(...) Θα εξετάσουμε τη μέθοδο του ιστορικού και του πολιτικού Λένιν, μέθοδο της οποίας η εφαρμογή κάνει εν τέλει την ιστορία πραγματική επιστήμη. Ας σημειώσουμε εδώ, μεταξύ παρενθέσεων, την ανεβλαβή στάση του Μαρξ προς την αστική ιστορία και τις διασημότητές της. Ξέρουμε από ένα γράμμα του της 7ης Σεπτεμβρίου 1864, ένα σκληρό χαρακτηριστικό για τον ιστορικό Ρανκ· αλλά ας ορίσουμε την υλιστική διαλεκτική μέθοδο. Οι βασικοί κανόνες της είνε οι ακόλουθοι:

Ι. Η σκέψη καθορίζεται από τις συνθήκες της ζωής. Δηλαδή αι πραγματικές σχέσεις αι υπάρχουσαι μεταξύ των ανθρώπων, η θετική πραγματικότης είνε ένα πράγμα – και η συνείδησις αυτών των σχέσεων, αυτής της πραγματικότητας είνε ένα άλλο πράγμα. Αυτή η συνείδησις δεν είνε έμφυτος – αλλά είνε καθορισμένη από την πραγματική κοινωνική σύνθεση και από όλους τους όρους της ζωής των ανθρώπων. Πρόκειται εις το εξής να σπουδάσουμε τις κοινωνικές σχέσεις ενός γεγονότος χωρίς να τας συγχέουμε με την ιδέα την οποία έχουμε για αυτές, με τον τρόπο που οι άνθρωποι τις φαντάζονται.

Ότι υπάρχουν δύο διάφορες όψεις των γεγονότων μάς έχει αποδειχθή σε κάθε βήμα από την Ιστορία. Βλέπουμε να οριμάζουν κοινωνικές σχέσεις των οποίων δεν έχουν ποσώς συνείδησι, γιατί οι άνθρωποι δεν εννοούν, στις λεπτομέρειες, όλα εκείνα που κάνουν. Αι κοινωνικές σχέσεις οριμάζουν κατ’ αρχάς και δεν γίνουνται παρά αργότερα συνειδητές. Κατά τα 1880 ο καπιταλισμός στη Ρωσσία είτανε ήδη ένα γεγονός αναντίρρητο. Αλλά δημοσίευαν μικρά βιβλία γεμάτα από επιστήμη για να αποδείξουν ως παραλογισμό την ύπαρξη ενός Ρωσσικού καπιταλισμού. Κατά το 1890 οι Ναροντνίτσκυ (Λαϊκοί) και οι Μαρξισταί συζητούσαν ακόμα αυτό το ζήτημα: υπάρχει καπιταλισμός στη Ρωσσία;

Ο καπιταλισμός εισήλθε στη τελευταία φάση της εξελίξεώς του (ιμπεριαλισμός). Επί έτη οι λαοί αλληλοσφάζονται. Βρισκόμαστε σ’ ένα αδιέξοδο, δεν υπάρχει διέξοδος άλλη απ’ την ανασυγκρότηση ολόκληρης της Κοινωνίας, υπό τη δικτατορία του προλεταριάτου. Αλλά μερικοί άνθρωποι πιστεύουν ακόμα στην αναγέννηση του καπιταλισμού.

Ο βιομηχανικός καπιταλισμός υπάρχει περισσότερα από 150 χρόνια και πολλοί οικονομολόγοι δεν μπορούν ακόμη να χωνέψουν την ουσία του καπιταλισμού και των νόμων του. Η συνείδηση καθορισμένη από τας συνθήκας της ζωής κάποτε, βλέπουμε από αυτό το παράδειγμα, διαμορφώνεται με μεγάλη βραδύτητα.

Η συνέπεια αυτής της αρχής στην οποία μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι πρωτεύουσα σπουδαιότητα έχει όχι η σκέψη αλλά οι όροι της ζωής είνε ότι πρέπει να δίδουμε την πιο μεγάλη σημασία στις υλιστικές σχέσεις, στη θετική πραγματικότητα και να μη αφήνουμε τις ιδεολογίες να σκοτίζουν τη δράση μας.

