη της «κατάστασης έκτακτης υγειονομικής ανάγκης» το Μάρτη του 2020, προχώρησε το Νοέμβρη του 2020 στην ψήφιση του Νόμου «Καθολικής Ασφάλειας», με το βλέμμα στραμμένο στις κινητοποιήσεις δεκάδων χιλιάδων εργαζόμενων και λαού στη χώρα.21 Στόχος της κυβέρνησης ήταν σαφώς η ένταση της καταστολής, αφενός μέσα από την ενίσχυση της κρατικής κατασταλτικής λειτουργίας και αφετέρου μέσω της περιστολής ελευθεριών και δικαιωμάτων, της συνδικαλιστικής και πολιτικής δράσης.

Ο συγκεκριμένος νόμος αποτελεί συνέχεια προηγούμενων αντιδραστικών νόμων της κυβέρνησης Μακρόν (π.χ. για τη διατήρηση κάποιων «ειδικών εξουσιών» σε μη έκτακτες συνθήκες, όπως η δυνατότητα πραγματοποίησης προληπτικών ελέγχων σε διαμερίσματα, ο περιορισμός της ελευθερίας κίνησης ατόμων που θεωρούνταν γενικά ύποπτα κ.ο.κ.). Και όλα αυτά σε συνθήκες που παρατείνεται συνεχώς, με αφορμή την πανδημία, η κατάσταση έκτακτης ανάγκης στη Γαλλία, με τους περιορισμούς που αυτή συνεπάγεται (εξαιρετικές αρμοδιότητες στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, απαγόρευση συγκεντρώσεων κλπ.).

Αντίστοιχα, το καλοκαίρι του 2021 υπερψηφίστηκε νέο νομοσχέδιο που, στο όνομα της αντιμετώπισης της τρομοκρατίας, προβλέπει επιπλέον περιορισμούς και ελέγχους.22 Βασικό χαρακτηριστικό του είναι ότι προβλέπει τη μετατροπή συνταγματικών διατάξεων της «κατάστασης έκτακτης ανάγκης» σε διατάξεις κοινών νόμων και άρα εφαρμογή τους σε όλες τις συνθήκες. Μεταξύ αυτών βρίσκονται: Ο καθορισμός «ζωνών ασφαλείας», το κλείσιμο κτηρίων θρησκευτικής λατρείας, η επίβλεψη καταδικασμένων για τρομοκρατία αφού έχουν εκτίσει την ποινή τους κι έχουν αποφυλακιστεί, η δυνατότητα της αστυνομίας να πραγματοποιεί προληπτικούς ελέγχους σε διαμερίσματα.

Στην Ιταλία, το Σύνταγμα σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης δίνει τη δυνατότητα στην κυβέρνηση να εκδίδει διατάγματα-νόμους που πρέπει να κατατίθενται στη Βουλή για έγκριση εντός 60 ημερών από την έκδοσή τους. Η Ιταλία κηρύχτηκε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης για την αντιμετώπιση της πανδημίας στις 31.1.2020, με αρχική διάρκεια έξι μήνες, και το Μάρτη της ίδιας χρονιάς προχώρησε σε γενικό αποκλεισμό (lockdown) στο σύνολο της επικράτειας, αφήνοντας όμως σε λειτουργία μεγάλο αριθμό βιομηχανικών μονάδων κι επιχειρήσεων που συγκεντρώνουν χιλιάδες εργαζόμενους.

Είναι χαρακτηριστικό ότι τα μέτρα που εφαρμόζονται, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, παίρνονται κατ’ εφαρμογή διαταγμάτων που εκδίδονται απευθείας από τον πρωθυπουργό και άρα δεν αποτελούν τυπικά νόμο, παρακάμπτοντας την υποχρέωση να κατατεθούν στη Βουλή για έγκριση και την υποχρέωση να προσυπογράφονται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας.

Την ίδια στιγμή, η κυβέρνηση απάντησε με διώξεις, ζητώντας και την επιβολή οικονομικών κυρώσεων, στα συνδικάτα που πρωτοστάτησαν στην οργάνωση του αγώνα ενάντια στην εργοδοτική αυθαιρεσία, στη λειτουργία μεγάλων βιομηχανικών μονάδων κι επιχειρήσεων με μεγάλη έλλειψη μέτρων υγιεινής και ασφάλειας. Η κυβέρνηση υποστήριξε ότι η προκήρυξη απεργίας εν μέσω πανδημίας συμβάλλει στη «δημιουργία διευρυμένου κλίματος ανασφάλειας» και προκαλεί «αναρίθμητες ζημιές στη συλλογικότητα και στις επιχειρήσεις», προαναγγέλλοντας περαιτέρω περιορισμούς στο δικαίωμα στην απεργία.

Τελικά, η ιταλική κυβέρνηση το Φλεβάρη του 2022 εξήγγειλε την άρση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης –και των περισσότερων περιορισμών– για τις 31 Μάρτη 2022, δηλώνοντας ταυτόχρονα ότι η επαναφορά των μέτρων θα επανεξεταστεί στο έδαφος της –ήδη παρατηρούμενης– νέας έξαρσης των κρουσμάτων. Όμως τη 1.3.2022, ο πρωθυπουργός Μάριο Ντράγκι δήλωσε πως η χώρα εισέρχεται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, η οποία θα διαρκέσει έως τις 31.12.202323, με την Ιταλία να συμπληρώνει τρία χρόνια σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης24!

Στη Γερμανία, παρόλο που δεν κηρύχτηκε κατάσταση έκτακτης ανάγκης ούτε σε ομοσπονδιακό επίπεδο, ούτε σε επίπεδο κρατιδίων (εκτός από τη Βαυαρία), στη βάση της συμφωνίας της 22.3.2020 μεταξύ της ομοσπονδιακής κυβέρνησης και των κρατιδίων επιβλήθηκε απαγόρευση σε κάθε δημόσια συνάθροιση άνω των δύο ατόμων, ενώ επιτρέπονταν οι μετακινήσεις μόνο για αγορές ειδών πρώτης ανάγκης, βοήθεια σε άλλους, ατομική άσκηση.

Στη συνέχεια αξιοποιήθηκε ο Νόμος του 2001 «Για την προστασία από μολύνσεις», ο οποίος προβλέπει απαγόρευση μαζικών συγκεντρώσεων, περιορισμούς στο δικαίωμα της μετακίνησης, της ατομικής ελευθερίας (ώστε να νομιμοποιεί τη δυνατότητα επιβολής περιορισμών στην κατεύθυνση της «κοινωνικής αποστασιοποίησης»), της συνάθροισης. Προβλέπει ακόμα και περιορισμούς στο άσυλο της κατοικίας!25

Παράλληλα, είναι σε ισχύ και οι νόμοι των κρατιδίων, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη Θουριγγία όπου, σε περίπτωση καταστροφής, δίνεται η δυνατότητα στην τοπική κυβέρνηση να απομονώσει τις πληγείσες περιοχές, να άρει το απόρρητο των τηλεπικοινωνιών και να περιορίσει και το δικαίωμα στην ατομική ιδιοκτησία (στα σπίτια ή στα γεωτεμάχια).26

Επίσης, το Νοέμβρη του 2021, η Γερμανία καθιέρωσε το «δείκτη νοσηλείας» ως κριτήριο λήψης μέτρων για τον περιορισμό της πανδημίας, ακολουθώντας την τακτική των μέτρων «ακορντεόν», χωρίς να αναφέρεται η χρονική διάρκεια του συγκεκριμένου κριτηρίου. Ο «δείκτης νοσηλείας θα αποτυπώνει πόσοι ασθενείς με κορονοϊό νοσηλεύονται ανά 100.000 κατοίκους. Αν ο δείκτης υπερβαίνει το 3, θα επιβάλλεται ο κανονισμός «πρόσβαση μόνο με πιστοποιητικό εμβολιασμού ή ανάρρωσης» σε χώρους αναψυχής και αθλητισμού, σε παντός τύπου εκδηλώσεις, στην εστίαση, στα ξενοδοχεία, σε κομμωτήρια κ.ο.κ. Αν ξεπεράσει το 6, θα πρέπει οι εμβολιασμένοι και οι αναρρώσαντες να διαθέτουν και αρνητικό τεστ για να έχουν πρόσβαση στους παραπάνω χώρους, ενώ για τους ανεμβολίαστους θα επιβάλλεται lockdown. Ενώ, αν ξεπεράσει το 9, τότε θα επιβάλλονται ακόμη πιο αυστηροί περιορισμοί, για παράδειγμα, μερικό lockdown για όλους.27

Ταυτόχρονα, έχει ενισχυθεί ήδη η συζήτηση σε μια σειρά χώρες της ΕΕ για την καθιέρωση της «κατάστασης υγειονομικής ανάγκης» (ως τέτοια υπάρχει νομοθετικά στη Γαλλία, όχι όμως ως συνταγματική πρόβλεψη), με τις απαραίτητες προσαρμογές και σε συνταγματικό επίπεδο (π.χ. Ιταλία). Σε αυτήν την κατεύθυνση, στη Βρετανία με το ξέσπασμα της πανδημίας η κυβέρνηση ψήφισε, από τις 19.3.2020, το «Νόμο για τον Κορονοϊό 2020», ο οποίος απονέμει στην κυβέρνηση έκτακτες εξουσίες στους τομείς της υγείας, της κοινωνικής φροντίδας, της εκπαίδευσης, της αστυνομίας και της συνοριοφυλακής, των τοπικών συμβουλίων, της διαχείρισης θανάτων, της λειτουργίας των δικαστηρίων, της προμήθειας τροφίμων κλπ.28 Ο νόμος αυτός θεσμοθετήθηκε για να αξιοποιηθεί σε «έκτακτες συνθήκες», ενώ όλο αυτό το διάστημα η βρετανική κυβέρνηση κινείται στη βάση της ήδη υπάρχουσας νομοθεσίας του 1984 (Control of Disease Act), καθώς οι αρμοδιότητες που παρέχει στην κυβέρνηση δεν απαιτούν την έγκριση του κοινοβουλίου. Προβλέπεται μόνο η υποχρέωση «ο υπουργός Υγείας να επανεξετάζει τους περιορισμούς που τίθενται κάθε 21 μέρες»29.

