Το μεταλλευτικό πεδίο της Χαλκιδικής διαθέτει σημαντικά αποθέματα χρυσού και ορισμένα άλλα μέταλλα δευτερεύουσας οικονομικής σημασίας για την εταιρία (χαλκό, άργυρο, μόλυβδο, ψευδάργυρο). Στην περιοχή δραστηριοποιείται ο πολυεθνικός όμιλος «Eldorado Gold», στον οποίο έχουν παραχωρηθεί μεταλλευτικά δικαιώματα για 317.000 στρέμματα σε όλη την περιοχή και δραστηριοποιείται εκεί μέσω της θυγατρικής εταιρίας «Ελληνικός Χρυσός» (Ε.Χ.). Σύμφωνα με την εταιρία, η έκταση στις Σκουριές περιλαμβάνει 3.300 στρέμματα, τα οποία της διατέθηκαν από το Δημόσιο έναντι 2.200.000 ευρώ.
Το 95% της εταιρίας ανήκει στην καναδική πολυεθνική «Eldorado Gold» και το υπόλοιπο 5% στον ελληνικό κατασκευαστικό όμιλο «ΕΛΛΑΚΤΩΡ», του ομίλου Μπόμπολα. Τα δικαιώματα για την εξόρυξη τα απέκτησε το 2003-2004, ενώ προηγούμενα στην περιοχή δραστηριοποιούνταν η TVX και πιο πριν ο Μποδοσάκης.
Τα 317.000 στρέμματα εξαγοράστηκαν στην τιμή των 11 εκ. ευρώ, ποσό ελάχιστο σε σχέση με το τεράστιο μέγεθος του συνολικού χρυσού που βρίσκεται στο υπέδαφος της συγκεκριμένης εξορυκτικής δραστηριότητας, το οποίο φτάνει με βάση επιστημονικές εκτιμήσεις τους 160 τόνους.
Στην πλήρη ανάπτυξη του έργου και αν υλοποιηθεί στο σύνολό της η επένδυση, θα αναπτυχθούν οι παρακάτω δραστηριότητες:
– Το μετάλλευμα των Σκουριών (βασικά χρυσός) θα εμπλουτίζεται στο εργοστάσιο εμπλουτισμού των Σκουριών και στη συνέχεια θα μεταφέρεται στο Μαντέμ Λάκκο.
– Το μετάλλευμα της Ολυμπιάδας θα μεταφέρεται μέσω της νέας σήραγγας Ολυμπιάδας - Μαντέμ Λάκκου στο νέο εργοστάσιο εμπλουτισμού στο Μαντέμ Λάκκο και στη συνέχεια θα διοχετεύονται για επεξεργασία παράλληλα με το μετάλλευμα των Σκουριών στη μεταλλουργία που θα λειτουργεί επίσης στο Μαντέμ Λάκκο. (Η μεταλλουργία χαλκού-χρυσού-άργυρου σύμφωνα με την εταιρία προβλέπεται να ξεκινήσει το 2020).
– Το μεταλλείο των Μαύρων Πετρών θα συνεχίσει να λειτουργεί και το μετάλλευμα θα κατεργάζεται μαζί με το μετάλλευμα της Ολυμπιάδας, στο νέο εργοστάσιο εμπλουτισμού του Μαντέμ Λάκκο.
– Τα υφιστάμενα εργοστάσια εμπλουτισμού στην Ολυμπιάδα και στο Στρατώνι καταργούνται και σύμφωνα με την εταιρία «αποκαθίστανται και αποδίδονται στην τοπική κοινωνία για αξιοποίηση, απελευθερώνοντας όλη την παραλιακή ζώνη».
Σε μεγάλο βαθμό, το επενδυτικό σχέδιο της Ε.Χ. πέραν όλων των άλλων στηρίζεται και στη δυνατότητα της εταιρίας να πουλάει το χρυσό ακατέργαστο μαζί με άλλα μέταλλα σε μια θυγατρική της επιχείρηση σε φορολογικό παράδεισο, επιτρέποντας την καταγραφή πολύ μικρότερων κερδών για την επιχείρηση στην Ελλάδα.