Σένα άρθρο στην Πράβδα της 6 Μαΐου 1912 ο Λένιν παρέθετε ένα λόγο του Μ. Μακλάκωφ. «Η εξουσία θα πηγένει ολοένα περισσότερο προς τα αριστερά, έλεγε ο ρήτωρ, ενώ η χώρα θα πηγένει ολοένα περισσότερο προς τα δεξιά». Εάν ο Μ. Μακλάκωφ επίστευε αυτό πραγματικά, είταν γιατί η ιδεολογία του τον εμπόδιζε να βλέπει την πραγματικότητα. Ο Λένιν παρατηρούσε πως αυτό είταν αλήθεια υπό τον όρο να εννοούμε με τη «χώρα» τους καπιταλιστάς. «Αλλά η χώρα των εργατών και των πτωχών χωρικών, προσέθετε, είνε χίλιες φορές πιο αριστερά από τους Τσέρνοφ και τους Τσερετέλλη, εκατό φορές πιο αριστερά από μας, θα ζήσετε και θα ιδήτε». Η Ιστορία απέδειξε την ορθότητα αυτής της εκτιμήσεως.

Να βλέπουμε έτσι την πραγματικότητα, έξω από κάθε αφηρημένο είναι πολύ δύσκολο. Στην αρχή της επαναστάσεως λίγοι άνθρωποι κατάλαβαν όλο το καθήκον που είχε γίνει επίκαιρο: πραγματοποίησι της Δικτατορίας του προλεταριάτου. Το Σεπτέμβριο του 1912 χρειάστηκε πολύ για να καταλάβουν όλοι οι σύντροφοί μας ότι η ώρα της καταλήψεως της εξουσίας έφτασε. Επίσης τον Μάρτιο του 1918 την ανάγκη της ειρήνης Μπρεστ-Λιτόβσκ δεν την κατάλαβαν εξ ίσου όλοι μας οι πολιτικοί. Αλλά σ’ όλα αυτά τα περιστατικά ο Λένιν παρετήρησε ορθώς.

Στους άλλους η δυσκολία να ιδούν, το αδύνατο να παρατηρήσουν την πραγματικότητα, προήρχετο απ’ την επίδραση των ιδεολογιών των.

Ο πρώτος κανών του υλιστικού διαλεκτισμού, είνε να μην συγχέουμε καθόλου την πραγματικότητα των κοινωνικών σχέσεων με τις ιδέες που κυκλοφορούν για τις σχέσεις αυτές· είνε να βλέπουμε την κοινωνική πραγματικότητα τέτοια που είνε.

ΙΙ. Ο δεύτερος κανών της μεθόδου μας απαιτεί την σπουδή της πραγματικότητος, εις το σύνολόν της έξω από κάθε αφηρημένη έννοια από κάθε ιδεολογία. Κάθε τι που είνε πρέπει να ληφθή υπ’ όψιν, αφ’ ού σπουδασθή τελείως, στις λεπτομέρειές του. Θα θυμηθούμε αυτό πέρνοντας την πραγματικότητα σα να αποτελή ένα ενιαίο σύνολο του οποίου τα μέρη είνε αδιασπάστως δεμένα το ένα στο άλλο. Αφ’ ού οι πηγές είνε στον άνθρωπο ορισμένες μέσα στο χώρο και στο χρόνο η πραγματικότητα δεν μπορεί να αντανακλάται ολοκληρωτικά και ορθά στη συνείδησί του. Μερικές όψες της ξεχωρίζουν πολύ. Άλλες μένουν στο σκότος. Η Μαρξική Διαλεκτική μέθοδος θέλει, η σκέψη μας να περικλείει την σύνθετο και αντιφάσκουσα πραγματικότητα εις την ολότητά της. Εάν αυτό δεν είνε τελείως δυνατό πρέπει εν τούτοις προς αυτό να τείνουμε.

Στην πολιτική αυτός ο κανών απαιτεί λοιπόν να υπολογίζουμε όχι μόνον την κατάστασι μιας χώρας αλλά επίσης και εκείνην όλων των χωρών. Ο Μαρξιστής πρέπει να παρατηρή την εξέλιξη της πάλης των τάξεων και των γεγονότων μέσα σε ολόκληρη τη χώρα και μέσα σ’ όλη τη Διεθνή κατάσταση.

Ο Μαρξ το επιτύγχανε αυτό. Θα φέρουμε ως παράδειγμα την διαφορά της πολιτικής του Μαρξ και του Λασσάλ (βλέπε Φρανς Μέρινγκ, «Ιστορία της Γερμανικής Σοσιαλδημοκρατίας και αλληλογραφία του Λασσάλ και Μαρξ, αλληλογραφία του Μαρξ και του Ένγκελς»).

Ο Λένιν θυμάται διαρκώς αυτή την ανάγκη· και αυτό είνε μια από τις δυνάμεις του.