Στην ίδια κατεύθυνση, το Μάρτη του 2021 δημοσιοποιήθηκε πολυνομοσχέδιο που απονέμει ακόμα πιο αυξημένες εξουσίες στην αστυνομία για τον περιορισμό και το χτύπημα διαδηλώσεων και κινητοποιήσεων, ενώ προβλέπει τεράστια πρόστιμα, έως 2.500 στερλίνες, και πολύμηνες ποινές φυλάκισης σε όσους απειθαρχούν στις αποφάσεις και στις εντολές της αστυνομίας. Ορισμένες διατάξεις απορρίφθηκαν από τη Βουλή των Λόρδων, το Γενάρη του 2022, παραμένει όμως η δυνατότητα να επανέλθουν «τροποποιημένες», ενώ διατηρήθηκαν διατάξεις που προβλέπουν, μεταξύ άλλων, χρονικό όριο στις συγκεντρώσεις, όριο στο «επίπεδο θορύβου» που προκαλούν, ευκολότερη καταδίκη των διαδηλωτών που δε συμμορφώνονται με τις υποδείξεις της αστυνομίας, απαγόρευση διαδηλώσεων γύρω από το κοινοβούλιο, τσουχτερά πρόστιμα.30

 

ΤΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΟΥ «ΠΡΑΣΙΝΟΥ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ» ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΤΑΧΥΝΣΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΩΝ ΣΧΕΔΙΑΣΜΩΝ

Στο πλαίσιο αυτής της διαμορφωμένης κατάστασης είναι αποκαλυπτική η περίπτωση του ψηφιακού πιστοποιητικού εμβολιασμού-νόσησης, για τον τρόπο αξιοποίησης της πανδημίας στην κατεύθυνση της παρακολούθησης και του άμεσου περιορισμού δικαιωμάτων των εργαζόμενων και των νέων. Ένα «προσωρινό και έκτακτο» μέτρο που θεσπίστηκε στο πλαίσιο περιορισμών των διασυνοριακών μετακινήσεων, με επίκληση της προστασίας της δημόσιας υγείας, επεκτάθηκε στον «ψηφιακό έλεγχο» των κινήσεων και της κοινωνικής δραστηριότητας, με ελέγχους στην είσοδο σε καταστήματα, πολιτιστικούς χώρους κλπ.

Ταυτόχρονα η εφαρμογή του παρέχει και το κατάλληλο άλλοθι στην ΕΕ και στις κυβερνήσεις για την εγκληματική απουσία μέτρων ουσιαστικής προστασίας των λαών από την πανδημία. Αποτελεί ένα ακόμη –ποιοτικά διαφορετικό και πιο επικίνδυνο– βήμα στην αξιοποίηση της πανδημίας, ως εργαλείου για την παραπέρα ένταξη της «υγειονομικής ασφάλειας» κάτω από την ομπρέλα της «δημόσιας ασφάλειας» των αστικών κρατών, για τη θωράκιση της δικτατορίας του κεφαλαίου.

Το «Πράσινο Ψηφιακό Πιστοποιητικό» τέθηκε σε εφαρμογή από τη 1.7.2021 στα κράτη-μέλη της ΕΕ και είχε ισχύ για 12 μήνες. Αναθεωρήθηκε όμως στις 21.12.2021, όπου με βάση τους νέους κανόνες, αρχής γενομένης από το Φλεβάρη του 2022, το πιστοποιητικό θα έχει ισχύ για 9 μήνες από την ημερομηνία της τελευταίας δόσης του αρχικού κύκλου εμβολιασμού, ενώ νωρίτερα είχε μετονομαστεί σε «Ψηφιακό Ευρωπαϊκό Πιστοποιητικό Covid». Μέχρι τον Οκτώβρη του 2021 είχαν εκδοθεί 600 εκατομμύρια πιστοποιητικά και 43 χώρες παγκοσμίως (συμπεριλαμβανομένων των 27 της ΕΕ) ήταν συνδεδεμένες με το ψηφιακό σύστημα της ΕΕ για το πιστοποιητικό. Στις 3.2.2022, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε την επέκταση της ισχύος του ψηφιακού πιστοποιητικού έως τις 30.6.2023.31

Είναι χαρακτηριστικό ότι υλοποιήθηκε με συνοπτικές διαδικασίες στο πλαίσιο του γενικότερου σχεδιασμού των αστικών κρατών και κυβερνήσεων για τη διευκόλυνση της λειτουργίας τους, αλλά και την κερδοφορία γενικά των επιχειρηματικών ομίλων, προκειμένου να διευκολυνθεί η μετακίνηση εντός ΕΕ, απαραίτητη για την απρόσκοπτη κυκλοφορία του κεφαλαίου.32 Ταυτόχρονα άνοιξε παραπέρα το δρόμο για την πιο βαθιά ηλεκτρονική παρακολούθηση, για τη μαζική συλλογή, επεξεργασία και χρήση ακόμη και ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων, από κράτη, υπηρεσίες, εργοδοσία, ασφαλιστικές εταιρίες κλπ. που θα αφορούν όχι μόνο τον κορονοϊό, αλλά το σύνολο της υγείας τους, με τις ευνόητες σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις.

Αποδείχτηκε δε πολύ γρήγορα ότι επιδίωξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν να αρθούν, στο όνομα της προώθησης των πιστοποιητικών εμβολιασμού, άλλα μέτρα προστασίας από τη διασπορά του ιού, κατά την είσοδο ταξιδιωτών στα κράτη-μέλη. Με βάση αυτήν την κατεύθυνση διαμορφώθηκαν τα πρωτόκολλα-λάστιχο στον τουρισμό, που οδήγησαν στην ακόμα μεγαλύτερη διασπορά και τις τραγικές συνέπειες για τους λαούς μετά το τέλος της καλοκαιρινής τουριστικής περιόδου του 2021. Έχει συγκεντρωθεί λοιπόν αρκετή πείρα για το πώς το «Ευρωπαϊκό Ψηφιακό Πιστοποιητικό Covid» συνεχίζει να αξιοποιείται ως άλλοθι για την απουσία ουσιαστικών μέτρων προστασίας της υγείας του λαού (πέραν του αναγκαίου εμβολιασμού και ενώ έχει αποδειχτεί ότι και οι εμβολιασμένοι νοσούν, μεταδίδουν τον ιό και επαναμολύνονται) για τη θωράκιση και τη στελέχωση του συστήματος υγείας και την εξασφάλιση δωρεάν και καθολικής πρόσβασης, για την ουσιαστική προστασία σε χώρους δουλειάς, εκπαίδευσης, σε ΜΜΜ, για τη φαρμακοεπαγρύπνηση και την πρόσβαση σε όλα τα ασφαλή εμβόλια κλπ.

Επίσης, άνοιξε το δρόμο για την επέκταση της χρήσης του πιστοποιητικού εμβολιασμού και σε ευρύτερες δραστηριότητες, όχι μόνο για ταξιδιωτικούς λόγους, όπως τέθηκε αρχικά. Ήδη από το Μάρτη του 2021 οι Financial Times «προειδοποιούσαν» ότι παρόμοια «διαβατήρια ανοσίας» μπορεί να έχουν μια γενικότερη εφαρμογή: «Γραφεία και δημόσιοι χώροι ενδεχομένως να σκανάρουν εφαρμογές κινητών τηλεφώνων που θα συνδέουν την απόδειξη εμβολιασμού ή ένα αρνητικό τεστ με ψηφιακές ταυτότητες προτού επιτρέψουν την είσοδο οποιουδήποτε, εισβάλλοντας στην καθημερινότητα των πολιτών.»33

Επομένως είναι ορθάνοιχτη η πόρτα της χρήσης των δεδομένων που συγκεντρώνονται μέσω του πράσινου ψηφιακού πιστοποιητικού και για άλλους σκοπούς. Όπως κατήγγειλε η Ευρωκοινοβουλευτική Ομάδα του ΚΚΕ στις 30.12.2021: «Ο αρμόδιος Επίτροπος Didier Reynders απαντώντας στην ερώτηση του ευρωβουλευτή του Κόμματος Λευτέρη Νικολάου-Αλαβάνου ομολογεί ότι τα κράτη μέλη μπορούν να χρησιμοποιούν τα πιστοποιητικά για πρόσθετους σκοπούς, εφόσον παρέχεται νομική βάση για τον σκοπό αυτό στο εθνικό τους δίκαιο34

Αντίστοιχα, επιδιώκεται η επεξεργασία και χρήση των δεδομένων υγείας από τους εργοδότες. Η επιδίωξη αυτή εναρμονίζεται με τις προβλέψεις που περιέχονται στο Γενικό Κανονισμό της ΕΕ για την Προστασία των Προσωπικών Δεδομένων (GDPR), όπου νομιμοποιούνται όχι απλά ορισμένες παραβιάσεις αλλά η γενικευμένη χρήση των προσωπικών δεδομένων για ευρύτατους σκοπούς, όπως «για σκοπούς προληπτικής ή επαγγελματικής ιατρικής, εκτίμησης της ικανότητας προς εργασία του εργαζόμενου, ιατρικής διάγνωσης, παροχής υγειονομικής ή κοινωνικής περίθαλψης ή θεραπείας ή διαχείρισης υγειονομικών και κοινωνικών συστημάτων και υπηρεσιών βάσει του ενωσιακού δικαίου ή του δικαίου του κράτους-μέλους ή δυνάμει σύμβασης με επαγγελματία του τομέα της υγείας…» ή και «για λόγους δημόσιου συμφέροντος στον τομέα της δημόσιας υγείας».

Φυσικά, η συγκέντρωση όλων αυτών των δεδομένων αποτελεί πεδίο κερδοφορίας για μονοπώλια στον τομέα της υγείας και της υψηλής τεχνολογίας με την αγοραπωλησία δεδομένων και τη χρήση τους για εμπορικούς σκοπούς. Σε αυτήν τη βάση προωθείται με γρήγορους ρυθμούς η «ψηφιοποίηση» των υπηρεσιών υγείας, μέσω και της μαζικής επεξεργασίας των δεδομένων των πολιτών.

 

Η «ΜΕΓΑΛΗ ΕΙΚΟΝΑ» ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΥΓΕΙΑΣ

Δε χρειάζεται να ψάξει πολύ κάποιος για να δει ότι κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η ΕΕ και οι αστικές κυβερνήσεις αξιοποίησαν το «έκτακτο» στοιχείο για την επιτάχυνση της υλοποίησης στρατηγικών στοχεύσεων του κεφαλαίου, μεταξύ των οποίων και του ψηφιακού μετασχηματισμού της υγείας (eHealth)35.