Αυτήν τη στιγμή λειτουργεί το μεταλλείο στις Μαύρες Πέτρες (έργο Στρατωνίου) και το μεταλλείο Ολυμπιάδας, το οποίο ξεκίνησε την επαναλειτουργία του μέσα στο 2017. Από εργοστάσια εμπλουτισμού λειτουργεί αυτό στην παραλία Στρατωνίου και το ανακαινισμένο εργοστάσιο στην Ολυμπιάδα. Η εταιρία παράγει στο εργοστάσιο εμπλουτισμού της Ολυμπιάδας χρυσοφόρα εμπλουτίσματα, από τα οποία γίνεται ανάκτηση χρυσού και άργυρου στο εξωτερικό. Στις Σκουριές το υπό ανάπτυξη έργο «τελεί σε καθεστώς συντήρησης» σύμφωνα με την εταιρία.
Το σχέδιο της «Ελληνικός Χρυσός» βασίζεται στην υφιστάμενη πείρα και τεχνογνωσία από την εξορυκτική δραστηριότητα στη Β/Α Χαλκιδική. Αξιοποιεί δεδομένα και ερευνητικές εργασίες των προηγούμενων εταιριών-ιδιοκτητών, αλλά και του ΙΓΜΕ και κρατικών εταιριών όπως η ΜΕΤΒΑ.
Έχει αξία να αναφερθεί ότι η εξόρυξη του χρυσού δεν είναι «ανακάλυψη» του 2003 (έτος κατά το οποίο αγόρασε τα δικαιώματα της εξόρυξης η Ε.Χ.), αλλά απασχόλησε έντονα ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 και κρατικές υπηρεσίες που μελέτησαν μια ενδεχόμενη εξόρυξη (ΜΕΤΒΑ).
Η Ε.Χ. αξιοποιεί παλιές εγκαταστάσεις (τις οποίες εκσυγχρονίζει) και παράλληλα υλοποιεί ένα σύνολο παρεμβάσεων με συνδυασμένους στόχους:
-Την καλύτερη αξιοποίηση παλιών και νέων κοιτασμάτων (π.χ. νέο μεταλλείο Σκουριών).
-Την επιτάχυνση της κυκλοφορίας και διάθεσης των προϊόντων της εξόρυξης.
Πέραν όλων των άλλων, η Ε.Χ. εκμεταλλεύτηκε μέσω του λεγόμενου «καθαρισμού των τελμάτων Ολυμπιάδας» ένα έτοιμο χρυσοφόρο stock για εξαγωγή και περαιτέρω επεξεργασία.
Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΣΤΟ ΕΡΓΟ
Οι εργαζόμενοι απασχολούνται στην «Ελληνικός Χρυσός», σε υπεργολάβους της που έχουν αναλάβει τμήματα της δραστηριότητας και στον Άκτωρα και σε υπεργολάβους στο κατασκευαστικό κομμάτι. Με βάση στοιχεία της Ε.Χ. το 2015, ο αριθμός των εργαζόμενων κυμαινόταν περίπου στις 2.000-2.100, από τους οποίους 1.000 περίπου εργάζονταν απευθείας στην Ε.Χ. και 900-1.100 εργάζονταν ως εργολαβικοί. Σε αυτούς προστίθενται ανά περιόδους εργαζόμενοι στον κατασκευαστικό τομέα που υλοποιεί διάφορα έργα υποδομών.
Σημειώνουμε ωστόσο την πάγια επιδίωξη για αύξηση της κερδοφορίας μέσα από την εντατικοποίηση της εργασίας, που οδηγεί γενικά σε μείωση του προσωπικού.