Ας υπενθυμίσουμε εδώ την εξήγηση και την εκτίμηση της Ρωσσικής επαναστάσεως που έδιδε στην επιστολή του στους Ελβετούς εργάτες αφήνοντας την Ελβετία (8 Απριλίου 1917). Ο Λένιν έγραφε εκεί ότι η τιμή έλαχε στο Ρωσσικό προλεταριάτο να αρχίση μια σειρά επαναστάσεων. Δεν είνε τα ιδιαίτερα προσόντα, που κάνουν το Ρωσσικό προλεταριάτο, ίσως για ένα πολύ βραχύ χρονικό διάστημα, την εμπροσθοφυλακή του παγκοσμίου προλεταριάτου: είνε τα ιστορικά γεγονότα. Μόνο, παραδομένο στις ίδιες του δυνάμεις το Ρωσσικό προλεταριάτο δεν μπορεί να αποπερατώση μια κοινωνική νικήτρια επανάσταση. Αλλά μπορεί να δώση στην Ρωσσική επανάσταση έκταση, μπορεί να διευκολύνη τους αποφασιστικούς αγώνας, τους συμμάχους του, τους πιο σημαντικούς και πλέον βεβαίους, στο σοσιαλιστικό προλεταριάτο της Ευρώπης και της Αμερικής.

Αυτή η εκτίμηση της γενικής καταστάσεως ευρέθηκε ορθή. Η Σοσιαλιστική Ρωσσία εκρατήθηκε με την ηθική βοήθεια του παγκοσμίου προλεταριάτου. Το μέλλον θα μας μάθη ποια θα είνε η πάλη του ευρωπαϊκού και του Αμερικανικού προλεταριάτου. Αλλά είνε βέβαιον ότι αυτή η πάλη θα επεκταθή ίσως κατά τρόπον εκπληκτικόν και ίσως σε πολύ προσεχές μέλλον.

ΙΙΙ. Η διαλεκτική μέθοδος μας ορίζει μεταξύ των άλλων να σπουδάζουμε όλα εν τη κινήσει, να σπουδάζουμε την εμφάνιση, την ανάπτυξη και την εξαφάνιση των φαινομένων. Να μην λησμονάμε ποτέ αυτήν την κίνησι, να γνωρίζουμε ότι τίποτα δεν είνε ακίνητο, ότι τίποτα δεν είνε ορισμένο, σταθερό, σε πείσμα της φαινομενικότητος. Να ακολουθάμε με προσοχή την μεταμόρφωση των φαινομένων το πέρασμά των από του ενός στο άλλο στάδιον. Να προσπαθούμε, να περικλείσουμε την εξέλιξη εις το σύνολόν της. Να ακολουθούμε την πάλη των αντιθέτων δυνάμεων και να θυμούμαστε ότι η αντίφαση δεν είνε καθόλου αφύσικος, ότι αντιθέτως είνε η ίδια πραγματικότητα. Οι ιδέες αυτές αποτελούν τη βάση του έργου του Μαρξ και του Ένγκελς. Κάθε συνειδητός προλετάριος πρέπει να διεισδύση μέσα σ’ αυτές.

Μέσα στη σύγχρονο ιστορία και πολιτική η πρωτεύουσα αντίφασις είνε η του προλεταριάτου και της αστικής τάξεως. Να θυμούμαστε αυτό σε κάθε στιγμή, να σπουδάζουμε την ανάπτυξή της, αυτή να θέτουμε ως βάση της πολιτικής μας και αυτή να υπολογίζουμε οσάκις πρόκειται να θέσουμε συγκεκριμένες επιδιώξεις μέσα σε καταστάσεις πάντοτε μεταβαλλομένας, τέτοιες είνε αι απαιτήσεις της Μαρξικής μεθόδου. Ο Λένιν ποτέ δεν παρέλειψε αυτό: δεν ελησμόνησε ποτέ ότι η μόνη λύση, βασισμένη στην προσεκτική μελέτη των πραγματικοτήτων του καπιταλισμού, τεθέντος του προβλήματος από τον ανταγωνισμό των τάξεων, είνε η ανατροπή της αστικής τάξεως υπό του προλεταριάτου, η «διαλεκτική άρνησίς της» και η στερέωσις μιας κοινωνίας σοσιαλιστικής στη θέση της Αστικής. Προσπάθεια τρομερή που δεν μπορεί να επιτευχθή παρά με μακρές σειρές αγώνων των τάξεων.