Αυτός ο ψηφιακός μετασχηματισμός στον τομέα της υγείας, όπως και γενικότερα, στηρίζεται στη μαζική επεξεργασία προσωπικών δεδομένων από τα κράτη και τα μονοπώλια του κλάδου τεχνολογιών και πληροφορικής, της υγείας κ.ά.36

Σε αυτό το φόντο, προωθείται η διαμόρφωση του Ευρωπαϊκού Χώρου Δεδομένων Υγείας, ώστε να εξυπηρετείται ο στόχος που απαιτεί τα δεδομένα υγείας των πολιτών να συγκεντρώνονται ψηφιακά, με τρόπο που να είναι προσβάσιμα σε όλη την ΕΕ και να μπορούν να αξιοποιηθούν τόσο για την άμεση παροχή υπηρεσιών υγείας όσο και για «δευτερεύουσα» χρήση, την επιστημονική έρευνα αλλά και άλλους σκοπούς, όπως τη χάραξη πολιτικών από την ΕΕ και τις αστικές κυβερνήσεις.

Βασική σχετική στόχευση αποτελεί η διαμόρφωση αναβαθμισμένων ηλεκτρονικών μητρώων υγείας σε όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ, δηλαδή ένας «ψηφιακός φάκελος υγείας» για κάθε άτομο, όπου θα βρίσκονται συγκεντρωμένα όλα τα δεδομένα γύρω από την υγεία του (ιατρικές εξετάσεις - διαγνώσεις, συνταγές, θεραπείες, χρόνιες παθήσεις κλπ). Βήμα σε αυτήν την κατεύθυνση αποτέλεσε στην Ελλάδα και η προώθηση της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης.37 Περαιτέρω, στόχος είναι η αξιοποίηση της ανάλυσης Μεγάλων Δεδομένων (Big Data), δηλαδή η συνδυασμένη επεξεργασία μεγάλου όγκου δεδομένων, που αφορούν την υγεία με την ευρεία έννοια (καθημερινότητα των πολιτών, όπως άσκηση, διατροφή, περιβαλλοντικοί παράγοντες ανά περιοχή). Δεδομένα που προέρχονται από διάφορες πηγές, δηλαδή όχι μόνο από νοσοκομεία και άλλες υγειονομικές μονάδες και υπηρεσίες, αλλά και δεδομένα υγείας από αναζητήσεις - πλοήγηση στο διαδίκτυο, δεδομένα που παρέχουν τα άτομα σε Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, γονιδιακά και βιοϊατρικά δεδομένα, κοινωνικοοικονομικά δεδομένα κ.ά.38

Τα ίδια τα ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα (και της υγείας) αντιμετωπίζονται, αφενός ως μία σχετικά νέα «αγορά» και πηγή κερδοφορίας, ως «εμπορεύσιμα αγαθά», αφετέρου ως πολύτιμες πληροφορίες για τη λήψη οικονομικών και πολιτικών αποφάσεων από τα μονοπώλια, τα κράτη και τους ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς. Για παράδειγμα, με την επίκληση της πανδημίας επιταχύνθηκαν διάφορες ψηφιακές εφαρμογές αλγόριθμων και τεχνητής νοημοσύνης για την εκτίμηση «ρίσκου» και διακρίβωσης ασφαλισμένων με «επιβαρυμένο προφίλ υγείας» κ.ά. Γι’ αυτήν τους την αξία καθίστανται αντικείμενο συναλλαγών, συμφωνιών και αντιπαραθέσεων.39 Αυτή είναι η οικονομική και πολιτική ρίζα φαινομένων που κατά καιρούς παίρνουν δημοσιότητα, όπως σκάνδαλα για αγοραπωλησίες και αθρόες διαβιβάσεις δεδομένων υγείας,40 ή περιστατικά διαρροών δεδομένων.41 Αυτή η ρίζα δεν εξαλείφεται ούτε με τεχνολογικές λύσεις, ούτε με τη νομοθεσία που παρουσιάζεται ως «ασπίδα προστασίας» των λαών, όπως ο Γενικός Κανονισμός Προστασίας Δεδομένων. Αντίθετα, η ίδια η πρόσφατη νομοθεσία έρχεται να νομιμοποιήσει την ευρεία επεξεργασία προσωπικών δεδομένων, και γύρω από την υγεία, με πρόσχημα και το «δημόσιο συμφέρον στον τομέα της υγείας».42

Ειδικά η συγκέντρωση τεράστιου όγκου πληροφοριών και η διαμόρφωση ψηφιακών «φακέλων», εύκολα και ταχύτατα προσβάσιμων και επεξεργάσιμων από τις κρατικές αρχές σε αγαστή συνεργασία με τα μονοπώλια, συνιστά αναβάθμιση του «οπλοστασίου» απέναντι στον «εχθρό-λαό». Τα δεδομένα υγείας δεν είναι καθόλου «αθώα» στα χέρια του αστικού κράτους, ιδίως όταν μπορούν να συνδυαστούν με άλλες πληροφορίες.

Είναι αποκαλυπτικό, σχετικά, ότι η Ευρωπαϊκή Αστυνομία (Europol), στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της (στο οποίο εντάσσεται, για παράδειγμα, και η γνωστή κατηγορία-λάστιχο της «τρομοκρατίας»), μπορεί να συγκεντρώνει και να επεξεργάζεται μεγάλο εύρος διαφορετικών δεδομένων, στο οποίο τα δεδομένα υγείας έχουν τη δική τους «ξεχωριστή» θέση (π.χ. ΑΜΚΑ, ομάδα αίματος, οδοντιατρικά στοιχεία αλλά και φυσική κατάσταση και δραστηριότητα κ.ά.).43 Το Γενάρη του 2022, μάλιστα, σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας The Guardian, ο «Ευρωπαίος Επόπτης Προστασίας Δεδομένων» (EDPS), αρμόδια αρχή για την εποπτεία των δεδομένων τα οποία επεξεργάζονται κοινοτικά όργανα και οργανισμοί αποκάλυψε ότι η EUROPOL διατηρεί –παρά την υποχρέωσή της να τα καταστρέφει– προσωπικά δεδομένα που έχει συγκεντρώσει τα τελευταία 6 χρόνια και αντιστοιχούν σε χωρητικότητα τεσσάρων (4) Petabytes (δηλ. πάνω από 4.100 TB). Δήλωσε δε ανοιχτά ότι η διατήρηση αυτού του μεγέθους δεδομένων «ισοδυναμεί με μαζική παρακολούθηση και αποτελεί ένα βήμα στην κατεύθυνση του να μετατραπεί (η Europol) στο αντίστοιχο της Υπηρεσίας Εθνικής Ασφάλειας (NSA) των ΗΠΑ».44 Φυσικά, η πολύχρονη και μαζική αυτή παρακολούθηση και συγκέντρωση δεδομένων εκατομμυρίων πολιτών της ΕΕ γίνεται με τη σύμφωνη γνώμη των κρατών-μελών, και επιταχύνθηκε μετά από την τρομοκρατική επίθεση στο Bataclan στο Παρίσι το 2015.

Πράγματι, πληροφορίες οι οποίες είναι αποσπασματικές, λειψές, ακόμα και ανώνυμες, μοιάζοντας ασήμαντες, όταν βρεθούν εντός «δεξαμενών» από κοινού με άλλες και με τη δυνατότητα συνδυασμένης ανάλυσής τους είναι πολύτιμες στη σκιαγράφηση προσωπικοτήτων, στη διαμόρφωση προφίλ, στην ταυτοποίηση και τον εντοπισμό, στη διαμόρφωση αναλυτικών ψηφιακών «φακέλων» των ατόμων. Το αστικό κράτος και οι ιμπεριαλιστικοί οργανισμοί επιδιώκουν τη διαμόρφωση τέτοιων «δεξαμενών», σε συνεργασία με μονοπωλιακούς ομίλους που έχουν τέτοια «κλειδιά» και τη σχετική τεχνογνωσία.45 Για παράδειγμα, αλλεπάλληλα πρόσφατα δημοσιεύματα κάνουν λόγο για νέα τεχνολογικά εργαλεία άντλησης και επεξεργασίας δεδομένων των πολιτών προκειμένου το κράτος να αποκτά πλήρη εικόνα της οικονομικής τους κατάστασης, να επιβάλλει και εισπράττει φόρους, να προχωρά σε κατασχέσεις κλπ.46

 

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ: Η ΠΑΝΔΗΜΙΑ ΩΣ «ΕΥΚΑΙΡΙΑ» ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΟΛΗΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Και στην Ελλάδα την περίοδο της πανδημίας η θωράκιση και αναβάθμιση του νομοθετικού κατασταλτικού οπλοστασίου του αστικού κράτους προχώρησε με γρήγορους ρυθμούς. Η ουσιαστική σύγκλιση των αστικών κομμάτων στη γραμμή της «εθνικής ομοψυχίας» και του «ψηφιακού μετασχηματισμού» για την αντιμετώπιση της πανδημίας αποτυπώθηκε μέσα από λογικές του τύπου «θα λογαριαστούμε μετά», μέσα από προτάσεις για υπουργούς υγείας κοινής αποδοχής αλλά και «διαπιστευτήρια» για το ποιος έβαλε πρώτος τη χώρα «στο τρένο της ψηφιακής εποχής».47

Ακόμα όμως και στα ζητήματα ενίσχυσης του κατασταλτικού νομοθετικού οπλοστασίου του αστικού κράτους η κυβέρνηση της ΝΔ βρήκε στρωμένο έδαφος απ’ όλες τις προηγούμενες κυβερνήσεις, με ξεχωριστή τη «συμβολή» της προηγούμενης κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ προχώρησε με σταθερά βήματα σε μια σειρά αλλαγές, απαραίτητες για την προσαρμογή της κρατικής λειτουργίας στις νέες συνθήκες, με κομβικά σημεία τις αλλαγές στον Ποινικό Κώδικα και τον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας και τη συνταγματική αναθεώρηση που προηγήθηκε. Οι αλλαγές αυτές αποσκοπούσαν στην προσαρμογή στο ευρωπαϊκό νομοθετικό πλαίσιο, στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση-καταστολή ενεργειών (κατά βάση από το εργατικό-λαϊκό κίνημα, χωρίς βέβαια να κατονομάζεται) που μπορεί να παρακωλύσουν την απρόσκοπτη λειτουργία του κράτους και της οικονομίας. Συνδυάστηκαν επίσης με την επίκληση της ανάγκης αποσυμφόρησης τόσο της ακροαματικής διαδικασίας όσο και των φυλακών, αλλά και με το προχώρημα μιας σειράς αστικών εκσυγχρονισμών (μέσω της κατάργησης σειράς άρθρων που έχουν πέσει σε αχρησία, κωδικοποίησης των διατάξεων κ.ο.κ.). Φυσικά στρέφονται και απέναντι στη λειτουργία του ΚΚΕ.