Οι εργαζόμενοι στα υπόγεια έργα (μεταλλωρύχοι) και οι εργατοτεχνίτες και υπάλληλοι στην επίγεια δραστηριότητα είχαν υπογράψει, μέσω των 2 επιχειρησιακών σωματείων, διετή συλλογική σύμβαση «εργασιακής ειρήνης» για τα έτη 2016-2017. Η σύμβαση προβλέπει κατώτερο μισθό 999 ευρώ μικτά για τους επίγειους (εργατοτεχνίτες και υπάλληλοι) και 1.200 ευρώ μικτά για τους «υπόγειους».
Οι εργαζόμενοι στις υπεργολαβίες αποτελούν το πιο σκληρά εκμεταλλευόμενο κομμάτι των εργαζόμενων, με εντατικοποίηση, με απασχόληση ανάλογα με τις ανάγκες του έργου, με χαμηλούς μισθούς και συμπιεσμένα δικαιώματα. Ο μισθός που παίρνουν ξεκινάει από τον κατώτερο 586 ευρώ μικτά, με κάποια επιδόματα σε χειριστές. Αντικειμενικά τα διαλυμένα εργασιακά δικαιώματα των εργολαβικών ασκούν πίεση για μειώσεις στους μισθούς και του μόνιμου προσωπικού της Ε.Χ.
Η πλειοψηφία των εργαζόμενων είναι από τα χωριά της περιοχής, με πολλούς (κυρίως από τις υπεργολαβίες) να έχουν παράλληλη απασχόληση στον αγροτικό και τουριστικό τομέα.
Για τις συνθήκες εργασίας
Οι εργαζόμενοι του έργου αντιμετωπίζουν τις δύσκολες συνθήκες εργασίας που επικρατούν στα ορυχεία και στα εργοστάσια επεξεργασίας. Η εργασία εκτός από τις συνήθεις συνέπειες μιας βαριάς εργασίας περιλαμβάνει και πρόσθετες δυσκολίες. Δουλεύοντας μέσα στα χημικά, στη σκόνη, στις δονήσεις, τον τεχνητό φωτισμό, τις εκρήξεις και τις μεταφορές τεράστιων φορτίων, η ψυχική και σωματική τους υγεία επιβαρύνεται ιδιαίτερα. Βασικό κριτήριο είναι να μη χαθεί χρόνος εργασίας στο έργο. Δεν είναι τυχαίο πως σημειώνονται συχνά εργατικά ατυχήματα στο χώρο των μεταλλείων, πολλά από τα οποία είναι και θανατηφόρα.1
Οι συνθήκες εργασίας επιβαρύνονται ιδιαίτερα από τις συνεχόμενες κυλιόμενες βάρδιες, τη νυχτερινή εργασία, τις υπερωρίες, τις οποίες αποδέχεται όμως η πλειοψηφία των εργαζόμενων για να συμπληρώνουν το εισόδημά τους.
ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΞΗ
Όπως είναι αναμενόμενο, η έκταση και το είδος της συγκεκριμένης δραστηριότητας και οι επιπτώσεις στην περιοχή έχουν οδηγήσει στην ανάπτυξη μιας σχετικής δυσαρέσκειας των κατοίκων. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι στην κυριολεξία υπάρχουν ολόκληρα χωριά που είναι μοιρασμένα στα δύο, υπέρ ή κατά της εξόρυξης.
Απέναντι σ’ αυτή τη δυσαρέσκεια η Ε.Χ. έχει αναπτύξει μια επιχειρηματολογία, με βασικό επιχείρημα την ανάπτυξη που φέρνει στην περιοχή: «Νέες θέσεις εργασίας, με καλούς μισθούς, με καλές εργασιακές σχέσεις» (πάντα μέσα στο υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο που συνεχώς υπερασπίζεται).«Μια υγιής εταιρία που χωρίς αυτήν η περιοχή θα ζούσε στην ανέχεια και στην ανεργία, είναι αυτή που δίνει ζωή στον τόπο μας», «όποιος δουλεύει στην Ελληνικός Χρυσός δεν έχει παράπονο από την εταιρία», « η εταιρία διαθέτει όλα τα μέσα (επιστημονικό δυναμικό, φυτώρια) και πληρώνει και από την τσέπη της για το περιβάλλον», «η επένδυση μπορεί να είναι επιβλαβής, αλλά χωρίς δουλειά δεν μπορείς να ζήσεις».