Όταν στην αρχή του παγκοσμίου πολέμου, στα 1914 η δύναμις και η σταθερότης του ιμπεριαλισμού φαινότανε απεριόριστος, ο Λένιν προεκήρυσσε το σύνθημά του: μετατροπή του ιμπεριαλιστικού πολέμου σε εμφύλιο πόλεμο. Η τολμηρή επαναστατική βεβαίωσις του εκόστισε τη δυσπιστία και τους σαρκασμούς μάλιστα από ανθρώπους πολύ γνωστούς με το Μαρξισμό. Τα γεγονότα παντού επεβεβαίωσαν σε όλα τα σημεία τη διάγνωση του Λένιν. Κατά την περίοδο της επαναστάσεως ο Λένιν δεν έπρεπε ποτέ να χάση από τα μάτια του την βασική αντίφαση της σημερινής Κοινωνίας. Κατά περιόδους και εφ’ όσον μετεβάλλοντο τα γεγονότα, έδειχνε τα ενδεικνυόμενα εκάστοτε καθήκοντα μεταβαλλόμενα και εκείνα επίσης αλλά προς ένα απαραβίαστο σκοπό: τη νίκη του προλεταριάτου.

Αυτό πάντοτε επεδίωκε όταν διηύθυνε την προπαγάνδα για την ειρήνη μέσα στα Σοβιέτ στα 1917· κατά τις μέρες του Ιουλίου όταν προεκήρυσσε την επικείμενη επανάσταση και την κατάληψι της εξουσίας· όταν στα 1918 έδειχνε τα μέσα να δώσουν ψωμί στο προλεταριάτο· όταν κατά τον χειμώνα του 1918-1919 έρριπτε την έκκλησί του για την οργάνωση ενός στρατού τριών εκατομμυρίων ανθρώπων. Όλα αυτά τα διαδοχικά καθήκοντα απέρρεον από την επιστημονική σπουδή της πάλης των τάξεων που κατέληξε στη μεγάλη επανάσταση στην οποία καθένας από μας συμμετέχει.

Ο επαναστατικός μαρξισμός δεν παραδέχεται το χωρισμό μεταξύ θεωρίας και πράξεως. Δεν πρέπει να αρκούμεθα στη γνώση του περιβάλλοντος που ζούμε. Οφείλουμε να το μεταβάλλουμε. Δεν πρέπει μόνο να παρατηρούμε, να θεώμεθα την πάλη, αλλά να λάβουμε μέρος σ’ αυτή να βγάλουμε διδάγματα απ’ αυτή. «Οι φιλόσοφοι –κατά τούτον ή εκείνον τον τρόπο– εξήγησαν τον κόσμο, αλλά πρόκειται να τον μεταβάλουμε» (Μαρξ, Περί του Φέρμπαχ). Χωρίς πράξη άλλως τε αδύνατη η αληθινή γνώση. Και η γνώση είνε αναγκαία για τη δράση, αλλοιώς δε χρησιμεύει σε τίποτα.

Ο Λένιν δεν απεμακρύνθη ποτέ απ’ αυτό τον κανόνα του επαναστατικού διαλεκτισμού. Επέτυχε να ενώση τη σοβαρή, επιστημονική σπουδή των κοινωνικών φαινομένων, με την ενεργητικότητα του μιλιτάν της εργατικής τάξεως. Αυτό είτανε επίσης ένα από τα μεγάλα προτερήματα του Μαρξ.

Δεν μπορούμε να περιορίσουμε καθ’ εαυτά τα τελευταία ίχνη του ουτοπισμού, του ιδεαλισμού, του μικροαστικού πνεύματος παρά μετέχοντες ανοιχτά στην οργανωμένη δράση του προλεταριάτου, συνδέοντας στενά την τύχη μας με την τύχη του προλεταριάτου.

Τέλος, ένας άλλος κανόνας του Μαρξικού διαλεκτισμού είνε ότι δεν υπάρχει αλήθεια αφηρημένη, ότι κάθε αλήθεια είνε συγκεκριμένη. Ο κανών αυτός απορρέει από τους προηγούμενους και κυρίως από τον 3ο. Εάν η πραγματικότης είνε κίνηση δεν μπορεί μέσα σ’ αυτή να υπάρχη αμετάβλητη αλήθεια.

Βρίσκει κανείς μέσα στο έργο του Λένιν πολλά παραδείγματα εφαρμογής αυτού του κανόνος. Τα πολιτικά συνθήματα, παραδείγματος χάριν, πρέπει να αλλάσσουν σύμφωνα με τας περιστάσεις. Αμετάβλητα σε λίγο παύουν να διεγείρουν και να εκπαιδεύουν τη συνείδησι των μαζών για να γίνουν μέσα απάτης και συσκοτίσεως. Ό,τι ήταν σωφροσύνη καταντά μωρία, ό,τι ήταν καλό γίνεται κακό. (…)