Πραγματικά, η ψήφιση του νέου Ποινικού Κώδικα και του νέου Κώδικα Ποινικής Δικονομίας από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ μόλις ένα μήνα πριν τις εκλογές του Ιούλη του 2019 ήταν το επιστέγασμα μιας πολιτικής που είχε σταθερά στην πυξίδα της τη στοχοποίηση των εργατικών-λαϊκών κινητοποιήσεων, την ποινικοποίηση των αγώνων, της ριζοσπαστικής σκέψης και δράσης. Ενδεικτικά μόνο αναφέρουμε ότι μέχρι την ψήφιση του νέου ΠΚ και του ΚΠΔ, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ είχε ήδη προχωρήσει στην ποινικοποίηση των αγώνων κατά των πλειστηριασμών και την αναγωγή τους σε ιδιώνυμο αδίκημα, στην περαιτέρω ενίσχυση της κατασταλτικής νομοθεσίας γενικά και του τρομονόμου ειδικά μέσω και της ενσωμάτωσης σειράς Οδηγιών της ΕΕ, στην προσπάθεια για ακόμα μεγαλύτερο έλεγχο των συνδικαλιστικών και άλλων οργανώσεων (Μητρώο Πραγματικών Δικαιούχων) κ.ο.κ.

Την ίδια περίοδο ενισχύθηκαν οι πολυπλόκαμοι μηχανισμοί και οι μέθοδοι μαζικής παρακολούθησης με την ευρεία χρήση νέων τεχνολογιών, από κρατικούς φορείς και υπηρεσίες (ενεργοποίηση των drones της Αστυνομίας, λήψη βιομετρικών και γεωγραφικών δεδομένων, όπως ο έλεγχος της ίριδας ματιού, συστήματα γεωγραφικού εντοπισμού - GPS). Αξιοποιήθηκαν ως μέσα ταυτοποίησης και ελέγχου των ανθρώπων, τα οποία προβλήθηκαν ως απαραίτητα για τη διευκόλυνση της καθημερινότητας, την επιτάχυνση χρονοβόρων διαδικασιών (π.χ. η εφαρμογή του ηλεκτρονικού εισιτηρίου στα ΜΜΜ στην Αττική) ενισχύοντας και την καταχώρηση πληροφοριών και δεδομένων από το διαδίκτυο και ιδίως από τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης.

Σε αυτό το έδαφος, λοιπόν, πάτησε η κυβέρνηση της ΝΔ για να εισαγάγει μια «βεντάλια» νέων διατάξεων και μάλιστα με συνοπτικές διαδικασίες, χωρίς να κηρύσσει τυπικά κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Αξιοποίησε όμως την επίκληση των «έκτακτων συνθηκών» και τη συνακόλουθη έκδοση διαδοχικών Πράξεων Νομοθετικού Περιεχομένου, που, όπως και στα υπόλοιπα αστικά κράτη στην ΕΕ, δεν περιορίζονταν μόνο σε μέτρα περιορισμού των μετακινήσεων, κλεισίματος συνόρων σε μη Ευρωπαίους πολίτες, εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, της εστίασης και του λιανεμπορίου, δημόσιων χώρων. Αξιοποίησε αυτήν τη μορφή του δικαίου της ανάγκης ώστε να εντάξει στη νομική «κανονικότητα» μια σειρά «έκτακτες» κατά κανόνα ρυθμίσεις, με βάση τη γενική κατεύθυνση που περιγράψαμε παραπάνω.

Ουσιαστικά, η κυβέρνηση της ΝΔ προχωράει με ταχύτητα ένα σύνολο νομοθετικών παρεμβάσεων με στόχο από τη μια μεριά την ενίσχυση της αστικής πολιτικής σταθερότητας. Σταχυολογούμε ενδεικτικά τη συνταγματική αναθεώρηση με τις, μεταξύ άλλων, αλλαγές στην εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας, την ψήφο των αποδήμων, τις αλλαγές στον εκλογικό νόμο τόσο σε κεντρικό επίπεδο όσο και στην Τοπική Διοίκηση. Τα παραπάνω συνδυάστηκαν και με την προσπάθεια περαιτέρω ελέγχου στο εσωτερικό του Κόμματος (από την αξιοποίηση της απόφασης του δικαστηρίου για τη Χρυσή Αυγή και την ψήφιση τροπολογιών για τη στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων σε στελέχη οποιουδήποτε κόμματος, μέχρι την πρόσφατη τροπολογία για τα έντυπα και τις εφημερίδες48).

Από την άλλη, συνεχίζει και κλιμακώνει την ενίσχυση του κατασταλτικού νομοθετικού πλαισίου σε δυο κατευθύνσεις. Στοχεύει πρώτον, στην προληπτική καταστολή της προοδευτικής/ριζοσπαστικής σκέψης και δράσης. Σε αυτήν την κατεύθυνση, ξεχωρίζει η ίδρυση της Διεύθυνσης Πρόληψης της Βίας, η ολοκληρωτική κατάργηση του πανεπιστημιακού ασύλου (άρθρο 64 Ν. 4623/2019), η συνεχής ενίσχυση του Τρομονόμου (187Α ΠΚ). Από κοντά και ο νόμος 4779/2021, που αφενός ενσωματώνει Ευρωπαϊκή Οδηγία η οποία επιτρέπει μέχρι και την απαγόρευση αναρτήσεων στο διαδίκτυο έργων με προοδευτικό και ριζοσπαστικό περιεχόμενο, απειλώντας με βαριές ποινές τους καλλιτέχνες δημιουργούς, ακόμα και τους χρήστες που το αναρτούν. Αφετέρου δε, επιτρέπει στο ΕΣΡ να παρεμβαίνει και να απαγορεύει συνολικά τη μετάδοση ή αναμετάδοση οπτικοακουστικών μέσων άλλων κρατών-μελών, με την επίκληση μεταξύ άλλων της απειλής για τη δημόσια ή εθνική ασφάλεια.49 Στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι αποκαλυπτική και η στάση του ΣΥΡΙΖΑ στη Βουλή, που επέλεξε να αποχωρήσει «σε ένδειξη διαμαρτυρίας», έχοντας όμως φροντίσει πριν να υπερψηφίσει τη συγκεκριμένη οδηγία στο Ευρωκοινοβούλιο.

Δεύτερον, αποσκοπεί στην αναβάθμιση της νομοθετικής αλλά και επιχειρησιακής ικανότητας για ανοιχτή καταστολή στις εργατικές-λαϊκές κινητοποιήσεις. Σε αυτήν την κατεύθυνση ενέταξε στη φαρέτρα του αστικού κράτους το νόμο για τις διαδηλώσεις (Ν. 4703/2020) και τα σχετικά Προεδρικά Διατάγματα50 και επιχειρησιακά σχέδια (με τα οποία διευρύνονται οι περιορισμοί των διαδηλώσεων και οι κατασταλτικές αρμοδιότητες των κρατικών οργάνων, προβλέπεται η χρήση καμερών, drones κλπ. για την ενίσχυση της παρακολούθησης και του φακελώματος, φυσικά όχι μόνο των διαδηλωτών). Εκεί εντάσσεται και ο νόμος για την πανεπιστημιακή αστυνομία (Ν. 4777/2021), με τον οποίο επιδιώκονται περαιτέρω περιορισμοί στη συνδικαλιστική δράση μέσα στα Πανεπιστήμια αλλά και το γενικευμένο φακέλωμα φοιτητών, διδακτικού προσωπικού, εργαζόμενων στα Πανεπιστήμια.51

Αντίστοιχα, προσάρμοσε περαιτέρω το ρόλο της Πολιτικής Προστασίας (μέσω του Νόμου για τον Εθνικό Μηχανισμό Διαχείρισης Κρίσεων) στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του «εσωτερικού εχθρού», κατά τα ευρωνατοϊκά πρότυπα. Ενεργοποίησε ήδη από το Μάρτη του 2020 το επιχειρησιακό σχέδιο «Άρτεμις» στο πλαίσιο της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας, που δημιουργεί μια υποδομή ηλεκτρονικού φακελώματος και καταστολής, με αφορμή την ιχνηλάτηση των κρουσμάτων και των επαφών τους.52 Ενίσχυσε περαιτέρω τον κατασταλτικό ρόλο των Σωμάτων Ασφαλείας (Νόμος για την οπλοφορία των Πυροσβεστών, ενίσχυση του κατασταλτικού ρόλου του Λιμενικού Σώματος και της Ακτοφυλακής, δημιουργία νέων «ειδικών ομάδων» και ενίσχυση των υπαρχόντων (ΜΑΤ, ΥΜΕΤ, Ειδικές Ομάδες Συλλήψεων, ΟΔΟΣ, ΔΡΑΣΗ, ΟΠΠΙ, ΟΠΚΕ, ΔΙΑΣ κλπ.).53

Ταυτόχρονα προωθείται και η αναβάθμιση της προσπάθειας ιδεολογικής χειραγώγησης, ενίσχυσης της λογικής της «κοινωνικής ειρήνης», του δήθεν ταξικά ουδέτερου κράτους που λειτουργεί προς όφελος όλων. Ενδεικτικά μόνο αναφέρουμε το Νόμο 4703/2020 για τις διαδηλώσεις, όπου η ηγεσία της αστυνομίας που απαγορεύει, περιορίζει, διαλύει τις συγκεντρώσεις βαφτίζεται αστυνομικός ή λιμενικός «διαμεσολαβητής», ο οποίος «συνεννοείται» με τον «οργανωτή» για να επιτραπεί η συγκέντρωση. Αντίστοιχα, κατά την προσφιλή τακτική και των προηγούμενων αστικών κυβερνήσεων, όλο αυτό το μενού της καταστολής «σερβίρεται» και στο έδαφος της επικαιρότητας, για την ικανοποίηση του «κοινού περί δικαίου αισθήματος». Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του πρόσφατου νόμου για την οπαδική βία, στο έδαφος της αποτρόπαιας δολοφονίας του 19χρονου Άλκη, όπου, με τις αλλαγές στο άρθρο 187 ΠΚ, ανοίγει επί της ουσίας ο δρόμος συνολικής κατάργησης του τεκμηρίου αθωότητας.54 Φυσικά, και στο ζήτημα αυτό ήταν χρήσιμες οι υπηρεσίες και του ΣΥΡΙΖΑ, αφού η πρόσφατη αυτή τροπολογία έρχεται ως συνέχεια σωρείας αντιδραστικών νομοθετικών ρυθμίσεων με την ίδια στόχευση, τον ασφυκτικό περιορισμό του τεκμηρίου αθωότητας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η θέσπιση του θεσμού της ποινικής διαταγής που εισήχθη με το νέο Ποινικό Κώδικα της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, σύμφωνα με την οποία προβλέπεται η έκδοση καταδικαστικής απόφασης «χωρίς την προηγούμενη ακρόαση του κατηγορούμενου».55