Τα παραπάνω είναι μερικά από τα ιδεολογήματα που αναπαράγονται από εργαζόμενους, τα οποία ενισχύονται από την επιχειρηματολογία της εταιρίας, ότι ένα 30% του τζίρου της πηγαίνει σε φόρους και ασφαλιστικές εισφορές, ενώ περί τα 3 εκατ. ευρώ το χρόνο χρηματοδοτούν το δήμο Αριστοτέλη.
Η παραπάνω επιχειρηματολογία συνδυάζεται την ίδια στιγμή με τα φερόμενα χαμηλά και «λογικά» κέρδη της επιχείρησης. Δεν αποτελεί πρωτοτυπία της Ε.Χ. Έτσι επιχειρηματολογούν όλοι οι μεγάλοι όμιλοι, προσπαθώντας πολλές φορές να κρύψουν τη νόμιμη φοροδιαφυγή που γίνεται αξιοποιώντας όλα τα «εργαλεία», π.χ. τριγωνικές πωλήσεις. Παραπάνω αναφέραμε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα που αναδεικνύει τη δυνατότητα της Ε.Χ. να πουλάει το ακατέργαστο μετάλλευμα σε θυγατρική της σε φορολογικό παράδεισο. Αποκαλυπτικό για τις «καλές» προθέσεις της εταιρίας είναι και το γεγονός ότι πληρώνει ένα πολύ χαμηλό αντίτιμο-ενοίκιο για την ανάπτυξη της δραστηριότητάς της στην περιοχή.
Η προπαγάνδα της επιχείρησης που εμφανίζεται σαν ευεργέτης των εργαζόμενων και της περιοχής μπορεί να αποδομηθεί και με τα παρακάτω:
• Η Ε.Χ. υλοποιεί μια συνδυασμένη επένδυση στη Β/Α Χαλκιδική με αποκλειστικό σκοπό το καπιταλιστικό κέρδος και όχι για να έχουν δουλειά οι εργάτες και οφέλη η τοπική κοινωνία. Πέρα από τα δικαιώματα εκμετάλλευσης που έχει αποκτήσει με πολύ χαμηλό αντίτιμο, βασική προϋπόθεση για την υλοποίηση της επένδυσης και για τη μελλοντική της κερδοφορία είναι η εκμετάλλευση των εργατών και υπαλλήλων. Η Ε.Χ. δε «δίνει» δουλειά, αλλά «λαμβάνει», και μάλιστα δουλειά σκληρή σε στοές και εργοστάσια. Επιπλέον η ίδια η πείρα και από τα μεταλλεία έχει δείξει ότι καμιά θέση εργασίας και κανένα εργασιακό δικαίωμα δεν είναι κατοχυρωμένα στον καπιταλισμό. Οι προηγούμενοι ιδιοκτήτες-καπιταλιστές λειτουργούσαν ή έκλειναν τα μεταλλεία και τα εργοστάσια ανάλογα με τα συμφέροντά τους, στέλνοντας τους πρώην εργαζόμενούς τους στην ανεργία.