Σε αυτήν τη βάση αποτυπώθηκε και η συστηματική προσπάθεια καλλιέργειας ενός ιδιότυπου «κοινωνικού αυτοματισμού», με αποθέωση της «ατομικής ευθύνης», που συνοδευόταν με προτροπές και επισημάνσεις για την ευθύνη του καθενός να καταγγέλλει το συνάδελφο ή το γείτονα για τη μη τήρηση των περιοριστικών μέτρων. Επίσης, ως η άλλη όψη της ατομικής ευθύνης προβλήθηκε και ο βολικός για τις κυβερνήσεις και επικίνδυνος διαχωρισμός σε εμβολιασμένους και ανεμβολίαστους, στο έδαφος ανορθολογικών θεωριών που το ίδιο το σύστημα εκκολάπτει. Από κοντά και η εξοντωτική επιβολή προστίμων, που έφτασε μέχρι την υλοποίηση από το παράθυρο της γενικής υποχρεωτικότητας του εμβολιασμού για πολίτες άνω των 60 ετών, μέσω της απειλής επιβολής προστίμου σε μηνιαία βάση ύψους 100 ευρώ.56

Η εικόνα βέβαια συμπληρώνεται από το ρόλο των αστικών δικαστηρίων και στην Ελλάδα. Σταθερά διαμορφώνεται μια ολοένα και πιο αντιδραστική νομολογία που όχι μόνο στηρίζει τη νομοθεσία, αλλά ανοίγει το δρόμο και για περαιτέρω ενίσχυση των περιορισμών σε δικαιώματα, πολιτικές και συνδικαλιστικές ελευθερίες. Αυτήν την κατεύθυνση υπηρετούν και οι προωθούμενες αλλαγές στη λειτουργία και απονομή της δικαιοσύνης. Κατ’ επέκταση, η συζήτηση που εντείνεται το τελευταίο διάστημα, για «καθυστερήσεις στην απονομή της δικαιοσύνης», στόχο έχει όχι μόνο την πιο αποτελεσματική στήριξη των επενδυτικών σχεδίων και της κερδοφορίας του κεφαλαίου, αλλά και το να προωθηθούν με μεγαλύτερη ταχύτητα όλες οι παραπάνω αλλαγές, σε βάρος των εργαζόμενων και των λαϊκών στρωμάτων.57

Η ενίσχυση, λοιπόν, συνολικά σε επίπεδο ΕΕ –και όχι μόνο– της κατασταλτικής νομοθεσίας, η αναβάθμιση των μηχανισμών παρακολούθησης και καταγραφής, όχι μόνο της πολιτικής αλλά συνολικά της κοινωνικής δραστηριότητας, αποτελεί τρανταχτή απόδειξη ότι το κεφάλαιο, η αστική τάξη δεν ορρωδεί προ ουδενός προκειμένου να θωρακίσει την εξουσία της.

Αυτό υπηρετεί και η γενική τάση διεύρυνσης της εφαρμογής του «δικαίου της ανάγκης», χωρίς την κήρυξη κατάστασης πολιορκίας/έκτακτης ανάγκης/εξαίρεσης (όπως αποτυπώνεται στη νομοθεσία του κάθε αστικού κράτους). Η εξαιρετική μορφή νομοθέτησης (όπως η έκδοση Πράξεων Νομοθετικού Περιεχομένου) συμβάλλει στη συσκότιση του ταξικού περιεχομένου ντύνοντας τα μέτρα με το μανδύα του γενικού («δημόσιου») συμφέροντος. Τα μέτρα παρουσιάζονται σαν «τεχνικά», αποτέλεσμα των εισηγήσεων των «ειδικών» και άρα ως αυτονόητα.

Ιδιαίτερα μάλιστα σε συνθήκες που επιταχύνεται η πολεμική προετοιμασία και προωθείται η περαιτέρω ενίσχυση της στρατιωτικοποίησης στην ΕΕ, όπως αποτυπώνεται στο βασικό κείμενο της Συνόδου Κορυφής στις 24-25.3.2022, τη «Στρατηγική Πυξίδα», είναι απαραίτητη η εξασφάλιση της συναίνεσης από την εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα με όλους τους τρόπους.

Στην ίδια κατεύθυνση και οι πρόσφατες εξελίξεις (απαγόρευση μετάδοσης ρωσικών μέσων στη Δύση και αντίστοιχα δυτικών μέσων στη Ρωσία, απαγόρευσης αναμετάδοσης του περιεχομένου των ρωσικών μέσων από άλλους παρόχους, απαγορεύσεις προβολής έργων Ρώσων δημιουργών/συντελεστών, συλλήψεις διαδηλωτών, απελάσεις διπλωματικών αποστόλων κ.ο.κ.) σηματοδοτούν την περαιτέρω «προληπτική» ένταση της καταστολής.

Επιβεβαιώνεται έτσι ήδη ότι θα αξιοποιηθεί ιδιαίτερα όλο το πλέγμα των νομοθετικών ρυθμίσεων που συγκροτούν το λεγόμενο «δίκαιο της ανάγκης», που εμπλουτίστηκε τα τελευταία δύο χρόνια τόσο με νομοθετικές ρυθμίσεις όσο και μέσα από τις αποφάσεις των ευρωπαϊκών δικαστηρίων και με το οποίο εναρμονίζονται οι νομοθεσίες των αστικών κρατών είτε με σοσιαλδημοκρατικές είτε με φιλελεύθερες κυβερνήσεις.

Σε αυτές τις ράγες που καθορίζονται από τους νόμους της καπιταλιστικής οικονομίας θα κινηθεί και η πολιτική της όποιας επόμενης κυβέρνησης. Από αυτούς τους νόμους καθορίζεται και η αντιδραστική εξέλιξη του αστικού δικαίου, η σημασία του ρόλου του, όπως φάνηκε περίτρανα την περίοδο της πανδημίας, στη νομιμοποίηση της αναβάθμισης της καταστολής, στη διαμόρφωση ανοχής και στήριξης στην περιστολή δικαιωμάτων και στην ένταση της βίας από πλευράς του αστικού κράτους, στο όνομα της «υγειονομικής ασφάλειας».58

Όπως επισημαίνεται στο 2ο Κείμενο των Θέσεων της ΚΕ για το 21ο Συνέδριο του ΚΚΕ:

«Ήδη προετοιμάζονται και νέες ρυθμίσεις παρέμβασης στις μαζικές οργανώσεις για το χτύπημα της συνδικαλιστικής δράσης και των συνδικαλιστικών δικαιωμάτων, με ενίσχυση του “ψηφιακού” κρατικού κι εργοδοτικού ελέγχου.

Όλα αυτά προωθούνται σε συνδυασμό με τα –ευρωενωσιακής έμπνευσης– μέτρα κατά του λεγόμενου “ριζοσπαστισμού”, που βάζουν στο στόχαστρο τη ριζοσπαστική αντικαπιταλιστική πάλη, τη δράση των Κομμουνιστικών Κομμάτων. Η πάλη απέναντι στην κρατική καταστολή, την εργοδοτική τρομοκρατία και τον αυταρχισμό, απέναντι στην επίθεση στα λαϊκά συνδικαλιστικά δικαιώματα, στα δικαιώματα των προσφύγων και μεταναστών πρέπει να μπει στην προμετωπίδα της πάλης του εργατικού κινήματος και της κοινωνικής συμμαχίας, ξεκινώντας από τους χώρους δουλειάς. Σε αυτόν τον αγώνα μπορεί και πρέπει να συνεισφέρει κάθε εργαζόμενος, προοδευτικός άνθρωπος, επιστήμονας, καλλιτέχνης, νομικός κλπ.

Η υπεράσπιση των λαϊκών συνδικαλιστικών δικαιωμάτων θα στηρίζεται στην οργανωμένη απειθαρχία του ταξικού κινήματος με στόχο την ακύρωση στην πράξη των αντιδραστικών νόμων. Κυρίως, όμως, αυτός ο αγώνας θα ενισχύει το συνολικό αντικαπιταλιστικό-αντιμονοπωλιακό προσανατολισμό της πάλης, την ανάδειξη της ταξικής ουσίας της αστικής δημοκρατίας, κόντρα σε λογικές που αποσπούν την καταστολή από τον καπιταλιστικό εκμεταλλευτικό χαρακτήρα του αστικού κράτους, ενισχύοντας τα κάλπικα δίπολα (πρόοδος - συντήρηση) και διευκολύνοντας τις αυταπάτες μιας μελλοντικής σοσιαλδημοκρατικής κυβερνητικής διαχείρισης.»59

 


ΣημειώσειςΣημειώσεις

* Η Μαρίνα Λαβράνου είναι υπεύθυνη του Τμήματος Δικαιοσύνης και Λαϊκών Ελευθεριών της ΚΕ του ΚΚΕ.