• Οι μισθοί που σήμερα παίρνουν οι εργαζόμενοι στην Ε.Χ. (και όχι οι διάφοροι εργολαβικοί) είναι βέβαια μεγαλύτεροι του μέσου όρου στη βιομηχανία, αλλά δεν είναι τίποτα παραπάνω από μια μερική επιστροφή από τον τεράστιο πλούτο που παράγουν. Αυτή η καθημερινή «νόμιμη» κλοπή του πλούτου που παράγουν οι εργάτες είναι το θεμέλιο της κερδοφορίας κάθε καπιταλιστικής επιχείρησης, είναι το θεμέλιο της κερδοφορίας και της Ε.Χ. Η δυνατότητα της εταιρίας να δίνει κάπως μεγαλύτερους μισθούς προκύπτει και από το μεγάλο κέρδος που δίνει η επένδυση-εκμετάλλευση των πολύτιμων κοιτασμάτων. Ο μεγαλύτερος μισθός προκύπτει βέβαια και από τις μεγαλύτερες ανάγκες που έχουν οι σκληρά εργαζόμενοι, ιδιαίτερα οι υπόγειοι, για την αναπαραγωγή της εργατικής τους δύναμης, την αποκατάσταση προβλημάτων υγείας κλπ. Ακόμα όμως και αυτός ο κάπως μεγαλύτερος μισθός εξανεμίζεται από το κόστος ζωής, από την εμπορευματοποίηση της υγείας και της παιδείας, από τη φοροληστεία, από τη μεγαλύτερη ανταποδοτικότητα στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, συνολικά απ’ όλα τα μέτρα που παίρνουν διαδοχικά οι αντιλαϊκές κυβερνήσεις και έχουν τη σύμφωνη γνώμη των μετόχων της Ε.Χ., του ΣΕΒ, του Συνδέσμου Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων. Χρειάζεται επίσης να λάβουμε υπόψη ότι η Ε.Χ. για τη μείωση της τιμής της εργατικής δύναμης χρησιμοποιεί εκτεταμένα υπεργολάβους και εργολαβικούς εργαζόμενους, οι μισθοί των οποίων είναι πολύ χαμηλότεροι από τους μισθούς των εργαζόμενων στην Ε.Χ. και στον Άκτωρα.
• Πολύ σημαντική πλευρά που μπορεί να δημιουργήσει ένα γόνιμο προβληματισμό στους μεταλλωρύχους και τους εργαζόμενους στα εργοστάσια είναι οι σκληρές συνθήκες εργασίας, τα ελλιπή μέτρα υγιεινής και ασφάλειας, τα εξαντλητικά ωράρια, οι επαναλαμβανόμενες βάρδιες και η εντατικοποίηση. Όλα τα παραπάνω συνιστούν άμεση απειλή της ζωής των εργαζόμενων, αιτία για επαγγελματικές ασθένειες που οδηγούν ακόμα και στο θάνατο. Τα παραπάνω φυσικά δεν ακυρώνονται από ένα λίγο μεγαλύτερο μισθό.
• Απειλή επίσης αποτελεί το γεγονός ότι η περιοχή είναι έντονα σεισμογενής, δεδομένου ότι το 1932 έδωσε σεισμό 7,2 ρίχτερ. Όλη η περιοχή, κυρίως όμως οι εργαζόμενοι, απειλούνται άμεσα από βιομηχανικό ατύχημα μεγάλης έκτασης. Το μεγάλο σκάνδαλο λοιπόν και στην περίπτωση της Ε.Χ. είναι η ιδιοκτησία της πάνω στον ορυκτό πλούτο, η εξόρυξη του χρυσού χωρίς όφελος για το λαό και η εκμετάλλευση των εργατών για να βγει το καπιταλιστικό κέρδος, που έχει ως αποτέλεσμα την τεράστια περιβαλλοντική καταστροφή και ό,τι αυτή συνεπάγεται.
• Το πρόγραμμα εταιρικής κοινωνικής ευθύνης της Ε.Χ. δε συνιστά κάποια καινοτομία ή γαλαντομία της εταιρίας προς τον τοπικό πληθυσμό. Τα ίδια κάνει κάθε μεγάλος επιχειρηματικός όμιλος η δραστηριότητα του οποίου επιβαρύνει το περιβάλλον και θέλει να «χτίζει» ένα φιλεργατικό-φιλολαϊκό προφίλ, έτσι ώστε να μην έχει προβλήματα και αντιδράσεις τόσο από τους εργαζόμενους όσο και από τους κατοίκους. Όσες χορηγίες και αν δώσει στο δήμο, όσα δήθεν «ανταποδοτικά» έργα κι αν εκτελέσει η Ε.Χ., αυτά δεν είναι τίποτα παραπάνω παρά ψίχουλα μπροστά στην κερδοφορία της, αλλά και το τίμημα για να μπορεί να συνεχίζει τη δραστηριότητά της απρόσκοπτα με τις λιγότερες δυνατές αντιδράσεις, με την εξασφάλιση εργασιακής ειρήνης.