  1. Ενδεικτική για τα παραπάνω είναι η Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το 2018 σχετικά με τη διευκόλυνση του ψηφιακού μετασχηματισμού του τομέα της υγείας και της περίθαλψης στην ψηφιακή ενιαία αγορά. Σε αυτή σημειωνόταν ότι οι ψηφιακές λύσεις στην υγεία επιτρέπουν α) τη μεταρρύθμιση των συστημάτων υγείας και τη μετάβασή τους σε νέα μοντέλα περίθαλψης, με αντικατάσταση των «νοσοκομειοκεντρικών συστημάτων υγείας από δομές που βασίζονται περισσότερο στην κοινότητα», β) οι πολίτες να χρησιμοποιούν τα ψηφιακά εργαλεία για να «διατηρούν την καλή κατάσταση της υγείας τους και, κατ’ επέκταση, να μη γίνονται στο μέλλον ασθενείς», αλλά και γ) την αναβαθμισμένη χρήση των δεδομένων υγείας, τόσο για την έρευνα και καινοτομία όσο και για την «εξατομικευμένη υγειονομική περίθαλψη», https://op.europa.eu/el/publication-detail/-/publication/db95106e-53ca-11ea-aece-01aa75ed71a1/language-el Αντίστοιχα αποκαλυπτική είναι η Πράσινη Βίβλος για την «κινητή» υγεία («mHealth»), δημοσιευμένη ήδη από το 2014. Κατά την αρχική συζήτηση για την mHealth, δημοσιεύματα μιλούσαν ευθέως για τους στόχους κερδοφορίας, την εξοικονόμηση δημόσιων δαπανών (π.χ. αναφορά για 99 δισ. € εξοικονόμηση στην ΕΕ): https://www.aagora.gr/mhealth-e99-dis-tha-eksoikonomithoun-apo-tin-kinit/).
  1. Αυτή είναι μια μορφή του δικαίου της ανάγκης, που επιτρέπει στην εκάστοτε κυβέρνηση να νομοθετεί, στη βάση του άρθρου 44, παράγραφος 2, του Συντάγματος. Με απανωτές Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου η κυβέρνηση της ΝΔ νομοθέτησε, μεταξύ άλλων, μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης και αποκλεισμού, συμπεριλαμβανομένων του περιορισμού των μετακινήσεων, του κλεισίματος των συνόρων σε μη Ευρωπαίους πολίτες, του κλεισίματος εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, καταστημάτων, δημόσιων χώρων κλπ. Βλ. και «Οι Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου και τα όρια της αστικής δημοκρατίας», Ριζοσπάστης, 9-10.5.2020.
  2. Βλ. πιο αναλυτικά Τμήμα Δικαιοσύνης και Λαϊκών Ελευθεριών της ΚΕ του ΚΚΕ σε συνεργασία με την Eυρωκοινοβουλευτική Oμάδα, «Ο “χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης” της Ευρωπαϊκής Ένωσης», ΚΟΜΕΠ, τεύχ. 3/2019.
  3. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις 15.12. 2021 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατέθεσε πρόταση προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο για ένα νέο πλαίσιο αστυνομικής συνεργασίας της ΕΕ και αναθεώρηση των κανόνων Σένγκεν, αναφέροντας χαρακτηριστικά ότι «υπάρχει περιθώριο βελτίωσης συγκεκριμένων πτυχών που αφορούν ειδικότερα τη δυνατότητα ενιαίας αντίδρασης σε μείζονες απειλές για τη δημόσια υγεία, τη δυνατότητα αντιμετώπισης απειλών που προκύπτουν από την εργαλειοποίηση των μεταναστών, καθώς και τα μέσα για την αντιμετώπιση, στο εσωτερικό της επικράτειας, της τρομοκρατίας ή των μη επιτρεπόμενων μετακινήσεων». Βλ. Πρόταση Κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την αντιμετώπιση καταστάσεων εργαλειοποίησης στον τομέα της μετανάστευσης και του ασύλου - COM(2021) 890 final.
  4. Βλ. αναλυτικά Μ. Παπαδόπουλος, «100 χρόνια απο την “έφοδο στον ουρανό”: Αστικό επιτελικό κράτος κι επανάσταση», ΚΟΜΕΠ, τεύχ. 6/2021.
  5. Τυπικά η ΕΕ, ως διακρατική ένωση, δεν έχει προσχωρήσει στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Όμως, οι σχετικές διεργασίες βρίσκονται σε εξέλιξη, ενώ το σύνολο των κρατών-μελών της ΕΕ έχουν ήδη προσχωρήσει. Αντίστοιχα, η αναφορά στην ΕΣΔΑ γίνεται ήδη από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ. Επίσης, ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ (ο οποίος εφαρμόζεται στα θεσμικά όργανα και στους οργανισμούς της ΕΕ και, όταν ενεργούν για την εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ, στα κράτη-μέλη), που τέθηκε σε ισχύ τη 1.12.2009, βασίζεται στην ΕΣΔΑ.
  6. Διάγγελμα Κ. Μητσοτάκη, 9.2.2021: «Στο δίμηνο που ακολουθεί, η βεντάλια των περιορισμών ενδεχομένως θα ανοίγει και θα κλείνει ανάλογα με τα επίπεδα του συναγερμού.» https://primeminister.gr/2021/02/09/25824
  7. Βλ. ενδεικτικά: Belgium’s Accordion Response to COVID-19, https://verfassungsblog.de/belgiums-accordion-response-to-covid-19/
  8. Είναι χαρακτηριστική στην Ελλάδα η περαιτέρω ενίσχυση του ποινικού κατασταλτικού πλαισίου στη βάση του άρθρου 191 του Ποινικού Κώδικα για τη διασπορά ψευδών ειδήσεων (fake news). Μετά και από τις τελευταίες τροποποιήσεις (Νοέμβρης 2021), θα τιμωρείται η πράξη, αν αφορά ψευδείς ειδήσεις που είναι ικανές να προκαλέσουν γενικά ανησυχία ή φόβο στους πολίτες ή να κλονίσουν την εμπιστοσύνη τους στην οικονομία, την αμυντική ικανότητα της χώρας, τη δημόσια υγεία (π.χ. ακόμα και μια είδηση για τους κινδύνους που δημιουργεί η εμπλοκή της χώρας σε επιθετικά σχέδια του ΝΑΤΟ, στις επιθετικές αποστολές της ΕΕ κλπ. ή ακόμα και για τους κινδύνους που προκαλεί η εγκληματική υποβάθμιση του δημόσιου συστήματος υγείας).
  9. Το Γενάρη του 2021, ο γενικός διευθυντής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) T. A. Ghebreyesus είχε δηλώσει: «Ψευδείς ειδήσεις, παραπληροφόρηση και θεωρίες συνωμοσίας είναι επικρατούσες την εποχή των κοινωνικών μέσων και έχουν εκτοξευτεί, η κατάσταση είναι σοβαρή επειδή επηρεάζει την εμπιστοσύνη στο σύστημα υγείας και στα προγράμματα αντιμετώπισης.».
  10. https://www.ertnews.gr/eidiseis/mono-sto-ertgr/i-pandimia-eynoei-ti-logokrisia-sto-diadiktyo/
  11. Ο δε Επίτροπος για την Εσωτερική Αγορά Τιερί Μπρετόν πρόσθεσε ότι στόχος είναι η διαμόρφωση ενός ισχυρού Κώδικα, ο οποίος «θα αλλάξει ξεκάθαρα το παιχνίδι για την προσαρμογή της ευθύνης των διαδικτυακών πλατφορμών, διασφαλίζοντας έγκαιρα, επαρκή και αποτελεσματικά μέτρα για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης στην ΕΕ». https://m.naftemporiki.gr/story/1807713/europaiki-epitropi-eksi-mines-akomi-i-parakolouthisi-ton-platformon-gia-parapliroforisi
  12. COM (2005) 313
  13. https://www.europol.europa.eu/activities-services/main-reports/european-union-terrorism-situation-and-trend-report-te-sat-2020
  14. Μάλιστα, ο Κανονισμός αναφέρει χαρακτηριστικά ότι, «παρότι δεν αποτελεί το μοναδικό παράγοντα, η παρουσία τρομοκρατικού περιεχομένου στο διαδίκτυο έχει αποδειχτεί καταλύτης στη ριζοσπαστικοποίηση ατόμων που μπορεί να οδηγήσει σε τρομοκρατικές ενέργειες, και άρα έχει εξαιρετικά σοβαρές αρνητικές συνέπειες για τους χρήστες, τους πολίτες και την κοινωνία γενικότερα, καθώς και για τους παρόχους υπηρεσιών στο διαδίκτυο που φιλοξενούν τέτοιο περιεχόμενο, δεδομένου ότι υπονομεύει την εμπιστοσύνη των χρηστών τους και βλάπτει τα επιχειρηματικά τους μοντέλα». Βλ. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32021R0784&from=EL#d1e560-79-1
  15. Βλ. Δελτίο Τύπου, 9.12.2021: Η Επιτροπή προτείνει την επέκταση του καταλόγου των «εγκλημάτων της ΕΕ», ώστε να περιλαμβάνει τη ρητορική μίσους και τα εγκλήματα μίσους, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/IP_21_6561
  16. Communication from the Commission to the European Parliament and the Council 2021 (777), σελ. 10.
  17. Βλ. «Νόμιμη η απαγόρευση του Ρουμανικού Κομμουνιστικού Κόμματος με τη βούλα του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου!», Ριζοσπάστης, 31.12.2021 - 2.1.2022.
  18. Θεματικό Δελτίο ΕΔΔΑ - Υγειονομική κρίση - 19, Οκτώβρης 2021 https://www.echr.coe.int/Documents/FS_Covid_ELL.pdf
  19. Πρόκειται για μέτρα που προβλέπονται στο άρθρο 39 του Κανονισμού του Δικαστηρίου και αποφασίζονται κατόπιν αιτήματος συμβαλλόμενου μέρους ή οποιουδήποτε άλλου ενδιαφερομένου προσώπου ή αυτεπαγγέλτως από το Δικαστήριο, μέχρι την ολοκλήρωση της πορείας της υπόθεσης.
  20. Βλ. «Νομοσχέδιο της κυβέρνησης Μακρόν για την “καθολική ασφάλεια”»: Το πραγματικό πρόσωπο της δικτατορίας του κεφαλαίου», Ριζοσπάστης, 28-29.11.2020.
  21. Ο Γάλλος υπουργός Δικαιοσύνης Eric Dupond Moretti δήλωσε χαρακτηριστικά ότι «η τρομοκρατία αλλάζει όπως ένας ανόητος ιός. Είναι αναμενόμενο ότι ο νόμος θα προσαρμόζεται σε αυτές τις αλλαγές». https://www.rfi.fr/en/france/20210603-controversial-anti-terrorist-law-passes-first-reading-in-french-parliament
  22. Βλ. δηλώσεις Μ. Ντράγκι 1.3.2022,

https://www.euractiv.com/section/politics/short_news/italy-declares-state-of-emergency-over-russia-ukraine-war/

  1. Την ίδια στιγμή, όπως αποκαλύφθηκε από το Συνδικάτο USB της Ιταλίας, η κυβέρνηση έσπευσε να στείλει στρατιωτικό εξοπλισμό στην Ουκρανία καμουφλαρισμένο ως «ανθρωπιστική βοήθεια» από το πολιτικό αεροδρόμιο της Πίζα, σε μια απόπειρα να προσπεράσει την τυπικά απαραίτητη απόφαση του ιταλικού κοινοβουλίου για την αποστολή στρατιωτικού εξοπλισμού που δεν είχε ακόμα ληφθεί. Οι εργαζόμενοι αρνήθηκαν να φορτώσουν τα αεροπλάνα και αποκάλυψαν το γεγονός. Γι’ αυτό και στη συνέχεια, διόλου τυχαία σε μια περίοδο που το Συνδικάτο πρωτοστατεί στους αγώνες των εργαζόμενων και σε κινητοποιήσεις ενάντια στην πολεμική εμπλοκή, ήρθε αντιμέτωπο με τη σκηνοθετημένη μεθόδευση από την αστυνομία με το όπλο που δήθεν βρέθηκε (τοποθετήθηκε) στα γραφεία της USB μετά από «ανώνυμη καταγγελία» που υποδείκνυε και πού θα βρεθεί –στο καζανάκι δημόσιας τουαλέτας του συνδικάτου. Βλ. Ριζοσπάστης, 16.3.2022 και 17.4.2022.
  2. European Parliament, «The impact of coronovirus measures on democracy, Rule of law and fundamental rights», March 2021, σελ. 136.
  3. https://www.dw.com/en/coronavirus-and-basic-rights-what-is-the-german-state-allowed-to-do/a-52835004
  4. www.dw.com/el/, «Οι νοσηλείες θα καθορίζουν πια τα μέτρα κατά της πανδημίας», 18.11.2021.
  5. https://news.sky.com/story/coronavirus-emergency-laws-will-give-powers-to-close-airports-and-detain-and-quarantine-people-11959342
  6. European Parliament, «The impact of coronovirus measures on democracy, Rule of law and fundamental rights», March 2021, σελ. 270.
  7. https://www.globalcitizen.org/en/content/police-crime-bill-uk-what-to-know-protesting/
  8. Βλ. Coronavirus: Commission proposes to extend the EU Digital COVID Certificate by one year, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_22_744
  9. Άλλωστε, όπως επισήμανε η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εισηγούμενη την υλοποίηση του ψηφιακού πιστοποιητικού: «Όπως κατέδειξε η εμπειρία των πρώτων μηνών της πανδημίας, η ασυντόνιστη και βεβιασμένη επαναφορά των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα δε σταματάει τον ιό, αλλά προκαλεί διαταραχή της κοινωνίας και της οικονομίας, την οποία έχουμε καθήκον να αποτρέψουμε στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό. Οι έλεγχοι αυτοί πρέπει να παραμείνουν μέτρο έσχατης ανάγκης, σύμφωνα με το δίκαιο της ΕΕ.» https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/qanda_21_1187?fbclid=IwAR1j_Lgw4i7ZaCeE_qQfSVymOQWnG_TZ6ds-CdfnzsJvaXSpq0ngQFhaPrs
  10. Με βάση δημοσίευμα της ίδιας εφημερίδας, το Γενάρη του 2021, ένας συνασπισμός εταιριών, όπως η Microsoft, η Oracle και η μη κερδοσκοπική κλινική Mayo Clinic των ΗΠΑ, έλαβαν μια «Πρωτοβουλία Εμβολιασμού», με σκοπό να δημιουργηθεί ένα διεθνώς αποδεκτό ψηφιακό πιστοποιητικό, μέσω ενός συστήματος που θα μπορεί να αντλήσει στοιχεία από ιατρικά αρχεία για τη δημιουργία μιας ψηφιακής κάρτας. Η Πρωτοβουλία αυτή, που χρηματοδοτούνταν από το Ίδρυμα Ροκφέλερ, είχε ήδη αναπτύξει ένα παρεμφερές πιστοποιητικό που χρησιμοποιούσαν οι τρεις μεγαλύτερες αεροπορικές ενώσεις. Βλ. https://www.ft.com/content/cf971639-3836-4c2b-93f6-622d4e0846ad
  11. https://www.kke.gr/article/PSifiako-pistopoiitiko-COVID-Polyergaleio-gia-na-lymainontai-EE-kyberniseis-epixeirimatikoi-omiloi-prosopika-dedomena-se-baros-toy-laoy/
  12. Βλ. και τα ποσά από το Ταμείο Ανάκαμψης που κατευθύνονται σε αυτόν το σκοπό και στη χώρα μας.
  13. Σημειώνουμε επίσης ότι από το Σεπτέμβρη του 2021 έχει τεθεί σε εφαρμογή η Ευρωπαϊκή Αρχή Ετοιμότητας και Αντιμετώπισης Καταστάσεων Έκτακτης Υγειονομικής Ανάγκης (European Health Emergency Preparedness and Response Authority - HERA), η οποία «μέσω της συλλογής πληροφοριών και της ανάπτυξης των αναγκαίων ικανοτήτων αντιμετώπισης θα επιτρέπει την πρόβλεψη απειλών και δυνητικών υγειονομικών κρίσεων». Βλ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Δελτίο Τύπου, 16.9.2021, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_21_4672
  14. Βλ. και δημοσίευμα στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, «“Επιχείρηση Ψηφιακή Υγεία”, Συνταγές και εξετάσεις μέσα από το κινητό», 5.4.2021.
  15. European Commission, Directorate-General for Health and Food Safety, Renner, A., Bobek, J., Laschkolnig, A. (2016). Study on Big Data in public health, telemedicine and healthcare: Final report, Publications Office. https://data.europa.eu/doi/10.2875/734795
  16. Στην Πράσινη Βίβλο για την κινητή υγεία, δηλαδή πριν οχτώ χρόνια, γινόταν ειδική αναφορά στην αγορά των δεδομένων υγείας: «Αυτά τα δεδομένα μπορούν να αποτελούν ζωτικό στοιχείο της επιδημιολογικής έρευνας, δεδομένου ότι παρέχουν τη δυνατότητα στους ερευνητές και στους επιστήμονες να βελτιώσουν τη θεραπεία των ασθενών μέσω της αναζήτησης προτύπων σε μεγαλύτερη κλίμακα ή της σύναξης νέων συμπερασμάτων, για παράδειγμα, όσον αφορά τη σχέση μεταξύ της ιατρικής κατάστασης και των περιβαλλοντικών παραγόντων. Τα μαζικά δεδομένα μπορούν επίσης να συμβάλουν στη μείωση των δοκιμαστικών περιόδων των φαρμάκων ή στην ανάπτυξη πιο προηγμένων μηχανισμών για την έγκαιρη διάγνωση και την πρόληψη των ασθενειών. Επιπλέον, θα μπορούσαν να συμβάλουν στην ανάπτυξη καινοτόμων επιχειρηματικών μοντέλων του τομέα.» Επίσης, γινόταν αναφορά στη σχετική αντιπαράθεση ΕΕ-ΗΠΑ, οι οποίες έχουν αυξήσει τη χρήση δεδομένων υγείας, εκτιμώντας ότι αυτό «μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της παραγωγικότητας και μείωση του κόστους στον τομέα της υγείας, με προοπτική αξίας ίσης με 300 δισ. δολάρια ΗΠΑ στον τομέα της υγείας των ΗΠΑ ετησίως».
  17. Πρόσφατο (2020) σχετικό παράδειγμα είναι η δημοσίευση καταγγελιών στη Wall Street Journal κ.α. για νοσοκομεία που έκαναν συμφωνίες με μονοπωλιακούς ομίλους όπως οι Microsoft, IBM, Amazon κ.ά., για πρόσβαση των τελευταίων στους ιατρικούς φακέλους με όλα τα δεδομένα των ασθενών, με όρους ταυτοποίησης (ονομαστικοποιημένα). Νωρίτερα (2019) μεγάλη έκταση είχε πάρει το λεγόμενο Project Nightingale της Google, μια συμφωνία του κολοσσού με μια αλυσίδα 2.600 νοσοκομείων, ιατρείων και άλλων παρόχων υπηρεσιών υγείας για δεδομένα εκατομμυρίων πολιτών στις ΗΠΑ και συγκεκριμένα δεδομένα για εξετάσεις, ιατρικές διαγνώσεις, πλήρες ιατρικό ιστορικό, επίσης με όρους ταυτοποίησης προσώπων (ονόματα και ημερομηνίες γέννησης). Ή, η από το 2017 γνωστή συμφωνία της Google με το ίδρυμα Royal Free London, που δημοσιεύτηκε ότι αφορούσε διαβίβαση 1,6 εκατομμύριων αρχείων, στο πλαίσιο της επίσημης συνεργασίας Google - Royal Free, για την αξιοποίηση των δεδομένων από το πρόγραμμα ανάπτυξης τεχνητής νοημοσύνης της Google (DeepMind).
  18. Μεγάλη διαρροή αποκαλύφθηκε στη Γαλλία το Σεπτέμβρη του 2021, η οποία αφορούσε τα προσωπικά δεδομένα (ονοματεπώνυμα, ημερομηνίες γέννησης, διευθύνσεις, αριθμούς τηλεφώνου, αριθμούς κοινωνικής ασφάλισης και διευθύνσεις ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, όπως και τα αποτελέσματα των τεστ covid) 700.000 ατόμων, μέσω της εταιρίας Francetest που δραστηριοποιούνταν στη μεταφορά δεδομένων για τα τεστ covid που πραγματοποιούνται στα φαρμακεία. Πηγή: https://www.lefigaro.fr/
  19. Βλ. Γενικό Κανονισμό Προσωπικών Δεδομένων (679/2016) ιδίως άρ. 9 παρ. 2, αλλά και τον ελληνικό Νόμο 4624/2019 που επιτρέπει την εκτεταμένη επεξεργασία προσωπικών δεδομένων υγείας για σκοπούς άλλους από αυτούς για τους οποίους κατά πρώτον συλλέχθηκαν.