• Καμία καπιταλιστική επένδυση τόσο γενικά όσο και ειδικά στον τομέα της εξόρυξης δεν εξασφαλίζει ανάπτυξη προς όφελος του λαού. Καπιταλιστικό κέρδος και φιλολαϊκή ανάπτυξη είναι έννοιες αντίθετες και αυτή η αντίθεση εκφράζεται και στην καταστροφή του περιβάλλοντος, στην εκμετάλλευση των φυσικών πόρων. Τα όποια μέτρα παίρνουν οι εταιρίες μπαίνουν πάντα στη ζυγαριά της καπιταλιστικής κερδοφορίας και σχεδιάζονται έτσι ώστε να μη συμπιέζεται υπερβολικά το καπιταλιστικό κέρδος. Οι περιβαλλοντικές μελέτες εκπονούνται από τα μελετητικά τους τμήματα και μελετητικές εταιρίες-«πελάτες» των ομίλων με βάση νομοθεσία και κανονισμούς που προσπαθούν να «ισορροπήσουν» μεταξύ ενός ελάχιστου δείκτη ασφάλειας και της καπιταλιστικής κερδοφορίας. Η εφαρμογή των μέτρων που προκρίνονται ακόμα και με αυτές τις διαδικασίες σε πολλές περιπτώσεις είναι ελλιπής, ενώ η όποια κρατική ελεγκτική δραστηριότητα περιορίζεται σε λίγους δειγματοληπτικούς ελέγχους. Ταυτόχρονα υποστελεχώνονται και απαξιώνονται οι αντίστοιχες κρατικές ελεγκτικές υπηρεσίες.
Η διαπάλη τμημάτων του κεφαλαίου γύρω από την επένδυση
Στην περιοχή υπάρχει σχετική σύγκρουση συμφερόντων, καθώς από τη μια μεριά τα κέρδη από την επένδυση είναι τεράστια, ενώ κέρδη προσδοκά και το τουριστικό κεφάλαιο, αλλά και μια σειρά αυτοαπασχολούμενοι και μικρές εταιρίες που δραστηριοποιούνται στην περιοχή. Χρειάζεται να έχουμε υπόψη όμως ότι το τουριστικό κεφάλαιο στη συγκεκριμένη περιοχή δε φαίνεται προς το παρόν να διαμορφώνει μέγεθος και δυναμική που να του επιτρέπει να συγκρουστεί με ίσους όρους με την Eldorado-Ελληνικός Χρυσός.
Το τουριστικό κεφάλαιο ενισχύει τα επιχειρήματα για τη μόλυνση του περιβάλλοντος, στηρίζει το «ΟΧΙ στην εξόρυξη», ενώ στην προμετωπίδα του βάζει τις θέσεις εργασίας που έχουν δημιουργηθεί σε όλη την υπόλοιπη Χαλκιδική εκτός από την περιοχή. Επιχειρηματολογούν με τα εξής: «Δε γίνεται δίπλα σε ξενοδοχειακές μονάδες να εγκατασταθεί ένα μεταλλείο. Ο τουρισμός θα υποστεί μεγάλο πλήγμα και αν οι υπεύθυνοι της εταιρίας εξόρυξης χρυσού μιλάνε τώρα για 1.200 εργαζόμενους που απασχολούν, στο άμεσο μέλλον θα χαθούν πάνω από 15.000 θέσεις».