  20. Με βάση τον Κανονισμό της Europol (2016/794), στα δεδομένα περιλαμβάνονται (πέρα και μαζί με ονοματεπώνυμα, φύλο, κατοικία κοκ.): Αριθμοί μητρώου κοινωνικής ασφάλισης, άδειες οδήγησης, έγγραφα ταυτοποίησης και στοιχεία του διαβατηρίου· δακτυλικά αποτυπώματα, προφίλ DNA, σωματικά χαρακτηριστικά, οπτικές απεικονίσεις, προφίλ φωνής, ομάδα αίματος, οδοντιατρικά στοιχεία, αναλυτικότατα οικονομικά στοιχεία (τραπεζικοί λογαριασμοί και κωδικοί, κινητά και ακίνητα περιουσιακά στοιχεία, τραπεζικές και πιστωτικές επαφές κλπ.), δεδομένα ως προς τη συμπεριφορά (τρόπος ζωής, μετακινήσεις, μέρη που συχνάζει κλπ.), πρόσωπα επαφής κλπ.
  21. Βλ.https://www.theguardian.com/world/2022/jan/10/a-data-black-hole-europol-ordered-to-delete-vast-store-of-personal-data
  22. Πρόσφατο παράδειγμα αποτελούν οι συνεργασίες της Frontex με ινστιτούτα όπως το European Association for Biometrics (μέλη του και εταιρίες, ιδίως γερμανικές), το Biometrics Institute (μέλη του το Facebook, η Microsoft, η MasterCard) και με εταιρίες κατά βάση ευρωπαϊκές, αλλά και από την Ιαπωνία, τον Καναδά, το Ισραήλ. Πηγή: https://corporateeurope.org/en/lobbying-fortress-europe
  23. Βλ., π.χ., για την αξιοποίηση από την ΑΑΔΕ της τεχνητής νοημοσύνης για την άντληση και επεξεργασία δεδομένων των φορολογούμενων (εισοδήματα, ακίνητη και κινητή περιουσία, δαπάνες, συναλλαγές, τραπεζικές κινήσεις) για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής ή τη διαμόρφωση ελληνικού «γραφείου δημόσιων πιστώσεων» (φερεγγυότητας) για την καταγραφή κάθε είδους καθυστερημένων ή απλήρωτων οφειλών, από τα τραπεζικά δάνεια και τα ασφαλιστικά ταμεία ως τους λογαριασμούς ηλεκτρικής ενέργειας, ύδρευσης και τηλεφωνίας-ίντερνετ. Πηγές: https://www.in.gr/2021/12/30/economy/oikonomikes-eidiseis/poioi-mpainoun-sto-mati-tis-eforias-2022/ και https://www.businessnews.gr/oikonomia/item/203529-dimiourgeitai-o-yper-teiresias-se-psifiakes-apothikes-oi-aneksoflitoi-logariasmoi, αντίστοιχα.
  24. Ομιλία Αλ. Τσίπρα στο Digital Economy Forum (20.12.2021): «Εγώ θέλω όμως να είμαι απόλυτα ειλικρινής απέναντί σας, μακριά από μένα μια λογική ισοπέδωσης. Δε θα ισχυριστώ ότι στον τομέα της ψηφιακής πολιτικής δεν έγιναν σημαντικά βήματα τα τελευταία δυόμισι χρόνια. Θα ισχυριστώ όμως ότι τα βήματα αυτά έγιναν πάνω στις ράγες και στις υποδομές που η προηγούμενη κυβέρνηση είχε φροντίσει –παρά τη σκληρή περίοδο της δημοσιονομικής προσαρμογής– να θέσει και που προς τιμή του ο σημερινός υπουργός Ψηφιακής Πολιτικής, ο κ. Πιερρακάκης, έχει παραδεχτεί και δημοσίως», https://www.syriza.gr/article/id/119646/
  25. Με το άρθρο 110 του Ν. 4915/2022 υποχρεώνεται ο διευθυντής και ο διευθυντής Σύνταξης μιας εφημερίδας να είναι μέλος επαγγελματικού σωματείου δημοσιογράφων, όπως επίσης και ν’ αναγράφεται ο κατέχων το 50% και πάνω μέτοχος/εταίρος (φυσικό ή νομικό πρόσωπο), με την απειλή προστίμου ύψους 10.000 ευρώ για κάθε φύλλο που δεν τα περιλαμβάνει, το οποίο μάλιστα θα επιβάλλεται από το ΕΣΡ, και ας αφορά έντυπα και όχι ραδιοτηλεοπτικά μέσα (!).
  26. Βλ. πιο αναλυτικά, Λ. Νικολάου-Αλαβάνου, «“Τέχνη” τους... τα λαϊκά δικαιώματα “στο γύψο”», Ριζοσπάστης, 20-21.2.2021.
  27. Βλ. πιο αναλυτικά, Στ. Παπαοικονόμου, «Ο “Μεγάλος Αδελφός” ενάντια στο εργατικό-λαϊκό κίνημα», Ριζοσπάστης, 12-13.9.2020.
  28. Βλ. «Χέρι-χέρι καταστολή και αντιδραστικό περιεχόμενο στην Ανώτατη Εκπαίδευση», Ριζοσπάστης, 23-24.1.2021.
  29. Βλ. Α. Αντανασιώτης, «Η αξιοποίηση του κορονοϊού για τη “νομιμοποίηση” της καταστολής στη συνείδηση του λαού», Ριζοσπάστης, 21-22.3.2020.
  30. Βλ. αναλυτικά, Γ. Παλιούρας, «Αντιδραστικοί νόμοι και ομάδες καταστολής», Ριζοσπάστης, 11-12.9.2021.
  31. Η κυβέρνηση, με την απαράδεκτη τροπολογία του άρ. 71 του Ν. 4908/2022, εισήγαγε αλλαγές στο άρ. 187ΠΚ, προσθέτοντας μεταξύ άλλων την παρ. 6, η οποία ορίζει πως «στις περιπτώσεις καταδίκης για αξιόποινες πράξεις του παρόντος άρθρου, καθώς και για τα συναφή αδικήματα που συνεκδικάστηκαν με την ίδια απόφαση, η ποινή δεν αναστέλλεται ούτε μετατρέπεται με κανέναν τρόπο, τυχόν δε ασκηθείσα έφεση δεν έχει αναστέλλουσα ισχύ». Επομένως, αφαιρείται η δυνατότητα χορήγησης αναστολής εκτέλεσης της ποινής και της ανασταλτικής δύναμης της έφεσης και στην περίπτωση πρωτόδικης καταδίκης για πλημμεληματικού χαρακτήρα πράξεις.
  32. Έτσι, όχι μόνο καταστρατήγησε στην πράξη το τεκμήριο της αθωότητας, αλλά και στέρησε το δικαίωμα παράστασης του κατηγορούμενου στον έναν εκ των δύο βαθμών δικαιοδοσίας.
  33. Το ΚΚΕ, ήδη από την επιβολή της υποχρεωτικότητας του εμβολιασμού στους υγειονομικούς, από τον Ιούλη του 2021 αντιτάχτηκε σθεναρά, ξεκαθαρίζοντας ότι πριν απ’ οποιαδήποτε συζήτηση περί υποχρεωτικότητας πρέπει να υλοποιηθούν: α) Καθολικό πρόγραμμα δημόσιου δωρεάν εμβολιασμού με όλα τα αποτελεσματικά και ασφαλή εμβόλια. Να υπάρξουν σαφείς οδηγίες ώστε, αξιοποιώντας τα ολοένα και εμπλουτιζόμενα επιστημονικά δεδομένα και στη βάση ιατρικών ενδείξεων, να διενεργείται ο εμβολιασμός με το κατάλληλο εμβόλιο. β) Δωρεάν πλήρης προληπτικός ιατρικός έλεγχος πριν τον εμβολιασμό και κατοχύρωση για όσους πρέπει να εξαιρεθούν ότι δε θα υφίστανται καμία συνέπεια ή διάκριση. γ) Πλήρης καθημερινή ενημέρωση για όλα τα δεδομένα που προκύπτουν από την πορεία των εμβολιασμών. δ) Αναβάθμιση και στελέχωση της ΠΦΥ και κέντρο ελέγχου και φαρμακοεπαγρύπνησης, με σταθερή παρακολούθηση των εμβολιασμένων για έγκαιρη παρέμβαση σε τυχόν παρενέργειες και επιστημονική καταγραφή των αποτελεσμάτων του εμβολιασμού, τόσο των άμεσων όσο και των μακροπρόθεσμων. ε) Εμβολιαστική εκστρατεία με εξαντλητική ενημέρωση και απαντήσεις στα υπαρκτά ερωτήματα (με δυνατότητες ουσιαστικής και προσωποποιημένης ενημέρωσης του λαού για την ανάγκη μαζικού εμβολιασμού). στ) Ενίσχυση του δημόσιου συστήματος υγείας με προσλήψεις μόνιμου προσωπικού, επίταξη του ιδιωτικού τομέα υγείας και προμήθεια όλων των αναγκαίων φαρμάκων και υλικών, των μέσων ατομικής προστασίας. ζ) Ενίσχυση της κρατικής χρηματοδότησης για τα αναγκαία μέτρα για την αντιμετώπιση του συγχρωτισμού στα ΜΜΜ, για το ασφαλές άνοιγμα όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης κ.ο.κ. η) Ειδικά για τις επίμαχες επαγγελματικές ομάδες (ιατροί, νοσηλευτές, εργαστηριακοί, προσωπικό μονάδων φροντίδας κλπ.), εκστρατείες στοχευμένης ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για εκούσιο εμβολιασμό, οι οποίες βασίζονται σε επιστημονικά στοιχεία που επικαιροποιούνται συνεχώς, με προϋπόθεση την κατανόηση των βάσιμων επιφυλάξεων και των γενικότερων αντιλήψεων. Αντίστοιχα, ακόμα και όσοι δεν εμβολιαστούν τελικά να αξιοποιούνται ανεξάρτητα από την ειδικότητά τους σε πράξεις που ο κίνδυνος μετάδοσης είναι ελάχιστος (κάτι τέτοιο έγινε και στην πρώτη φάση της πανδημίας, που δεν υπήρχε εμβόλιο) και όχι να τίθενται σε αναστολή-προθάλαμο για απόλυση, όπως αποδείχτηκε. Βλ. και ομιλίες Θ. Παφίλη και Γ. Λαμπρούλη στη συνεδρίαση της Ολομέλειας της Βουλής στις 22.7.2021, Πρακτικά Ολομέλειας, σελ. 17.194-17.195 και 17.158-17.159 αντίστοιχα, https://www.hellenicparliament.gr/
  1. Βλ. ενδεικτικά Κ. Γεράκη, «“Ηλεκτρονική Δικαιοσύνη”. Εφαρμογή στο έδαφος των αστικών μύθων περί “ισότητας και ισονομίας” και «ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης» και «Δικαιοσύνη στην περίοδο της πανδημίας. Ακόμα πιο ταξική σε όλα τα επίπεδα», Ριζοσπάστης, 2-3.5.2020 και 5-6.12.2020 αντίστοιχα.
  2. Βλ. αναλυτικά, ΙΕ της ΚΕ και Τμήμα Δικαιοσύνης της ΚΕ του ΚΚΕ, Η συνταγματική έκφραση της δικτατορίας του κεφαλαίου, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 2021.
  3. Θέση 40, στο Θέσεις της ΚΕ του ΚΚΕ για το 21ο Συνέδριο - 2ο Κείμενο: Η σημερινή διεθνής πραγματικότητα. Το πολιτικό-στρατιωτικό πλαίσιο του σύγχρονου κόσμου. Η κατάσταση στο Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα και η δράση του ΚΚΕ. Οι εκτιμήσεις του ΚΚΕ για τις εξελίξεις στην εγχώρια οικονομία και στο αστικό πολιτικό σύστημα, ΚΟΜΕΠ, τεύχ. 1/2021, σελ. 124.